Zapalenie dwunastnicy – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Dwunastnica – gdzie jest, jakie ma funkcje?

Dwunastnica wchodzi w skład układu pokarmowego i jest początkową częścią jelita cienkiego. Łączy się z odźwiernikiem żołądka i umożliwia dalszy transport treści pokarmowej. Na jej ścianie znajduje się ujście przewodu żółciowego wspólnego, przez który przekazywany jest sok trzustkowy oraz żółć z wątroby i pęcherzyka żółciowego.

Sok trzustkowy i żółć umożliwiają trawienie tłuszczy, białek i węglowodanów zawartych w pokarmie. Gdzie jest dwunastnica? Narząd znajduje się na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego.

W dwunastnicy rozpoczyna się proces wchłaniania ważnych dla funkcjonowania organizmu składników odżywczych. Jest ona głównym miejscem wchłaniania jonów żelaza i innych mikroelementów. Błona śluzowa pokrywająca od wewnątrz jej światło stanowi ochronę przed drażniącym działaniem kwasu solnego, dostającego się z żołądka wraz z wymieszanym pokarmem.

Zapalenie dwunastnicy – jakie są przyczyny?

Ponad 90 proc. zapaleń błony śluzowej dwunastnicy z jej owrzodzeniem powoduje zakażenie bakterią Helicobacter pylori . Do zakażenia tą bakterią dochodzi na drodze pokarmowej przez spożywane pokarmy lub wypijane płyny.

Owrzodzenie pojawia się głównie na opuszce narządu i jest głęboką niszą wnikającą pod błonę śluzową do warstwy mięśniowej. Drażnienie zakończeń nerwowych niszy wrzodowej przez sok żołądkowy powoduje przykry, nawracający okresowo ból dwunastnicy.

Zapalenie dwunastnicy spotykane jest dość często w chorobach infekcyjnych. Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze pokarmowej lub podczas kontaktu z zakażoną osobą. Może być spowodowane przez: wirusy (rotawirusy, astrowirusy, adenowirusy), bakterie (Salmonella, Shigella, Vibrio cholerae) i pasożyty (Giardia lamblia).

Zakażenie pierwotniakiem Giardia lamblia powoduje giardiozę. Pierwotniak ten typowo lokalizuje się w dwunastnicy i jelicie cienkim. Do zainfekowania dochodzi przez picie zanieczyszczonej wody lub poprzez brudne ręce osób chorych (na drodze bezpośredniego kontaktu).

Połknięta cysta (forma przetrwalnikowa) powoduje rozwinięcie się w dwunastnicy trofozoitu, który uszkadza komórki błony śluzowej jelita cienkiego. Skutkiem tego jest zaburzenie procesu trawienia i wchłaniania. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo, u części chorych występuje w postaci nieżytu żołądkowo-jelitowego z wodnistą biegunką i objawami typowymi dla infekcji.

Przeczytaj: Wymiotowanie żółcią – co oznacza?

Zapalenie dwunastnicy – objawy

Objawy chorej dwunastnicy to np. skurczowy, gniotący lub piekący ból w śródbrzuszu nasilający się na czczo oraz 2–3 godziny po spożytym posiłku. Mogą występować również nudności i wymioty. Pacjenci skarżą się niekiedy na wzdęcia brzucha i odbijanie. Dolegliwości bólowe ustępują po jedzeniu lub po wypiciu ciepłych płynów, np. mleka.

Częstymi objawami zapalenia dwunastnicy są:

• podwyższona temperatura ciała,
• biegunka,
• osłabienie,
• utrata apetytu,
• wymioty.

Wizyty u lekarza i diagnostyki w kierunku chorób dwunastnicy wymaga koniecznie pojawienie się: obfitych wymiotów z obecnością krwi lub treścią fusowatą, nadmiernego chudnięcia, zaburzeń połykania oraz smolistych, ciemnych stolców.

Zapalenie błony śluzowej dwunastnicy – badania

Przed zleceniem badań lekarz zbierze wywiad odnośnie dolegliwości. Należy poinformować o wszystkich ostatnio występujących objawach. Ważna jest charakterystyka bólu, to kiedy się pojawia, czy ustępuje samoistnie, czy po spożyciu posiłku bądź innych produktów, w którym miejscu się pojawia, czy towarzyszą mu nudności i wymioty. Lekarz może spytać, czy w rodzinie występowały choroby układu pokarmowego.

Najskuteczniejszą metodą badania dwunastnicy jest jej obejrzenie „od środka”. Dlatego rutynowo w zaburzeniach jej funkcjonowania zleca się wykonanie gastroskopii. Gastroskopia uwidacznia zmiany w błonie śluzowej i na jej podstawie można stwierdzić, czy jest ona zapalnie zmieniona.

Badanie jest nieprzyjemne i wymaga współpracy pacjenta. Po znieczuleniu miejscowym gardła należy połknąć elastyczny przewód zakończony światłem i kamerą przekazującą obraz na monitor. Badanie trwa krótko – około 4–5 minut.

Czasami konieczne jest pobranie wycinków błony śluzowej (biopsja dwunastnicy) do badania histopatologicznego, aby można było dokładniej stwierdzić rodzaj zmian.

Jest to zabieg bezbolesny. Na krótko po zabiegu może pojawić się ból gardła wynikający z podrażnienia jego ściany, który przechodzi po kilku godzinach. W dzień wykonania badania trzeba być na czczo, a dzień wcześniej zrezygnować z kolacji.

Innym badaniem obrazowym jest RTG przeglądowe jamy brzusznej, które pozwala ocenić całą jamę brzuszną. Badanie to uwidacznia kamienie żółciowe, obecność ciał obcych, poziomy płynów w jelitach, gaz pod kopułą przepony.

W infekcyjnym zapaleniu dwunastnicy diagnostykę należy rozszerzyć o mikroskopowe badanie kału. Przy obfitych wymiotach i biegunce należy wykonać badania biochemiczne krwi, aby ocenić stopień odwodnienia i zaburzeń gospodarki elektrolitowej.

Zapalenie dwunastnicy – leczenie

W chorobie wrzodowej dwunastnicy stosowany jest schemat leczenia złożony z dwóch antybiotyków i inhibitora pompy protonowej przez okres 7 dni. Umożliwia on skuteczne wyeliminowanie bakterii z przewodu pokarmowego. Inhibitory pompy protonowej obniżają wydzielanie kwasu solnego, co zmniejsza podrażnienie śluzówki.

W stanie zapalnym dwunastnicy na tle infekcyjnym stosuje się:

• nawadnianie organizmu,
• preparaty przeciwgorączkowe,
• antybiotyk (zgodny z wynikiem posiewu bakteriologicznego czy badania mikrobiologicznego kału).

W zakażeniach wirusowych dwunastnicy antybiotyki nie są zalecane. W przypadku giardiozy stosuje się metronidazol.

Zapalenie dwunastnicy – dieta

W przypadku chorej dwunastnicy z diety należy wykluczyć przede wszystkim produkty nasilające dokuczliwe objawy pochodzące z układu pokarmowego. Przede wszystkim należy unikać smażenia i grillowania potraw. Zaleca się gotowanie lub przyrządzanie posiłków na parze. Niewskazane jest także spożywanie tłustych pokarmów. Dieta w stanie zapalnym błony śluzowej dwunastnicy powinna być m.in. lekkostrawna.

Dobrze, jeśli chory zrezygnuje z używek, takich jak: kawa, herbata, alkohol, a także nie będzie przyjmował napojów gazowanych. Ponadto należy rzucić palenie oraz ograniczyć lub całkowicie zrezygnować ze stosowania ostrych potraw.

Posiłki, w liczbie 4–5 dziennie, powinny być spożywane regularnie i bez pośpiechu. W diecie na dwunastnicę powinny znaleźć się zdrowe źródła tłuszczów (np. oleje roślinne, oliwa z oliwek), warzywa (najlepiej gotowane) oraz chude ryby i mięso.

Ważne, aby unikać również przyjmowania innych substancji drażniących błonę śluzową żołądka i dwunastnicy, jak np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NZLP).