Rak okrężnicy – objawy, badania, leczenie, rokowania

Rak okrężnicy – czynniki ryzyka

Rak okrężnicy należy do najlepiej przebadanych nowotworów pod kątem czynników predysponujących do jego wystąpienia. Szansę na zachorowanie zwiększają:

• spożywanie czerwonego, krwistego mięsa,
• dieta uboga w błonnik,
• palenie papierosów,
• brak aktywności fizycznej,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna,
• zaawansowany wiek,
• skłonność do przewlekłych zaparć.

Udowodniono także znaczenie predyspozycji genetycznych. Przypadkowe mutacje w niektórych genach nabłonka groczołowego powodują jego niekontrolowany rozrost, z czasem przeradzający się w gruczolaka, a następnie w gruczolakoraka. Skłonność do mutacji jest bardzo duża w niektórych zespołach genetycznych, takich jak zespół Lyncha, zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej, zespół Peutza-Jeghersa oraz zespół polipowatości młodzieńczej.

Rak okrężnicy – objawy

Jelito grube jest narządem rurowym o dość rozciągliwych ścianach, dlatego wzrost guza w jego obrębie może długo nie dawać żadnych uchwytnych objawów, które zaniepokoiłyby chorego.

Symptomem, który najczęściej kojarzy się z rakiem okrężnicy jest występowanie krwawień z przewodu pokarmowego. Niestety, większość z nich nie jest widoczna na papierze toaletowym – dlatego ważne jest wykonywanie badania przesiewowego w postaci oznaczania krwi utajonej w kale (test jest dostępny w laboratoriach oraz w postaci zestawu do samodzielnego przeprowadzenia w domu). Przewlekła utrata krwi wiąże się z pojawieniem niedokrwistości (blednięcie, męczliwość, osłabienie).

Długość jelita grubego sprawia, że pozostałe objawy raka okrężnicy różnią się w zależności od położenia guza:

• rak w prawej połowie okrężnicy zwykle daje objaw nieokreślonego, tępego bólu w okolicy podbrzusza po stronie prawej, który przypomina zapalenie wyrostka robaczkowego; stolce robią się ciemne z powodu obecności krwi; w niektórych przypadkach można wyczuć guz przez powłoki brzuszne;
• rak w lewej połowie okrężnicy zmienia rytm wypróżnień, prowadząc do pojawienia się biegunek, zaparć, zmiany konsystencji (stolce zwężone); często występują bolesne parcia z oddawaniem niewielkich ilości stolca lub samej treści płynnej (pseudobiegunki); w stolcu może być widoczna krew; w niektórych przypadkach rozwija się niedrożność jelita, będąca stanem zagrożenia życia (nieoddawanie stolca i gazów przez wiele dni, ból, nudności, wymioty, wzdęcie).

Źle rokującym objawem raka okrężnicy jest duża utrata masy ciała w krótkim czasie, niezwiązana ze stosowaniem diety odchudzającej (może świadczyć o pojawieniu się przerzutów odległych). Gdy rak nacieka sąsiednie narządy (pochwę, macicę, pęcherz moczowy, stercz), chory może uskarżać się na związane z tym symptomy.

Rak okrężnicy – diagnostyka

Podejrzenie raka okrężnicy wymaga wdrożenia pogłębionej diagnostyki, która powinna rozpocząć się od dokładnego badania lekarskiego i zebrania wywiadu. Istotną rolę pełni badanie przez odbyt (per rectum). Podstawową metodą pozwalającą na postawienie rozpoznania jest badanie kolonoskopowe (lub jego odmiany o krótszym zasięgu – rektoskopia i sigmoidoskopia), gdzie endoskopista pobiera wycinki guza do analizy mikroskopowej.

W każdym przypadku powinno się dążyć do wykonania pełnej kolonoskopii, czyli obejrzenia całego jelita grubego. W niektórych przypadkach jest to niemożliwe (guz mocno zwężający światło jelit) – wtedy badanie to powinno być zrobione po operacji.

Niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań, oceniających zaawansowanie nowotworu, stan lokalnych węzłów chłonnych oraz obecność potencjalnych przerzutów odległych. Badania te to:

• tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy,
• RTG lub tomografia komputerowa klatki piersiowej,
• rezonans magnetyczny miednicy (by ocenić naciekanie krezki okrężnicy lub odbytnicy oraz ocenić stan węzłów i naciekanie na sąsiednie struktury).

Czasami zastosowanie znajduje pozytonowa emisyjna tomografia (PET-TK) – gdy obraz tomograficzny jest niejasny albo lekarz nie jest pewien charakteru znalezionej zmiany. Całość uzupełnia się badaniami laboratoryjnymi – oznaczeniem markeru CEA, morfologią oraz badaniami biochemicznymi funkcji nerek i wątroby.

Poznaj też lecznicze właściwości aronii

Rak okrężnicy – leczenie

Rak okrężnicy jest chorobą chirurgiczną – podstawowe postępowanie to wycięcie guza ze stosownym marginesem zdrowych tkanek i regionalnymi węzłami chłonnymi. W zależności od lokalizacji guza wykonuje się:

• resekcję odcinkową (guzy okrężnicy poprzecznej i guzy esicy),
• hemikolektomię prawostronną (guz wstępnicy) lub lewostronną (guz zstępnicy),
• kolektomię (usunięcie całego jelita grubego w przypadku jednoczesnego występowania dwóch ognisk raka w różnych częściach).

Najczęściej przeprowadza się operację metodą klasyczną, czyli przez rozcięcie powłok brzucha skalpelem. Czasami stosuje się mniej inwazyjne techniki laparoskopowe, gdzie chirurg operuje specjalnym sprzętem poprzez niewielkie otwory wykonane w brzuchu. Podczas zabiegu chirurg musi usunąć przynajmniej 12 węzłów chłonnych do oceny histopatolgocznej.

Gdy po wykonaniu diagnostyki stwierdzi się obecność pojedynczych przerzutów w wątrobie lub płucach, chory (co jest rzadkim postępowaniem w onkologii) może zostać poddany ich resekcji po chirurgicznej ocenie ich operacyjności.

Czasami guzy jelita grubego są nieoperacyjne (naciekają inne narządy lub ważne naczynia/nerwy). Wtedy podejmuje się próbę zastosowania przedoperacyjnej chemioterapii w celu zmniejszenia nacieków. Po 2–3 miesiącach ponownie ocenia się chorego i podejmuje decyzję co do możliwości usunięcia nowotworu.

Gdy choroba jest rozsiana (nieoperacyjne przerzuty w innych narządach), chirurg może wykonać stomię, usunąć fragment jelita z guzem, stworzyć zespolenie omijające lub założyć protezę, by zmniejszyć ryzyko niedrożności jelita grubego oraz krwawień.

Rak okrężnicy a chemioterapia

Podanie uzupełniającej chemioterapii można rozważyć w przypadku:

• pooperacyjnego stwierdzenia zaawansowanego raka jelita grubego lub naciekania sąsiednich struktur,
• pobrania niewielkiej ilości węzłów chłonnych,
• zajęcia naczyń przez komórki nowotworowe,
• przebicia ściany jelita,
• wykonywania operacji usunięcia guza w trybie pilnym (niedrożność),

Jest to leczenie toksyczne oraz obciążające – lekarz bierze pod uwagę stan ogólny chorego, jego wiek oraz inne choroby towarzyszące. Najczęściej stosuje się schematy oparte na 5-fluorouracylu, a leczenie trwa około pół roku.

U chorych z chorobą uogólnioną zastosowanie ma chemioterapia paliatywna według jednego ze schematów. Podczas jej trwania lekarz ocenia odpowiedź co 2–3 miesiące. Celem podawania chemioterapii paliatywnej jest poprawa jakości życia, spowolnienie postępu choroby i wydłużenie życia. W przypadku oporności na chemioterapię w chorobie rozsianej należy pomyśleć o zastosowaniu leczenia biologicznego przeciwciałami monoklonalnymi, do których należą cetuksymab i panitumumab.

Rak okrężnicy – rokowanie

Rokowanie raka okrężnicy zależy od stadium choroby. Ze względu na duże doświadczenie chirurgów i ogromną liczbę badań dotyczących tego nowotworu, stało się one znacznie lepsze niż kilkanaście lat temu. Wyleczalność we wczesnych stopniach zaawansowania jest wyższa niż 80%, natomiast w przypadku stwierdzenia przerzutów w narządach odległych jedynie co dziesiąty chory przeżywa więcej niż pięć lat.

Podejrzenie raka – gdzie szukać pomocy?

Swoimi obawami i niepokojącymi symptomami należy podzielić się z lekarzem pierwszego kontaktu, który wykona badanie fizykalne i zbierze szczegółowy wywiad. Kolejnym krokiem w przypadku uzasadnionych wątpliwości będzie udanie się do specjalistów wykonujących badania endoskopowe (kolonoskopię). Czasami zdarza się, że raka okrężnicy wykrywa się przypadkiem podczas kolonoskopii wykonywanej z innych powodów. Możliwe jest również samodzielne wykonanie testu kału na krew utajoną w domu, jednak negatywny wynik wcale nie musi świadczyć o braku raka, zaś pozytywny należy koniecznie skonsultować z lekarzem.