Przeszczep kału (FMT) – bakterii kałowych – wskazania, przebieg, skuteczność

Przeszczep kału (FMT) – leczenie zakażenia Clostridium difficile

Clostridium difficile to bakteria, która może kolonizować przewód pokarmowy u około 3 proc. populacji. Jej obecność najczęściej wiąże się z infekcją przewodu pokarmowego. Przebieg infekcji może być umiarkowany i sprowadzać się do wystąpienia biegunek, ale najczęściej przyjmuje postać rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego.

Clostridium difficile wydziela egzotoksyny powodujące obumieranie kolonocytów oraz utratę funkcji bariery jelitowej. Śmiertelność w tego typu przypadkach sięga 5 proc. Leczenie Clostridium difficile polega na stosowaniu metronidazolu, wankomycyny bądź fidaksomycyny.

Coraz częściej bakteria jest jednak odporna na te antybiotyki i wtedy pomóc może bakterioterapia fekalna, czyli przeszczep flory jelitowej (ang. fecal microbiota transplantation – FMT), potocznie określany jako przeszczep kału, przeszczep stolca.

Na zakażenie Clostridium difficile i związane z nim zapalenie jelit najbardziej narażeni są pacjenci hospitalizowani, poddawani długotrwałej antybiotykoterapii, chemioterapii, chorujący przewlekle oraz osoby w podeszłym wieku.

Stwierdzane są u nich zaburzenia fizjologicznej flory jelitowej, zwłaszcza zmniejszoną ilość bakterii Bacteroidetes oraz Firmicutes. Przeszczep bakterii kałowych pozwala na przywrócenie fizjologicznego mikrośrodowiska jelit i wspomaga zwalczanie bakterii chorobotwórczych.

Bakterie kałowe – wskazania do przeszczepu stolca

Zabiegi leczenia kałem od wieków znane były w chińskiej medycynie ludowej. Podstawowym wskazaniem do przeszczepienia kału jest oporna na antybiotykoterapię infekcja Clostridium difficile. Poza tym procedura ta wskazana jest w każdej sytuacji, która wymaga odbudowania fizjologicznej flory jelitowej. Mowa o chemioterapii, długotrwałej kuracji antybiotykowej, zespole jelita drażliwego.

Obecnie badane są potencjalne zastosowania transferu flory jelitowej także w przypadku innych schorzeń, takich jak:

• autyzm – w tym przypadku wykorzystana ma być zależność jelita-mózg oraz fakt, iż problemy z jelitami są ściśle skorelowane z nasileniem objawów autyzmu; być może istnieje korelacja między autyzmem a występowaniem poważnych zaburzeń flory jelitowej, w tym występowaniem nietypowych gatunków Clostridium;
• otyłość, zespół metaboliczny i cukrzyca – u osób dotkniętych tymi schorzeniami stwierdzane są charakterystyczne zaburzenia flory jelitowej, zwłaszcza brak fizjologicznie występujących pożytecznych bakterii Bacteroidetes; przeszczep flory kałowej może zwiększać wrażliwość tkanek na insulinę, wspomagać procesy trawienne oraz przyczyniać się do normalizacji poziomu lipidów we krwi;
• stwardnienie rozsiane oraz choroba Parkinsona – kolonizacja bakteriami Bacteroides fragilis może chronić przed rozwojem tych chorób;
• choroby autoimmunologiczne – odbudowa flory bakteryjnej jelit, dzięki przeszczepowi stolca, może wspomagać odporność i skutecznie ograniczać autoimmunizację organizmu.

Przeszczep flory bakteryjnej – kto może być dawcą kału?

Przeszczep bakterii kałowych wymaga pobrania próbki stolca do przeszczepienia od zdrowego dawcy. Najlepiej, gdy dawcą jest ktoś z rodziny, ale nie jest to konieczne. Przed pobraniem próbki kału dawca musi być poddany kilku badaniom w celu weryfikacji stanu zdrowia.

Badanie kału przeprowadzane jest w kierunku obecności Clostridium difficile lub toksyn bakteryjnych, Helicobacter pylori , rotawirusów oraz obecności pasożytów Giardia oraz Cryptosporidium.

Z koleli krew dawcy badana jest w kierunku infekcji HIV, wirusowego zapalenia wątroby oraz kiły. Ponadto z dawcą przeprowadzany jest szczegółowy wywiad lekarski, dotyczący zwłaszcza stosowania antybiotyków w ostatnich 3 miesiącach, a także wykonania w tym czasie tatuażu lub podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych.

Jak wygląda zabieg przeszczepu kałowego? Jak się przygotować?

Pacjent poddawany procedurze przeszczepienia jelitowej flory bakteryjnej przez 4 dni przed zabiegiem musi zażywać wankomycynę, a jeśli przeszczep odbędzie się z wykorzystaniem sondy żołądkowej lub dwunastniczej – na 2 dni przed zabiegiem zażywać należy lek zobojętniający treść żołądkową.

Na zabieg przeszczepu mikrobioty jelitowej pacjent powinien pojawić się na czczo. Podawana jest zawiesina bakterii jelitowych, uzyskanych na drodze dodania próbki kału do roztworu soli fizjologicznej, a następnie jej miksowania i filtracji.

Przez sondę endoskopową lub kolonoskopijną wprowadzana jest próbka o objętości 20–30 ml. Skuteczność pojedynczego przeszczepu mikroflory jelitowej wynosi około 81 proc., zaś dwóch przeszczepów – aż 94 proc.

Zabieg przeszczepienia kału w Polsce nie jest refundowany. Cena przeszczepu flory kałowej to około 1000 zł za jeden zabieg. Procedura ta dostępna jest w coraz większej liczbie placówek.

Wśród osób dotkniętych poważnymi zaburzeniami trawiennymi pojawia się niepokojąca tendencja do samodzielnego wykonywania przeszczepu kału. Osoby te często dzielą się na forach tematycznych efektami terapii oraz udzielają rad, jak dokonać terapii samodzielnie.

Najczęściej wykonują lewatywę, po czym wprowadzają rurką kolonoskopijną kał od dawcy do odbytnicy. Jest to wysoce naganne postępowanie, które generuje ogromne ryzyko zakażenia oraz uszkodzenia końcowych odcinków jelita grubego.

Należy pamiętać, że nie można wykonywać samodzielnego przeszczepu kału w domu. Zabieg musi zostać przeprowadzony przez specjalistów przy udziale skrupulatnie wyselekcjonowanego materiału.

Jakie są skutki uboczne bakterioterapii fekalnej?

Przeszczepienie kału uznawane jest za dość bezpieczną procedurę. Możliwe działania niepożądane obejmują zaparcia, biegunki, krwawienia z odbytu w przypadku kolonoskopii czy gorączkę. Warunkiem maksymalnego zmniejszenia ryzyka ich wystąpienia jest bardzo precyzyjny dobór dawców kału, dzięki dokładnemu i regularnemu monitorowaniu stanu ich zdrowia.

Skuteczność przeszczepu kału jest taka sama, niezależnie czy flora bakteryjna zostanie wprowadzona doodbytniczo, czy np. poprzez gastroskopię. Przeszczepienie mikroflory bakteryjnej nie boli, pacjent może odczuwać jedynie niewielki dyskomfort. Efekty zabiegu obserwuje się już po upływie dwóch dób.

Przeszczepianie flory bakteryjnej zyskuje na popularności. Badania nad potencjalnymi możliwościami wykorzystania bakterii kałowych w lecznictwie nadal trwają. We francuskich i kanadyjskich ośrodkach udało się opracować doustny żelowy preparat z liofilizowaną bądź zamrożoną mieszaniną mikrobioty jelitowej (błędnie określany jako kapsułki z kałem).

Z uwagi na konieczność przechowywania go w niskiej temperaturze i zażywana dużych ilości dla pełnego efektu terapeutycznego, metoda nie znalazła szerokiego zastosowania w Polsce.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

Bibliografia:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5045147/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4836576/
• https://gut.bmj.com/content/early/2017/01/13/gutjnl-2016-313017/