Wrzody żołądka – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, domowe sposoby, dieta

Wrzód trawienny – definicja i charakterystyka

Wrzód trawienny to ograniczony ubytek w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, który penetruje aż do warstwy mięśniowej lub jeszcze głębiej. Najczęściej występuje w żołądku lub w dwunastnicy, ale może rozwijać się w także w innych częściach przewodu pokarmowego.

Jego występowanie wynika z zaburzenia równowagi pomiędzy mechanizmami ochronnymi błony śluzowej a czynnikami ją uszkadzającymi, takimi jak: nadprodukcja kwasu, zakażenie Helicobacter pylori lub długotrwałe przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Choroba wrzodowa to określenie na cykliczne pojawianie się wrzodów w przewodzie pokarmowym. Jest to jedno z najczęstszych schorzeń układu pokarmowego w Polsce, dotykające od 5 do 10% dorosłych. Wrzody w obrębie żołądka najczęściej diagnozowane są u kobiet po 60. roku życia. Z kolei wrzody dwunastnicy najczęściej występują u mężczyzn między 30. a 50. rokiem życia.

Jak powstaje wrzód trawienny?

Specjalne komórki występujące w żołądku, tzw. komórki okładzinowe, wydzielają kwas solny. To kwaśne środowisko uaktywnia enzymy trawienne oraz jest zabójcze dla większości bakterii. Tylko Helicobacter pylori potrafi przeżyć w takim otoczeniu.

Kwas solny ma właściwości żrące. Dlaczego więc działa destrukcyjnie na drobnoustroje, a nie niszczy własnych tkanek? Otóż inne komórki błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, tzw. komórki śluzowe, wydzielają śluz, który tworzy barierę ochronną dla ścian przewodu pokarmowego. Jeśli wszystko działa prawidłowo, istnieje równowaga pomiędzy ilością kwasu solnego a barierą śluzową. Jeśli równowaga ta zostanie zachwiana, kwas solny może uszkodzić błonę śluzową żołądka lub dwunastnicy, a w konsekwencji powstaje wrzód trawienny. Zachwianie tej równowagi może być skutkiem omówionych poniżej przyczyn.

Przyczyny wrzodów żołądka

Historycznie uważano, że za rozwój wrzodów żołądka odpowiadają nieprawidłowa dieta i stres. Jednak odkrycie zakażenia Helicobacter pylori oraz powszechne stosowanie NLPZ w drugiej połowie XX wieku zrewolucjonizowały to postrzeganie.

Zakażenie H. pylori

Helicobacter pylori to gram-ujemna bakteria, która kolonizuje błonę śluzową żołądka. Posiada zdolność przystosowania się do kwaśnego środowiska żołądka, co umożliwia jej przeżycie w tak niekorzystnych warunkach. Bakteria ta jest odpowiedzialna za znaczną większość przypadków wrzodów – stanowi przyczynę około 80-90% wrzodów dwunastnicy oraz 70% wrzodów żołądka.

Helicobacter pylori wytwarza toksyny, które działają destrukcyjnie na błonę śluzową, tym samym wywołując zapalenie błony śluzowej żołądka, co w dłuższej perspektywie czasu może prowadzić do rozwoju choroby wrzodowej czy nawet raka żołądka.

Warto dodać, że mimo iż wiele osób jest zakażonych H. pylori (w naszym kraju odsetek osób zakażonych tą bakterią ocenia się na około 70%) , tylko u niewielkiego odsetka rozwijają się objawy chorobowe. Nie znamy dokładnie przyczyn, dla których nie dotyczy to wszystkich zakażonych. Najprawdopodobniej zależy to od wrażliwości osobniczej samego zakażonego, odmiany i typu oraz szczepu bakterii, a także innych czynników, które nie zostały jeszcze dobrze poznane.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

Przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych niesie ze sobą ryzyko rozwoju choroby wrzodowej. Do tej grupy należą powszechnie używane środki przeciwbólowe, jak aspiryna, ibuprofen, diklofenak czy ketoprofen. Szczególnie narażeni są pacjenci długotrwale stosujący te leki.

Przewlekłe stosowanie tych leków zwiększa ryzyko choroby wrzodowej żołądka aż czterokrotnie. Jest to o tyle groźne, że większość tych leków jest dostępna bez recepty i są one w znacznym stopniu nadużywane w codziennym życiu. U osób z czynną chorobą wrzodową nawet krótkotrwałe przyjmowanie zwiększa ryzyko wystąpienia krwawienia z przewodu pokarmowego.

Inne przyczyny choroby wrzodowej

Istnieją także inne istotne elementy ryzyka rozwoju choroby wrzodowej. Czynniki genetyczne mają znaczący wpływ na rozwój choroby wrzodowej, a badania wskazują na szczególną podatność osób z grupą krwi 0. Powodem jest zapewne podobieństwo jednego z białek występujących na krwinkach czerwonych do innego białka na błonie śluzowej żołądka. Ta zbieżność powoduje, że Helicobacter pylori łatwiej przylega do ściany żołądka i częściej wywołuje zapalenie.

Ponadto, palenie papierosów znacząco zwiększa podatność na wrzody, ich nawroty oraz utrudnia ich gojenie. Warto natomiast podkreślić, że stres, nadmierne spożycie alkoholu czy pikantne przyprawy nie prowadzą bezpośrednio do wrzodów, ale mogą znacząco nasilać objawy dyspeptyczne.

Wielu autorów zalicza chorobę wrzodową do chorób cywilizacyjnych, czyli związanych z obecnym trybem życia. Stres i czynniki psychiczne, jedzenie w pośpiechu (szczególnie dań typu fast food), a także niezdrowy tryb życia prawdopodobnie odgrywają rolę w pogorszeniu objawów lub zwiększeniu podatności na chorobę wrzodową.

Wśród rzadszych przyczyn wywołujących wrzody żołądka wyróżnia się:

• stres fizjologiczny u pacjentów przebywających na oddziale intensywnej terapii,
• przyjmowanie sterydów (ale tylko jeśli pacjent równocześnie przyjmuje niesteroidowe leki przeciwzapalne),
• zespół Zollingera i Ellisona (wiąże się on z występowaniem nowotworu, który wydziela gastrynę),
• palenie papierosów,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• napromienianie,
• chemioterapia,
• zakażenie wirusami HSV, CMV,
• leki (bisfosfoniany, mykofenolan mofetylu).

Objawy wrzodów żołądka

Najbardziej charakterystycznym objawem wrzodów żołądka jest ból w górnej części brzucha, który może być opisywany jako piekący, tępy lub kłujący. Ból ten najczęściej pojawia się na czczo i może ustępować po spożyciu posiłku, ale z czasem może stać się bardziej intensywny i stały, niezależnie od spożywania jedzenia.

Pacjenci z chorobą wrzodową mogą również doświadczać uczucia pełności lub rozpierania po jedzeniu, a w niektórych przypadkach występują wymioty. W przypadku gdy wrzód żołądka prowadzi do krwawienia, pacjent może doświadczyć krwistych lub smolistych stolców.

Wielu pacjentów z wrzodami żołądka nie odczuwa charakterystycznych objawów, a te, które występują, często są błędnie kojarzone z innymi schorzeniami przewodu pokarmowego.

Diagnostyka wrzodów żołądka

Podstawową metodą w diagnostyce wrzodów żołądka jest gastroskopia. Jest to procedura endoskopowa, która nie tylko umożliwia potwierdzenie istnienia wrzodów, ale także pozwala na pobranie wycinków tkanek do badań mikroskopowych.

Dzięki temu można określić obecność zakażenia Helicobacter pylori , co potwierdza się za pomocą szybkiego testu ureazowego oraz badania histopatologicznego.

Poza endoskopią do wykrywania H. pylori służą także testy nieinwazyjne, takie jak:

• test oddechowy z wykorzystaniem węgla 13C,
• testy serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko H. pylori w krwi,
• testy wykrywające antygeny H. pylori w kale.

Chociaż są one przydatne w diagnostyce zakażenia bakterią, nie dostarczają one informacji o samych wrzodach.

Choroba wrzodowa jest poważnym schorzeniem z potencjalnym ryzykiem groźnych powikłań. Jeśli pacjent doświadcza objawów, takich jak: krwawe lub fusowate wymioty, czarne stolce, objawy wstrząsu czy silny ból brzucha z towarzyszącym napięciem mięśni, konieczna jest pilna konsultacja lekarska. W takiej sytuacji niezbędne może być natychmiastowe leczenie szpitalne.

Leczenie wrzodów żołądka

Leczenie farmakologiczne

Leczenie choroby wrzodowej u osób zakażonych bakterią Helicobacter pylori koncentruje się głównie na jej eradykacji, co osiąga się dzięki zastosowaniu specyficznej kombinacji antybiotyków i leków redukujących wydzielanie kwasu żołądkowego. W celu złagodzenia objawów bólowych lekarz może zalecić blokery receptorów histaminowych H2 lub leki zobojętniające kwas żołądkowy, w skład których wchodzą m.in. glin, wapń i kwas alginowy.

H2-blokery zmniejszające wydzielanie kwasu solnego są to leki starsze, które w związku z pojawieniem się skuteczniejszych, a przy tym bezpiecznych inhibitorów pompy protonowej, są coraz rzadziej używane w terapii choroby wrzodowej. Najsilniejsza wydaje się być famotydyna. Innymi tzw. H2-blokerami są ranitydyna oraz cymetydyna. Celem zniesienia objawów oraz jako leczenie wspomagające można stosować leki zobojętniające kwas solny w żołądku oparte na preparatach wapnia, magnezu i glinu. Jednak najbardziej skuteczne w leczeniu choroby wrzodowej są, jak wspomniano, inhibitory pompy protonowej – omeprazol, lansoprazol, esomeprazol i pantoprazol .

Leczenie operacyjne

Chociaż leczenie farmakologiczne jest często skuteczne, w pewnych sytuacjach, zwłaszcza w przypadku poważnych powikłań (krwotok, perforacja wrzodu, zwężenie odźwiernika), może być konieczna interwencja chirurgiczna. Obecnie operacje te są stosowane głównie w przypadku powikłań wrzodów.

Wrzody żołądka – zalecenia ogólne i modyfikacje stylu życia

Kluczowym elementem w radzeniu sobie z wrzodami żołądka jest przestrzeganie odpowiedniej diety oraz wprowadzenie pewnych zmian w stylu życia. Zaleca się regularne spożywanie posiłków – mniejsze porcje, ale częściej, co skutecznie reguluje wydzielanie kwasu żołądkowego.

W swojej diecie warto uwzględnić:

• gotowane warzywa,
• owoce (poza bardzo kwasowymi),
• chude mięso,
• kisiel,
• galaretki,
• kasze,
• jasne pieczywo,
• twarożki.

Te produkty są łatwostrawne, dostarczają niezbędnych składników odżywczych i mają właściwości łagodzące podrażnienia.

Produkty, których należy unikać:

• kawa (szczególnie mocno parzona),
• mocna herbata,
• napoje gazowane,
• cebula,
• ostre przyprawy,
• smażone i tłuste potrawy.

Te produkty mogą nasilać produkcję kwasu żołądkowego lub działają drażniąco na błonę śluzową żołądka.

Przyczyną nasilania się objawów może być także zwiększony stres. Wprowadzenie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja czy joga, może być pomocnym elementem w zarządzaniu chorobą. Osoby, które są szczególnie narażone na jego działanie, powinny rozważyć psychoterapię, która pomaga pacjentowi zrozumieć naturę swojej choroby i dostarcza narzędzi do skutecznego radzenia sobie ze stresem.

Dodatkowo istnieje kilka innych kluczowych zmian w stylu życia, które mogą przynieść ulgę osobom z wrzodami żołądka. Do nich zalicza się zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu. Równie ważna jest ostrożność w stosowaniu pewnych leków, w szczególności niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które mogą dodatkowo podrażniać żołądek.

współpraca: lek. Monika Turlejska, lek. Bartosz Leśniowski