Trudności w przełykaniu i ból gardła przy przełykaniu

Trudności w przełykaniu (medyczny termin – dysfagia) to zaburzone przechodzenie kęsów pokarmowych z jamy ustnej do żołądka. Przyczyną problemów z przełykaniem mogą być różne stany patologiczne, również groźne dla życia, a skutkiem spadek masy ciała, a nawet znaczne wyniszczenie chorego.

Fizjologicznie wyróżniamy dwie fazy połykania, stąd też zaburzenia tego mechanizmu dzielimy na dwa typy:

• dysfagia ustno-gardłowa (inaczej przedprzełykowa lub górna), czyli trudności związane z formowaniem kęsa pokarmowego i przesuwaniem go do przełyku oraz połykaniem;
• dysfagia przełykowa (inaczej dolna) polegająca na problemach w przechodzeniu kęsa pokarmowego przez przełyk do żołądka.

Przyczyny dysfagii górnej i dolnej są różne.

Zobacz też: Globus histericus – co oznacza gula w gardle?

Przyczyny i objawy problemów z przełykaniem – dysfagia przedprzełykowa

Trudności w przełykaniu są objawem bardzo wielu stanów patologicznych. Jeśli chodzi o dysfagię przedprzełykową, w której trudności z przełykaniem pokarmu pojawiają się na początkowym odcinku przewodu pokarmowego, może być ona spowodowana tak zwanymi zmianami strukturalnymi w przebiegu toczącego się procesu zapalnego.

Wówczas trudnościom z przełykaniem może towarzyszyć ból przy przełykaniu, który określa się jako odynofagię. Przyczynami dolegliwości może być:

• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej,
• zapalenie gardła,
• zapalenie migdałków,
• ropnie,
• zmiany w przebiegu kiły,
• zmiany nowotworowe – rak gardła, rak języka, rak dna jamy ustnej.

Również ucisk z zewnątrz powoduje zaburzenia przełykania, a może być to spowodowane wolem czy powiększeniem węzłów chłonnych. Także ciało obce może upośledzać zdolność połykania.

Kolejną grupą przyczyn problemów z połykaniem mogą być zaburzenia nerwowo-mięśniowe. Najczęściej jest to udar niedokrwienny lub krwotoczny mózgu.

Trudności w przełykaniu mogą powodować również takie choroby, jak:

• guzy mózgu,
• zmiany pourazowe ośrodkowego układu nerwowego,
• choroba Parkinsona,
• pląsawica Huntingtona,
• neuropatie,
• choroby układowe tkanki łącznej, takie jak twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy czy zapalenie skórno-mięśniowe,
• zespół Guillaina-Barrego,
• błonica,
• zatrucie jadem kiełbasianym,
• miastenia,
• miopatie.

Dysfagia przedprzełykowa może być również spowodowana zaburzeniami czynności górnego zwieracza przełyku – uchyłek Zenkera (na granicy gardła dolnego i przełyku) czy nerwica (tzw. gałka histeryczna).

Gałka histeryczna (inaczej kula gardłowa, kula w gardle) to subiektywne wrażenie przeszkody w gardle lub za mostkiem. Zwykle trudności w połykaniu nie występują, nie występują również inne objawy. Przyczyną są zaburzenia psychologiczne, co nie oznacza, że nie należy wykluczyć przyczyn organicznych.

Przyczyny i objawy problemów z przełykaniem – dysfagia przełykowa

Podobnie jest z mnogością przyczyn dysfagii przełykowej. Tu również przyczyny możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy.

1. Zwężenie przełyku – przyczyną może być rak przełyku i wpustu, powikłania choroby refluksowej przełyku, uchyłki, zwężenie przełyku po oparzeniach substancjami żrącymi, po lekach (np. salicylany) lub po przebytej radioterapii tej okolicy. Również obecność ciała obcego w przełyku jest zaliczana do tej grupy przyczyn.

1. Zaburzenia motoryki przełyku – tu najczęstszą przyczyną jest achalazja przełyku, czyli upośledzenie rozkurczu dolnego zwieracza przełyku oraz ruchów perystaltycznych przełyku. Do innych przyczyn należą m.in. rozlany kurcz przełyku, twardzina układowa, cukrzyca, choroba Chagasa, leki (azotany, blokery kanału wapniowego czy estrogeny).

1. Ucisk na przełyk – ucisk może być spowodowany wolem zamostkowym, guzem śródpiersia czy oskrzeli, przepukliną okołoprzełykową.

Problemy w przełykaniu mogą dotyczyć tylko pokarmów stałych, pokarmów rozdrobnionych lub – w skrajnych przypadkach – nawet płynów. Mówimy wtedy o afagii, czyli całkowitym braku możliwości przełykania.

Trudności w przełykaniu manifestują się różnorako. Może to być krztuszenie się, odruchy wymiotne, uczucie przeszkody za mostkiem, ból podczas połykania (odynofagia), który najczęściej bywa objawem polekowego uszkodzenia przełyku, zapalenia przełyku lub raka przełyku. Może pojawić się łzawienie czy kaszel (najczęściej w chorobie refluksowej lub uchyłkach przełyku).

Innym objawem jest chrypka, która może poprzedzać trudności w połykaniu. Pojawia się ona w guzach krtani lub płuc oraz przełyku. Chrypka może być również związana z przewlekłym drażnieniem przez kwas żołądkowy w chorobie refluksowej, ze stanem zapalnym przełyku lub zapaleniem krtani.

Czkawka, kolejny objaw towarzyszący trudnościom w przełykaniu, jest charakterystyczna dla przepukliny rozworu przełykowego, lecz może też towarzyszyć rakowi przełyku lub żołądka. Z kolei zgaga jest objawem typowym dla choroby refluksowej.

Diagnostyka problemów z przełykaniem

Trudności w przełykaniu to objaw alarmowy. Szczególnie powinny zwrócić uwagę, gdy wystąpiły nagle i szybko narastają, zwłaszcza u osoby starszej.

Z dostępnych badań diagnostycznych największe znaczenie ma badanie endoskopowe (ezofagoskopia, gastroskopia). Pozwala nie tylko na dokładne obejrzenie przełyku i wpustu, ale również na pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Istnieje również możliwość wykonania endoskopowego badania ultrasonograficznego, które może na przykład pomóc ocenić zaawansowanie nowotworu. Endoskopowo można również usunąć ciało obce z przełyku.

Jeśli chodzi o badania obrazowe, przyczynę dysfagii można uwidocznić w badaniu rentgenowskim. Szczególnie przydatne może być badanie gardła i przełyku po doustnym podaniu środka cieniującego.

W przypadku podejrzenia zaburzeń motoryki przełyku wykonuje się manometrię przełyku. Jest to badanie polegające na wprowadzeniu przez nos do żołądka cewnika, który pozwala na pomiar ciśnienia na wysokości zwieraczy przełyku (górnego i dolnego).

W niektórych przypadkach wykonuje się również tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny (szczególnie przy podejrzeniu nowotworu), czasem również bronchofiberoskopię.

Leczenie dysfagii

Metod leczenia dysfagii jest wiele i zależą one zarówno od choroby, jak i jej zaawansowania. W niektórych przypadkach leczenie jest farmakologiczne, w innych chirurgiczne. Nowotwory wymagają skojarzonego leczenia – chirurgicznego, chemioterapii, radioterapii.

Leczenie endoskopowe pozwala nie tylko na usunięcie ciała obcego z przełyku, ale np. na mechaniczne poszerzenie przełyku specjalnymi balonami czy rozszerzadłami, wprowadzenie protezy do zwężonego przełyku czy laseroterapię guza.

Paliatywne leczenie zaawansowanych zaburzeń połykania (w przypadkach nowotworów) obejmuje zarówno metodę PEG, czyli przezskórną endoskopową gastrostomię, jak też gastrostomię chirurgiczną. Jest to zabieg polegający na umieszczeniu w żołądku sondy poprzez ścianę brzucha, przez którą żywi się później pacjenta.