Zespół jelita drażliwego – przyczyny, objawy, badania, leczenie, domowe sposoby

Zespół jelita drażliwego – co to jest i na czym polega?

Zespół jelita drażliwego (ZJD, ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS) jest zaburzeniem czynnościowym. Oznacza to, że nie ma żadnych nieprawidłowości w strukturze (budowie) jelit. Co więcej, nie obserwuje się odchyleń w badaniach laboratoryjnych. Problemem jest nieprawidłowa praca jelit.

W zespole drażliwego jelita proces chorobowy może objąć zarówno jelito cienkie, jak i jelito grube. Wszystko to sprawia, że diagnoza jest trudna, a objawy jelita drażliwego mylone są z innymi schorzeniami. Szacuje się, że zespół ten występuje u 10–20 proc. populacji. Zespół jelita drażliwego najczęściej rozpoczyna się u młodych dorosłych. Objawy IBS pojawiają się zwykle w wieku 20–40 lat. Niemal dwukrotnie częściej zespół rozwija się u kobiet.

U niektórych pacjentów podłoże nadwrażliwości jelit może być związane ze stanem psychiki. Zwraca się uwagę na dość częste współwystępowanie zespołu jelita drażliwego z depresją czy zaburzeniami osobowości. Zaobserwowano także, że jelito drażliwe może być dziedziczone – choroba często występuje rodzinnie.

Przeczytaj też: Pylera – lek na Helicobacter pylori

Zespół jelita drażliwego – przyczyny

Jako główne przyczyny zespołu jelita drażliwego można zaliczyć zaburzenia mikroflory jelitowej oraz upośledzenie funkcji i struktury bariery jelitowej. Przewlekły stres może nasilać objawy ze strony przewodu pokarmowego. Te z kolei nasilają stres. Prowadzi to do powstania błędnego koła utrzymywania się objawów pod postacią dyskomfortu fizycznego, jak i psychicznego. Chorzy z zespołem jelita drażliwego na tle nerwowym nierzadko muszą być konsultowani przez psychiatrów, a jedną z form leczenia jest przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych.

Dodatkowo wiele innych czynników może wywoływać objawy ze strony przewodu pokarmowego. Zaburzenia perystaltyki jelit mogą być odpowiedzią na nieprawidłową dietę, leki, takie jak antybiotyki i tzw. niesterydowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna czy ibuprofen), inhibitory pompy protonowej stosowane w schorzeniach górnego odcinka przewodu pokarmowego w chorobach takich, jak zapalenie żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy czy choroba wrzodowa.

Do powstawania zespołu jelita drażliwego bezwzględnie przyczynia się nieregularny tryb życia, ograniczony wysiłek fizyczny, przebyte zabiegi i operacje. Nie znamy niestety postępowania profilaktycznego, które zapobiegałoby powstawaniu zespołu jelita drażliwego.

Zobacz też: Na czym polega hemikolektomia?

Zespół jelita drażliwego – objawy

Według definicji zespół jelita drażliwego można rozpoznać, gdy dolegliwości chorego spełniają tak zwane kryteria rzymskie, czyli występuje ból lub dyskomfort (czyli przewlekłe odczucie nieokreślane jako ból) w jamie brzusznej, trwające co najmniej trzy dni w miesiącu, przez ostatnie trzy miesiące, którym towarzyszą co najmniej dwa z trzech poniższych objawów:

• zmniejszenie/ustąpienie dolegliwości po wypróżnieniu,
• początek objawów związany ze zmianą częstości wypróżnień,
• początek dolegliwości wiążący się ze zmianą wyglądu stolca.

Często objawem zespołu jelita drażliwego są bolesne wzdęcia, którym trudno zapobiec domowymi metodami. Niektórzy opisują także puste parcie na stolec oraz cuchnące gazy. Powyższe objawy w IBS często są uciążliwe, jednak nie stanowią one zagrożenia dla życia i nie są zapowiedzią groźnych i poważnych chorób. Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewlekłe.

Intensywność dolegliwości w ZJD może być odmienna u różnych osób. U jednych objawy jelita drażliwego pojawiają się sporadycznie, a ich nasilenie jest lekkie, inni skarżą się na ciężkie i długotrwałe napady.

• Bóle brzucha – (określany jako ból jelit)pojawiają się w różnych częściach jamy brzusznej. Zwykle mają charakter nawracający, choć czasem mogą być również stałe. Długość kolejnych napadów bólu może się znacznie różnić. Ulgę przynosi wypróżnienie bądź odejście gazów. Posiłki powodują nasilenie dolegliwości.
• Biegunka – (przyspieszona perystaltyka jelit) wiąże się z częstszym oddawaniem luźnych bądź wodnistych stolców, często pojawia się po posiłkach, w sytuacjach stresowych, w godzinach porannych.
• Zaparcia – (spowolniona perystaltyka jelit) wypróżnienia są rzadkie, towarzyszy im wysiłek, a po oddaniu stolca często występuje uczucie niepełnego wypróżnienia. U części pacjentów biegunki występują naprzemiennie z zaparciami, towarzyszy im kolkowy ból brzucha.

Oprócz tego objawy jelita drażliwego to także:

• obecność śluzu w stolcu,
• nagłe uczucie pilnej potrzeby wypróżnienia (zwłaszcza rano),
• wzdęcia,
• częste oddawanie gazów,
• rzadziej – nudności i wymioty, zgaga, ból głowy, zmęczenie, słaby apetyt, ból pleców, bóle mięśniowe, szybkie uczucie sytości, częste oddawanie moczu.

Problemy z jelitami mogą dawać także dolegliwości pozajelitowe. Objawem zespołu jelita drażliwego bywa ból pleców (krzyża), senność, nieprzyjemny posmak w ustach czy zaburzenia miesiączkowania.

Objawy drażliwego jelita mogą ulec zaostrzeniu pod wpływem zmiany diety, nieregularnych posiłków, alkoholu bądź po doustnej antybiotykoterapii.

Zespół jelita drażliwego – diagnostyka

Nie ma specyficznych badań pozwalających na rozpoznanie zespołu jelita drażliwego. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego można postawić najczęściej na podstawie dokładnego wywiadu i badania lekarskiego. Czasami lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych, specjalistycznych badań diagnostycznych (głównie kolonoskopii i USG jamy brzusznej) celem wykluczenia poważnych i groźnych chorób.

Zespół jelita drażliwego rozpoznaje się zwykle po wykluczeniu chorób o podłożu organicznym (zapalenie, uchyłki, polipy itd.), po wykluczeniu wszystkich innych przyczyn mogących dawać dolegliwości, na jakie uskarża się chory i w oparciu o spełnianie kryteriów rzymskich opisanych powyżej. Przewlekłe utrzymywanie się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego może jednak znacznie obniżać i pogarszać nastrój oraz jakość codziennego życia.

W podstawowych badaniach należy wykluczyć:

• niedokrwistość – niedokrwistość towarzysząca objawom chorobowym ze strony przewodu pokarmowego może świadczyć o obecności nowotworu żołądka lub jelita bądź choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy,
• celiakię,
• choroby zapalne przewodu pokarmowego – pośrednio mogą o nich świadczyć: podwyższone CRP, podwyższone OB, zmniejszenie masy ciała, gorączka.

Szerszą diagnostykę przeprowadzamy, jeśli objawy jelitowe nie są typowe bądź symptomy te pojawiają się po raz pierwszy u osoby powyżej 45. roku życia, zwłaszcza jeśli w rodzinie był przypadek raka jelita grubego.

Wykonujemy wtedy kolonoskopię, która umożliwiając wgląd do środka jelita grubego, pozwala na weryfikację objawów pod kątem raka jelita grubego bądź nieswoistych chorób zapalnych – choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Jeśli objawy sugerują lokalizację choroby w żołądku lub dwunastnicy, wykonuje się gastroskopię.

Zespół jelita drażliwego – leczenie

Całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego nie jest możliwe. U większości osób choroba IBS utrzymuje się przez wiele lat, choć najczęściej objawy nie nasilają się. Charakteryzuje się występowaniem okresów remisji (brak jakichkolwiek dolegliwości bądź ich natężenie jest niewielkie) i zaostrzeń. Mimo że całościowo choroba nie prowadzi do żadnych poważnych konsekwencji, to zdecydowanie obniża jakość życia.

Przeczytaj również: Ibesan na zespół jelita drażliwego – jak działa?

Zespół jelita drażliwego – leki bez recepty i na receptę

Leczenie możemy rozpocząć od leczenia objawowego, tzn. leków łagodnie przeczyszczających i rozkurczowych w zaparciowej postaci zespołu jelita drażliwego oraz leków zapierających w postaci, w której dominuje biegunka. Decyzję o tym, jakie leki na jelito drażliwe przyjąć, należy pozostawić lekarzowi.

• W uporczywych zaparciach stosuje się środki przeczyszczające bądź leki, które pobudzają motorykę przewodu pokarmowego (np. tegaserod).
• W nasilonych biegunkach można włączyć leczenie loperamidem (efekt już po 1 godzinie);
• Leki zwiotczające mięśnie gładkie (np. mebeweryna, alweryna ) – mięśnie gładkie występują w ścianie przewodu pokarmowego, odczuwany przez nas subiektywnie ból wynika z ich nadmiernego skurczu; podając leki zwiotczające mięśnie gładkie, usuwamy przyczynę bólu.

Na zespół jelita drażliwego pomagają także probiotyki, czyli leki uzupełniające florę bakteryjną w jelitach. Są to, podawane doustnie, wyselekcjonowane kultury bakterii, które w warunkach prawidłowych zasiedlają układ pokarmowy i są niezbędne do jego właściwej pracy. Zaburzony skład flory bakteryjnej może być przyczyną zaburzeń pracy jelit. Rolą probiotyków jest przywrócenie prawidłowego składu tej flory.

Zobacz też: Meteospasmyl na zespół jelita drażliwego

W leczeniu zespołu jelita drażliwego stosuje się ponadto leki przeciwdepresyjne, preparaty poprawiające motorykę przewodu pokarmowego czy antybiotyk niewchłaniany z przewodu pokarmowego – rifaksyminę. Podstawową sprawą jest zmiana nastawienia pacjenta do choroby, silne postanowienie do jej zwalczenia oraz systematyczność w stosowaniu leków.

Zespół jelita drażliwego – dieta – leczenie domowe IBS

Prawidłowy styl życia, odpowiednia dieta i aktywność fizyczna mogą znacznie złagodzić objawy chorych jelit.

Ważnymi elementami diety na jelito nadwrazliwe są:

• regularne posiłki, spożywane bez pośpiechu;
• zwiększenie podaży błonnika (tylko wtedy, gdy choroba przebiega z zaparciami) – występuje on naturalnie w otrębach pszennych, owocach, warzywach, pełnoziarnistym chlebie;
• rezygnacja z błonnika w biegunkowej postaci IBS;
• przygotowywanie posiłków poprzez gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w folii, duszenie;
• przyjmowanie odpowiednio dużej ilości płynów (1,5–2 l dziennie), przy czym powinna to być głównie niegazowana woda; kawę i herbatę należy ograniczyć do 3 szklanek na dzień;
• rezygnacja z alkoholu i napojów gazowanych;

Chorym cierpiącym głównie z powodu wzdęć i nadmiernego oddawania wiatrów ulgę może przynieść zwiększenie spożycia owsa (np. w postaci płatków owsianych lub owsianki) bądź siemienia lnianego (1 łyżka dziennie).

Pomocne jest również przyjmowanie wspomnianych probiotyków. Probiotyki w postaci kapsułek są dostępne w aptece. Pewnych efektów można się spodziewać po 4-tygodniowej kuracji. Probiotyki dodawane są często do takich produktów mlecznych, jak kefiry czy jogurty.

Objawy zespołu drażliwego jelita pomaga z łagodzić regularna aktywność fizyczna i unikanie sytuacji stresowych.

Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?

Zespół jelita drażliwego – wypowiedź eksperta