Przewlekłe zaparcia – przyczyny, objawy, skutki i leczenie długotrwałych zaparć

Jakie są przyczyny częstych zaparć?

Zaparcie definiuje się jako zbyt małą częstość wypróżnień (mniej niż 3 w tygodniu), oddawanie stolców twardych, a także sytuacji, kiedy defekacji towarzyszy wzmożony wysiłek. Przeciętnie zdrowa osoba powinna oddawać 1–2 stolce w ciągu doby lub 1 stolec co drugi dzień.

Przyczyny zaburzeń rytmu wypróżnień wynikają najczęściej z prowadzonego trybu życia (zaparcie czynnościowe). Z kolei częste, uciążliwe zaparcia mogą wskazywać na obecność chorób, nie tylko układu pokarmowego.

W przypadku przewlekłego zaparcia dochodzi do zwolnienia pasażu przez przewód pokarmowy, w szczególności przez okrężnicę. Jest to przyczyną nadmiernego odwodnienia mas kałowych, przez co stają się one twarde, co utrudnia ich przesuwanie. Powstrzymywanie się od defekacji także spowalnia pasaż jelitowy, co dodatkowo utrudnia wydalanie stolca.

Należy pamiętać, że picie niewystarczającej ilości płynów i dieta ubogoresztkowa (zawierająca zbyt małe ilości błonnika) także sprzyjają powstawaniu zaparć, błonnik ułatwia bowiem perystaltykę jelit (jest składnikiem pożywienia, który nie ulega trawieniu), a dobre nawodnienie wspomaga zmiękczanie mas kałowych.

Do przyczyn zaparcia zaliczamy także:

• zespół jelita drażliwego – mogą występować także biegunki i zaparcia (zamiennie);
• choroby okrężnicy – w tym rak jelita grubego, uchyłki, zwężenia jelit w wyniku zapaleń;
• choroby odbytu – rak odbytu, zwężenie odbytu, guzki krwawnicze, szczelina odbytu;
• guzy jajnika, macicy;
• choroby endokrynologiczne – niedoczynność tarczycy, cukrzyca i wiążąca się z nią polineuropatia, nadczynność przytarczyc;
• choroby psychiczne – depresja, jadłowstręt;
• stosowanie niektórych leków – opioidowych leków przeciwbólowych, leków przeciwdepresyjnych, preparatów żelaza, diuretyków i innych;
• ciążę – zaparcia w ciąży to wynik nie tylko zmiany gospodarki hormonalnej, ale także ucisku ciężarnej macicy na jelita.

Dlaczego trzeba leczyć zaparcia? Jakie są skutki zaparć przewlekłych?

Należy pamiętać, iż przewlekle trwające zaparcia są nie tylko przyczyną dyskomfortu, ale mogą także sprzyjać rozwinięciu chorób jelita grubego. Należą do nich m.in. uchyłki jelita grubego. Są to patologiczne uwypuklenia ściany okrężnicy, które powstają na skutek nadmiernych skurczów okrężnicy i zwiększenia ciśnienia w jelicie (wynikają one m.in. z ubogoresztkowej diety).

W większości przypadków obecność uchyłków pozostaje bezobjawowa, jednak u niektórych chorych mogą wystąpić:

• bóle brzucha,
• nasilenie zaparć,
• groźne powikłania w postaci perforacji uchyłka.

Długotrwałe zaparcia sprzyjają także powstawaniu szczeliny odbytu. Jest to bolesne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu, którego przyczyną jest m.in. oddawanie zbitych, twardych stolców, a także wstrzymywanie defekacji, które jest powodem zalegania mas kałowych w końcowym odcinku przewodu pokarmowego, co dodatkowo nasila ich odwodnienie.

W skrajnych przypadkach, gdy zaparcia trwają wiele dni, może dojść do wytworzenia tzw. kamieni kałowych, których przesuwanie przez ruchy perystaltyczne jest trudne lub niemożliwe. Doprowadzić to może do niedrożności przewodu pokarmowego i/lub perforacji, wymagających natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Domowe sposoby – co na zaparcia pomoże najszybciej?

W związku z faktem, iż największy odsetek zaparć ma charakter czynnościowy (np. wynika z błędów w diecie), niezmiernie ważne jest postępowanie niefarmakologiczne. Skutecznym sposobem na walkę z zaparciami jest:

• wprowadzenie diety bogatoresztkowej – zwiększenie ilości błonnika w diecie do około 30 g na dobę: spożywanie warzyw, owoców, otrębów pszennych, musli i ziół na zaparcia;
• wypijanie płynów w ilości 2–3 l na dobę;
• prowadzenie systematycznej aktywności fizycznej (ruch usprawnia pracę jelit);
• dbałość o regularne wypróżnienia oraz unikanie zbyt długiego powstrzymywania się od defekacji;
• odstawienie leków mogących być przyczyną zaparć (należy uprzednio zasięgnąć konsultacji lekarskiej).

Leki na zaparcia

Leczenie zaparć czynnościowych powinno być prowadzone doraźnie. Stosowanie żadnego z leków na zaparcia nie jest bowiem wolne od możliwych działań niepożądanych. Do najpopularniejszych substancji stosowanych w zaparciu należą:

• leki zwiększające objętość stolca – nasiona babki płesznika,
• leki osmotyczne – makrogole, laktuloza, czopki glicerolowe,
• leki pobudzające perystaltykę – bisakodyl, antranoidy,
• leki zmiękczające masy kałowe – parafina, dokuzan sodowy.

Leczenie farmakologiczne zaparć powinno być postępowaniem dodatkowym, gdy odpowiednio prowadzona dieta i zmiana stylu życia są niewystarczające (dotyczy to głównie zaparć czynnościowych). Niekiedy w walce z zaparciem konieczne może być krótko- lub długotrwałe skojarzenie dwóch leków z różnych grup.

Część chorych borykających się z problemem zaparć wymaga przewlekłej farmakoterapii, gdyż z uwagi na choroby współistniejące nie udaje się usunąć przyczyny zaparcia i/lub zwalczyć jej metodami niefarmakologicznymi.

Przewlekle zaparcia – kiedy iść do lekarza?

Gdy mimo zdrowego stylu życia i doraźnego stosowania leków przeczyszczających zaparcia mają charakter przewlekły, należy skonsultować się z lekarzem, aby jednoznacznie ustalić ich możliwą przyczynę. Dotyczy to także przypadków, gdy oprócz dyskomfortu, przedłużający się brak wypróżnienia:

• powoduje bóle brzucha,
• jest przyczyną nudności i wymiotów,
• gdy oddany stolec ma domieszkę krwi lub śluzu.

Powyższe sytuacje mogą być sygnałem trwającej choroby organicznej, której zaparcie może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem. Mimo iż zaparcia są dolegliwością często dotykającą pacjentów w populacji krajów wysokorozwiniętych, nie należy ich lekceważyć, zwłaszcza gdy mają charakter przewlekły i trudny do zwalczenia, a także gdy ich etiologia nie została jednoznacznie ustalona.

Zaparcia – video z ekspertem