Przetoka odbytu – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest przetoka odbytu?

Przetoka odbytu jest to połączenie światła kanału odbytu z otworem na skórze w okolicy okołoodbytniczej. Powstaje ona na podłożu ropnych procesów zapalnych toczących się w kryptach niedrożnych gruczołów odbytowych. Niekiedy powstały w taki sam sposób ropień okołoodbytniczy opróżnia się poprzez wytworzenie sztucznego kanału, który znajduje swoje ujście w skórze wokół odbytu. Kanał przetoki odbytu może mieć różny przebieg – od prostego po kręty, czasem daje rozwidlenia, które mogą uchodzić w skórze pośladków lub pachwin.

Ze względu na topografię kanału przetoki względem zwieraczy odbytu można wyróżnić:

• przetokę odbytu międzyzwieraczową – najczęstszy typ, stanowi do 70% przypadków, przechodzi pomiędzy zwieraczem wewnętrznym a zewnętrznym odbytu;
• przetokę odbytu przezzwieraczową – ok. ¼ przypadków, kanał przetoki penetruje zarówno przez zwieracz wewnętrzny jak i zewnętrzny odbytu;
• przetokę odbytu nadzwieraczową – rzadka, po przejściu przez zwieracz wewnętrzny, kanał kieruje się ku górze i przechodzi ponad zwieraczem zewnętrznym odbytu;
• przetoka odbytu pozazwieraczowa (np. kulszowo-odbytnicza) – kanał przetoki leży bocznie w stosunku do zwieracza wewnętrznego i zewnętrznego odbytu. Występuję często w powikłanej chorobie Leśniowskiego-Crohna i w zapaleniu uchyłków.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Przetoka odbytu – przyczyny

Na sam fakt powstania przetoki odbytu ma wpływ wiele czynników. Najczęściej powstaje ona samoistnie lub pod wpływem wcześniejszych interwencji chirurgicznych w okolicy okołoodbytniczej. Ryzyko wystąpienia przetoki odbytu wzrasta również w następujących sytuacjach:

• niewłaściwym nacięciu i drenażu ropnia okołoodbytniczego,
• stanie po zabiegu chirurgicznym, proktologicznym (np. po operacji guzków krwawniczych) czy ginekologicznym,
• chorobie Leśniowskiego-Crohna,
• wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego,
• raku odbytnicy lub rak odbytu (również w trakcie radiochemioterapii),
• zakażeniu wirusem HIV,
• po urazie,
• w przebiegu gruźlicy.

Przetoka odbytu – objawy

Do objawów sugerujących powstanie przetoki odbytu należą:

• stały lub okresowy wyciek treści śluzowej, ropnej lub kałowo-ropnej z otworku zlokalizowanego w pobliżu odbytu,
• ból w okolicy odbytu związany z okresowym zamknięciem ujścia przetoki, gromadzeniem się w jej kanale ropnej wydzieliny, prowadząc do powstania ropnia okołoodbytniczego, ból może nasilać się podczas kaszlu oraz parcia na stolec, a następnie samoistnie ustępować,
• świąd odbytu,
• uczucie dyskomfortu i rozdrażnienia,
• gorączka i dreszcze w przypadku powstania ropnia okołoodbytniczego,
• wypływ treści kałowej z pochwy w przetoce pochwowo-odbytniczej.

Przetoka odbytu – rozpoznanie i diagnostyka

Rozpoznanie przetoki odbytu wymaga zawsze zbadania w znieczuleniu przez doświadczonego chirurga. Podstawowym jego zadaniem jest udzielenie odpowiedzi na 4 pytania:

1. Lokalizacja ujścia wewnętrznego przetoki w kanale odbytu.
2. Ustalenie długości i przebiegu kanału przetoki.
3. Określenie umiejscowienia przetoki w stosunku do zwieraczy odbytu.
4. Czy doszło do wytworzenia ropnia okołoodbytniczego.

Do celów diagnostycznych służą następujące badania:

• badanie per rectum – podstawowe badanie fizykalne czasem już na wstępie umożliwia określenie ujścia wewnętrznego przetoki;
• anoskopia – standardowa procedura wykonywana przy użyciu specjalnego wziernika do oceny kanału odbytu w celu zidentyfikowania ujścia wewnętrznego przetoki. W trakcie badania do ujścia zewnętrznego przetoki na skórze wokół odbytu podaje się przez strzykawkę wodę utlenioną lub błękit metylenowy, które wydostają się ujściem wewnętrznym w kanale odbytu. Powikłaniem może być wytworzenie nowej przetoki. Skuteczność metody szacuje się na 70%.
• ultrasonografia przezodbytnicza (TRUS) – badanie obrazowe wykorzystujące ultradźwięki. Ułatwia również zlokalizowanie ropni okołoodbytniczych. Podobnie jak w przypadku anoskopii, do kanału przetoki podaje się wodę utlenioną. Skuteczność metody sięga 90%.
• rezonans magnetyczny (MRI) miednicy małej z zastosowaniem cewki doodbytniczej cechuje się najwyższą czułością z dostępnych badań w diagnostyce przetok odbytu. Szczególnie przydatny do obrazowania złożonych przetok o wysokim umiejscowieniu (np. miedniczno-odbytniczych).
• tomografia komputerowa (TK, CT) miednicy małej – badanie obrazowe mające jednak mniejszą czułość w wykrywaniu przetok odbytu niż ultrasonografia i rezonans magnetyczny.
• fistulografia rentgenowska – badanie obrazowe o małej czułości (umożliwia identyfikację zaledwie co czwartej przetoki) co sprawia, że jest obecnie coraz rzadziej stosowane.

Przetoka odbytu – leczenie

Aktualnie powszechnie przyjętym sposobem leczenia przetok odbytu są techniki chirurgiczne. Wybór odpowiedniej metody postępowania zależy od rodzaju przetoki, jej położenia w stosunku do mięśni zwieraczy odbytu oraz od umiejętności chirurga. Należy tutaj podkreślić, że leczenie przetoki odbytu jest procesem żmudnym, a skuteczność interwencji chirurgicznych jest oceniana średnio na 50%. Niektóre typy przetok mogą dawać tendencję do nawrotów, co dodatkowo utrudnia osiągnięcie sukcesu terapeutycznego.

1. Rozcięcie kanału przetoki (fistulotomia) znajduje zastosowanie w leczeniu przetok międzyzwieraczowych, przezwieraczowych o niskim umiejscowieniu lub powierzchownej lokalizacji. Materiał uzyskany z wyłyżeczkowania kanału przetoki poddaje się badaniu histopatologicznemu.
2. Wycięcie przetoki oraz plastyka ujścia wewnętrznego z wykorzystaniem płata przesuniętego to metoda zarezerwowana do leczenia głębokich przetok przezzwieraczowych i nadzwieraczowych oraz nawrotowych przetok w chorobie Leśniowskiego-Crohna. W metodzie tej po wycięciu przetoki płat śluzówki odbytnicy zostaje przesunięty ku dołowi tak, by pokryć ujście wewnętrzne kanału przetoki. Powikłaniem zabiegu mogą być objawy tzw. mokrego odbytu. Skuteczność metody sięga ok. 70%.
3. Założenie setonu przecinającego lub luźnego.Technika stosowana w wysoko umiejscowionych przetokach przezzwieraczowych, nadzwieraczowych i pozazwieraczowych. Przez kanał przetoki zakłada się seton (nitkę chirurgiczną), co ułatwia samoistne opróżnianie się przetoki i jej gojenie (luźny seton). Następnie nitkę stopniowo się zaciska, co powoduje powolne przecinanie zwieracza zewnętrznego z gojeniem mięśnia za dociskanym setonem (seton przecinający). W metodzie tej zmniejsza się ryzyko powstania nietrzymania stolca.
4. Kolostomia odbarczającato metoda polegająca na wyłonieniu sztucznego odbytu na powierzchnię brzucha do czasu wygojenia przetoki nadzwieraczowej. Stosowana u chorych ze złożonymi przetokami nadzwieraczowymi lub wielokrotnie operowanych.

Nowymi metodami leczenia niepowikłanych przetok odbytu są wstrzykiwanie kleju tkankowego (10-15% skuteczności) oraz wprowadzenie do kanału przetoki „zatyczki” (skuteczność ok. 70-80% w 18-miesięcznej obserwacji).

Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?