Powikłania choroby wrzodowej – jakie są?

Czym jest choroba wrzodowa?

Żołądek i dwunastnica wysłane są grubą błoną śluzową w celu ochrony przed szkodliwym działaniem kwasu solnego. Pod błoną śluzową znajduje się warstwa mięśniowa, która odpowiada za ruchy perystaltyczne żołądka, co umożliwia przesuwanie się pokarmu do dalszych części przewodu pokarmowego.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest to obecność ograniczonych ubytków w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy, które sięgają w głąb blaszki mięśniowej. Charakterystyczny jest również obfity naciek zapalny z martwicą skrzepową w centrum.

Wrzody żołądka mają charakterystyczną lokalizację w krzywiźnie mniejszej żołądka (tzw. „żołądek kapciuchowaty”), ale mogą lokalizować się również w dolnej części przełyku.

Wrzód dwunastnicy (dwunastnica ma bardzo podobną budowę ściany jak żołądek) lokalizuje się w opuszce dwunastnicy, rzadziej w pętlach dwunastnicy. Choroba wrzodowa może przebiegać w postaci pojedynczych wrzodów albo mnogich rozlanych niszy wrzodowych, bardzo trudno leczących się. Pierwszym objawem choroby wrzodowej jest ból, ale dolegliwość ta może przebiegać również bezobjawowo. Obserwuje się też sezonowość choroby wrzodowej, która nasila się w okresie wiosenno-jesiennym.

Przyczyny choroby wrzodowej

Na śluzówkę żołądka i dwunastnicy działają czynniki uszkadzające oraz czynniki chroniące śluzówkę. Istotą choroby wrzodowej jest zaburzenie równowagi czynników uszkadzających do chroniących, z przesunięciem w stronę czynników uszkadzających. Do czynników protekcyjnych zaliczamy:

• wytwarzanie prostaglandyn,
• jony wodorowęglanowe (działanie neutralizujące na kwaśne środowisko, przede wszystkim spowodowane obecnością kwasu solnego),
• prawidłowe ukrwienie błony śluzowej,
• obecność grubej warstwy proteoglikanów w błonie śluzowej żołądka.

Z drugiej strony do głównych czynników uszkadzających zalicza się:

• obecność bakterii Helicobacter pylori (działa destrukcyjnie na bardzo wielu płaszczyznach, m.in. uszkadza warstwę proteoglikanów, powoduje zmniejszenie wydzielania prostaglandyn),
• NLPZ, czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne, do których zaliczamy wszystkie leki, które powszechnie kupujemy w aptekach bez recepty, na grypę, ból lub przeziębienia (ich rola w uszkadzaniu śluzówki polega przede wszystkim na blokowaniu wytwarzania prostaglandyn),
• długotrwały stres (powoduje tzw. wrzody stresowe, które trochę różnią się od klasycznych wrzodów trawiennych, m.in. lokalizacją i średnicą),
• przyjmowane leki (szczególnie glikokortykosteroidy szeroko stosowane w leczeniu chorób autoimmunologiczych),
• zespół Zollingera-Ellisona (rzadki zespół wynikający z nadprodukcji gastryny, która silnie stymuluje produkcję kwasu solnego, powodując stale nadkwasotę).

Na szczęście w ostatnich czasach dzięki szybkiemu rozwojowi antybiotykoterapii udaje się skutecznie opanować rozwój bakterii Helicobacter pylori, która odpowiada za więcej niż połowę przypadków choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Objawy choroby wrzodowej

Głównym i najczęściej zgłaszanym objawem jest ból lub dyskomfort w jamie brzusznej. Ból występuje zwykle od 1 do 3 godzin po spożyciu posiłku. Często pojawia się w nocy lub wcześnie rano, charakterystyczne są tzw. bóle głodowe związane z wrzodem dwunastnicy, występujące w nocy i ustępujące po spożyciu posiłku. Dodatkowo ból mija po spożyciu pokarmów zobojętniających działanie kwasu solnego (np. po wypiciu mleka). Ponadto chorobie wrzodowej mogą towarzyszyć nudności i wymioty, a czasami choroba może przebiegać zupełnie bezobjawowo.

Powikłania choroby wrzodowej

Powikłania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy są rzadkie, ale bardzo groźne dla życia. Zalicza się do nich krwotok, perforację i zwężenie odźwiernika.

Krwotok

Krwotok z górnego odcinka przewodu pokarmowego może być wynikiem uszkodzenia naczynia krwionośnego (najczęściej tętniczego) wskutek drążącego charakteru wrzodu trawiennego. Naczynie krwionośne zostaje niejako „przeżarte” i zaczyna bardzo obficie krwawić. Wrzód trawienny jest źródłem aż około 50% przypadków krwawienia, a jego ryzyko jeszcze wzrasta u chorych przyjmujących niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Główne objawy tego powikłania choroby wrzodowej to fusowate wymioty i krwiste lub smoliste stolce (w zależności od objętości utraconej krwi oraz szybkości perystaltyki). Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu i wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej oraz zabiegu endoskopowego. Podczas endoskopii (wprowadzenia specjalnej rury z kamerą przez gardło) górnego odcinka przewodu pokarmowego dokonuje się lokalizacji oraz zamknięcia krwawiącego naczynia poprzez ostrzykiwanie go stężonym roztworem adrenaliny, co powoduje skurcz naczynia i możliwość wytworzenia skrzepu. Zabieg ten jest trudny ze względu na dużą objętość krwi oraz resztek pokarmowych zgromadzonych w żołądku.

Przedziurawienie (perforacja)

Perforacja występuje u 2 do 7% chorych, ale jest ona w zasadzie najgroźniejszym z powikłań choroby wrzodowej żołądka. Objawia się nagłym niespodziewanym bólem w nadbrzuszu, po którym bardzo szybko rozwijają się objawy tzw. „ostrego brzucha” z rozlanym zapaleniem otrzewnej. Charakteryzuje się:

• bardzo silnym bólem, który nie mija po lekach przeciwbólowych (uwaga! ich stosowanie może jeszcze pogorszyć sytuację),
• sztywnością i obroną mięśni brzucha,
• gorączką,
• charakterystyczną pozycją chorego z kolanami przykurczonymi do klatki piersiowej.

Jeśli w ciągu paru godzin od rozpoczęcia się objawów chory nie zostanie przetransportowany do szpitala i poddany zabiegowi operacyjnemu, rozwija się rozlane zapalenie otrzewnej z bardzo wysoką śmiertelnością. Rokowanie jest wysoce niepomyślne. Leczeniem z wyboru jest zabieg operacyjny, a rekonwalescencja jest długa.

Zwężenie odźwiernika

Kolejne z powikłań choroby wrzodowej pojawia się u 2 do 4% wszystkich chorych. Jest spowodowane przewlekłymi zmianami zapalnymi oraz owrzodzeniami w okolicy odźwiernika lub opuszki dwunastnicy, w wyniku których dochodzi do powstania zmian bliznowatych, zwężających światło odźwiernika.

Powoduje to przewlekłe i długotrwałe zaleganie pokarmu w żołądku i dwunastnicy, których konsekwencją są nudności oraz obfite wymioty. Nieleczone trwałe zwężenie odźwiernika wymaga leczenia operacyjnego, które jest na szczęście rzadko wykonywane, gdyż w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy szeroko stosuje się leki zmniejszające stan zapalny, tak więc nie ma na ogół możliwości wytworzenia zwężenia w wyniku zbliznowacenia.

Leczenie choroby wrzodowej

Choroba wrzodowa żołądka w obecnych czasach jest mniejszym problemem w wyniku bardzo skutecznego leczenia eradykacyjnego (całkowitego) zakażenia bakterią Helicobacter pylori (odpowiedzialną za ponad 50% przypadków tej dolegliwości).

Dodatkowo szeroko stosowane leki (blokery pompy protonowej, np. omeprazol) skutecznie blokuję progresję i objawy choroby wrzodowej. Jednakże długotrwałe i nierozważne stosowanie bardzo popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych bardzo przyczynia się do rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Powikłania w postaci krwotoku lub perforacji są bardzo rzadkie, ale stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta.