Przyczyny stolców tłuszczowych i biegunek tłuszczowych

Jakie są przyczyny stolców tłuszczowych?

Do zwiększenia objętości tłuszczów w stolcu dochodzi, gdy są one niewystarczająco trawione i wchłaniane w obrębie przewodu pokarmowego. Trawienie tłuszczów jest możliwe dzięki enzymom wytwarzanym przez trzustkę, tzw. lipazom trzustkowym, oraz przy pomocy żółci, specjalnej wydzieliny produkowanej w wątrobie i magazynowanej w pęcherzyku żółciowym. Jest ona niezwykle istotna w utrzymaniu odpowiedniego pH dla działania enzymów trawiennych oraz w emulgacji tłuszczów, tzn. rozbijaniu ich na mniejsze cząsteczki.

Wchłanianie tłuszczów odbywa się w jelicie cienkim. Jak widać, aby tłuszcze nie pojawiały się w stolcu w nadmiernej ilości, konieczna jest prawidłowa funkcja czterech narządów:

• trzustki,
• wątroby,
• dróg żółciowych,
• jelita cienkiego.

Zaburzenia któregokolwiek z tych układów mogą skutkować pojawieniem się stolców tłuszczowych.

Choroby trzustki – przyczyna stolców tłuszczowych

Do schorzeń trzustki, które prowadzą do upośledzonego trawienia tłuszczów i tym samym do pojawienia się stolców tłuszczowych należą:

• mukowiscydoza, inaczej zwłóknienie torbielowate trzustki (ang. cystic fibrosis, CF) – choroba genetyczna, skutkująca zaburzeniami, najczęściej w obrębie płuc i trzustki; w trzustce dochodzi do rozwoju jej przewlekłego zapalenia, co upośledza wydzielanie soku trzustkowego do przewodu pokarmowego; w Polsce mukowiscydoza jest chorobą na tyle częstą, iż w 2009 roku została uwzględniona w programie badań przesiewowych noworodków;
• przewlekłe zapalenie trzustki o innej etiologii niż mukowiscydoza – spowodowane najczęściej przez czynniki toksyczne, zwłaszcza alkohol; prowadzić do niego mogą również choroby genetyczne (np. niedobór alfa-1-antytrypsyny), blokady w odpływie soku trzustkowego (np. w przebiegu raka trzustki lub brodawki Vatera, wad rozwojowych tego organu, urazów, przebytych ostrych zapaleń trzustki) oraz zaburzenia elektrolitowe (nadmierne stężenie wapnia we krwi) i zaburzenia gospodarki lipidowej (nadmierne stężenie trójglicerydów we krwi); w powyższych schorzeniach do rozwinięcia objawów uszkodzenia trzustki dochodzi bardzo późno, gdy zachowane jest już jedynie 10% jej prawidłowej funkcji;
• wrodzony niedobór lipaz trzustkowych, stwierdzany w okresie noworodkowym;
• operacje skutkujące wycięciem części trzustki, np. w przebiegu raka trzustki.

Choroby dróg żółciowych – przyczyna biegunek i stolców tłuszczowych

Najczęstszą przyczyną stolców tłuszczowych w przebiegu chorób dróg żółciowych jest kamica dróg żółciowych. Jeżeli powstały kamień przedostanie się z pęcherzyka żółciowego do przewodu żółciowego wspólnego, może w ten sposób zablokować nie tylko odpływ żółci, ale również soku trzustkowego.

Dlatego kamica dróg żółciowych jest jedną z najczęstszych przyczyn rozwinięcia ostrego zapalenia trzustki. Do innych chorób dróg żółciowych, mogących doprowadzić do upośledzenia trawienia tłuszczów i pojawienia się biegunek tłuszczowych należą:

• atrezja, czyli zarośnięcie dróg żółciowych – bardzo ciężkie zaburzenie, które ujawnia się w okresie noworodkowym; z powodu niedrożności dróg żółciowych „wychodzących” z wątroby dochodzi do zahamowaniu odpływu żółci, co prowadzi do uszkodzenia wątroby; konieczna jest interwencja chirurgiczna w postaci tzw. metody Kasai, w której chirurg łączy jelito bezpośrednio z wnęką wątroby, omijając uszkodzone przewody żółciowe (jest to zabieg ratujący życie, ale na dłuższą metę niewystarczający – aby uzyskać pełne wyleczenie konieczny jest przeszczep wątroby);
• zwężenie dróg odprowadzających żółć z wątroby, a zwłaszcza przewodu żółciowego wspólnego; może być to spowodowane przez ucisk z zewnątrz (np. przez nowotwór głowy trzustki lub inne guzy), choroby autoimmunologiczne, w których układ odpornościowy organizmu stara się zniszczyć nasze własne komórki (np. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych), przewlekłe zapalenie trzustki, powikłania podczas zabiegów operacyjnych;
• rak dróg żółciowych, rak pęcherzyka żółciowego (cholangiocarcinoma).

Choroby jelit a biegunki tłuszczowe i stolce tłuszczowe

Najczęstszą chorobą jelita cienkiego, która jest przyczyną stolców tłuszczowych, jest celiakia. Choroba ta prowadzi do zaburzeń wchłaniania składników pokarmowych, czego przyczyną jest nietolerancja glutenu, białka, które powszechnie występuje w większości zbóż (pszenica, jęczmień, żyto). Nieprzestrzeganie wymogów diety bezglutenowej prowadzi do zaniku kosmków w obrębie jelita cienkiego. Stąd upośledzone wchłanianie wszystkich składników pokarmowych, w tym tłuszczów.

Inne schorzenia mogące prowadzić do zaburzeń wchłaniania tłuszczów i tym samym pojawienia się stolców tłuszczowych lub biegunek tłuszczowych to:

• nietolerancja niektórych pokarmów, bez towarzyszących objawów alergii;
• zakażenia w obrębie przewodu pokarmowego (bakteryjne, wirusowe, grzybicze) – w chorobie Whipple’a biegunka tłuszczowa jest jednym z charakterystycznych objawów; zniszczenie błony śluzowej przez bakterie oraz ich osiedlenie się w węzłach chłonnych w pobliżu jelit prowadzi do szczególnego upośledzenia wchłaniania tłuszczy, jako że w prawidłowych warunkach są one transportowane dzięki chłonce (limfie); upośledzony odpływ limfy z jelit prowadzi do utraty części składników pokarmowych z powrotem do światła przewodu pokarmowego;
• zastój chłonki w obrębie układu pokarmowego i spowodowane tym enteropatie z utratą białek – z taką sytuacją mamy do czynienia we wspomnianej wyżej chorobie Whipple’a oraz m.in. marskości wątroby, niewydolności prawej komory serca, gruźlicy.
• nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna);
• operacje prowadzące do skrócenia długości przewodu pokarmowego, np. bariatryczne (zabiegi mające na celu odchudzenie pacjenta) czy ratujące życie (w przypadku niedokrwienia czy nowotworu jelita);
• nowotwory neuroendokrynne, często zlokalizowane w obrębie przewodu pokarmowego, produkujące hormony odpowiedzialne za nadmierne wydzielanie i/lub perystaltykę w obrębie jelit.