Co jest w dymie papierosowym?

Palenie tytoniu a choroby

Papierosy to jedna z najczęściej stosowanych i powszechnie dostępnych używek. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) informuje, iż aktualnie prawie 1/3 dorosłej populacji to palacze. Dane te uwzględniają zarówno osoby palące codziennie, jak i okazjonalnie. Z uwagi na negatywne oddziaływanie na organizm każdorazowe wypalenie papierosa statystycznie skraca życie o 11 minut.

Palenie wszelkich wyrobów tytoniowych, w tym najpopularniejszych papierosów, powoduje rozwój wielu groźnych dla zdrowia i życia zaburzeń, m.in. w obrębie układu krwionośnego oraz oddechowego, nowotworów, zaburzeń płodności i wad rozwojowych płodu. Jest to również jedna z głównych przyczyn największej ilości przedwczesnych zgonów. Główna przyczyna to wszelkie substancje chemiczne, które wydzielane są oraz podlegają szeregowi przemian w trakcie procesu palenia wyrobów tytoniowych.

Co to jest dym papierosowy?

Dym papierosowy to ze względu na właściwości fizykochemiczne aerozol, który powstaje w procesie niepełnego spalania tytoniu. Jest to określenie stosowane zamiennie z nazwą ”dym tytoniowy”, która odnosi się do szerszej grupy wyrobów tytoniowych, gdyż obejmuje także cygara, cygaretki oraz fajki. Z uwagi na niezwykle niekorzystny wpływ na niemal wszystkie komórki ludzkiego organizmu pojęcia te są niekiedy stosowane zamiennie.

Obie nazwy dymu – „papierosowy” oraz „tytoniowy” – różnią się jedynie swoim źródłem, podczas gdy ich oddziaływanie jest jednakowo szkodliwe. Bez względu zatem na bezpośrednie źródło pochodzenia proces palenia tytoniu prowadzi do powstania dymu, w którym wyróżnia się dwie fazy – gazową oraz cząsteczkową. Jednocześnie dochodzi do znacznego wzrostu temperatury i wydzielenia dużych ilości ciepła, co skutkuje kolejnymi przemianami chemicznymi każdej substancji wchodzącej w skład dymu. Powstają zatem wtórnie kolejne, nowe związki chemiczne, potęgujące wpływ dymu na organizm. Dzieje się tak z uwagi na fakt, iż tytoń charakteryzuje się niezwykle wysoką (bo osiągającą ok. 900ºC) temperaturą żarzenia.

Jak dzieli się dym papierosowy?

Dym papierosowy to aerozol, w którym wyróżnia się dwa strumienie – główny oraz boczny. Charakteryzują się one nieco inną zawartością szkodliwych substancji chemicznych, w związku z czym posiadają również nieco inny stopień toksyczności.

Główny strumień dymu papierosowego naraża osobę palącą na głębszą ekspozycję na związki w nim zawarte. Cechuje się jednak nieco mniejszym poziomem toksyczności w porównaniu do strumienia bocznego. Spowodowane jest to obecnością niektórych substancji chemicznych w stężeniach nawet kilkukrotnie wyższych niż w głównym strumieniu. Właśnie z tego powodu nie tylko świadome palenie wyrobów tytoniowych, ale również tzw. bierne palenie (czyli narażanie innych na wdychanie dymu tytoniowego) jest niezwykle szkodliwe dla organizmu.

Boczny strumień dymu papierosowego zawiera zwiększone stężenie m.in. tlenków węgla czy azotu, amoniaku, cyjanowodoru czy benzenu.

Co zawiera dym papierosowy?

Zgodnie z przeprowadzonymi licznymi badaniami stwierdzono, iż skład dymu tytoniowego jest niezwykle bogaty. Zawiera ponad 4000 różnych substancji chemicznych, z których prawie 40 wykazuje działanie rakotwórcze, czyli kancerogenne.

Wszystkie składniki dymu tytoniowego w trakcie palenia ulegają kolejnym przemianom, m.in. na drodze utleniania, redukcji, priolizy czy hydrolizy. Główna część masy dymu pochodzącego z papierosa zawiera tlen, dwutlenek węgla oraz azot. Stanowi to ok. 85%-95% jego masy. Każda z tych substancji wykazuje efekt biologiczny, często złożony, przez co nie można ich jednoznacznie uszeregować.

Na liście składników dymu papierosowego znajdują się m.in.:

• nikotyna – alkaloid odpowiedzialny za powstanie uzależnienia. Zależnie od przyjętej dawki oraz tempa jej dotarcia do mózgu wywołuje efekt o różnym nasileniu. Inhalowana wraz z dymem podczas palenia papierosa, błyskawicznie (już po ok. 7 sekundach) dociera do mózgu, gdzie działa stymulująco. Zwiększa częstość akcji serca, przyczynia się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi oraz skurczu naczyń obwodowych. Skutkuje także zwiększonym wydzielaniem adrenaliny, wazopresyny i angiotensyny II. Nie pozostaje bez wpływu także na działanie układu oddechowego, gdzie przyczynia się do zwiększenia częstości oraz głębokości oddechów. Wraz ze wzrostem dawki prowadzi jednak do zablokowania w sposób trwały receptorów nikotynowych w komórkach układu nerwowego, co w efekcie zaburza ich metabolizm,
• tlenek węgla, cyjanowodór – substancje o ogólnym działaniu szkodliwym na komórki organizmu. Prowadzą do niedotlenienia komórek wskutek tworzenia karboksyhemoglobiny, skutecznie blokując proces transportu tlenu do komórek,
• tlenek siarki, amoniak, formaldehyd, akroleina – składniki, które wykazują wpływ drażniący, głównie oddziałując negatywnie na funkcjonowanie układu oddechowego (np. na skutek zwężenia oskrzeli, zaburzenia ruchu rzęsek nabłonka wyściełającego drogi oddechowe). W związku z powyższym wywołują kaszel, podrażnienie śluzówki nosa, jamy ustnej, gardła,
• tzw. substancje smoliste, czyli grupa składników fazy cząsteczkowej dymu tytoniowego, które wykazują niezwykle toksyczny wpływ na komórki organizmu, m.in.: węglowodory alifatyczne i aromatyczne, kwasy, fenole, związki siarki i azotu, ketony,
• ołów, polon – składniki dymu papierosowego o działaniu promieniotwórczym. Dostają się do papierosów z uwagi na fakt, że ulegają kumulacji np. w liściach roślin (czyli także tytoniu) na skutek rozpadu promieniotwórczego,
• benzen, chlorek winylu, nikiel, toluidyna, arsen, naftyloamina, dwumetylonitrozoamina, dibenzoakrydyna – substancje spośród niemal 40, które wykazują działanie kancerogenne, czyli rakotwórcze. Sam fakt ekspozycji na wyżej wymienione substancje nie zawsze prowadzi bezpośrednio do rozwoju tego procesu. W dymie papierosowym znajdują się również składniki (np. toluen, uretan), które rozpoczynają, czyli inicjują proces nowotworowy na drodze aktywacji ognisk w materiale genetycznym.

Ponadto po zapaleniu papierosa palacz naraża się również na wpływ kokancerogenów, czyli substancji, które nie wywołują bezpośrednio nowotworów, ale wzmacniają proces rakotwórczy, tj. formaldehyd, naftaleny, katechol.