Podrażnienie trzustki – przyczyny, objawy, leki, dieta na podrażnioną trzustkę

Gdzie jest trzustka i jakie ma funkcje?

Trzustka (łac. pancreas) jest pojedynczym narządem, który znajduje się w górnej części jamy brzusznej. Organ ten rozciąga się poziomo po lewej stronie brzucha i znajduje się za żołądkiem, a przed kręgami kręgosłupa (zwykle leży on na poziomie pierwszego/drugiego kręgu lędźwiowego).

Pytanie, gdzie leży trzustka, mogą sobie zadawać nie tylko pacjenci, ale nawet radiolodzy – ze względu na dość nietypowe położenie tego narządu nierzadko dochodzi do różnych trudności z jego dokładnym uwidocznieniem w trakcie wykonywanych przez radiologów badań obrazowych (mowa tutaj głównie o badaniu USG).

Trzustka składa się z trzech części, są nimi: głowa, trzon oraz ogon trzustki. Podzielić można ją jednak nie tylko anatomicznie, ale i funkcjonalnie. W tym przypadku wyróżnia się część zewnątrzwydzielniczą oraz wewnątrzwydzielniczą trzustki.

Pierwsza z wymienionych części tego narządu odpowiedzialna jest za produkcję i wydzielanie różnorodnych enzymów trawiennych – jako przykłady najważniejszych z nich, określanych jako enzymy trzustkowe, można podać: lipazę trzustkową, elastazę, trypsynogen, amylazę trzustkową.

Trzustka wpływa jednak nie tylko na trawienie pokarmów, ale i odgrywa wyjątkowo istotną rolę w regulowaniu gospodarki węglowodanowej. Tenże obowiązek należy do części wewnątrzwydzielniczej trzustki, która produkuje m.in. takie hormony, jak: insulina, glukagon czy somatostatyna.

Zobacz również: Gdzie boli trzustka?

Podrażnienie trzustki – jakie są przyczyny?

Do przejściowego podrażnienia i złej pracy trzustki doprowadzić można stosunkowo łatwo – wystarczające jest spożycie (nawet jednorazowe) dużej ilości alkoholu czy zjedzenie obfitego, wyjątkowo bogatego w tłuszcze posiłku.

Objawy podrażnienia trzustki mogą jednak występować przez dłuższy czas – w takiej sytuacji zdecydowanie trzeba się już udać do lekarza, ponieważ dolegliwości mogą być spowodowane zapaleniem, którego wyróżnia się dwa rodzaje.

Podrażniona trzustka to objaw ostrego zapalenia

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to schorzenie rozwijające się nagle, którego objawy – ze względu na ich intensywność – raczej trudno przeoczyć. Najczęściej ostre zapalenie trzustki rozwija się w związku z nadużywaniem alkoholu oraz z powodu kamicy pęcherzyka żółciowego. Możliwymi przyczynami tej choroby są hiperlipidemia oraz urazy jamy brzusznej.

Zdarza się, że ostre zapalenie trzustki występuje jako powikłanie zabiegu ECPW, czyli endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej. U części pacjentów nie udaje się jednoznacznie określić, co doprowadziło do choroby – u takich chorych rozpoznaje się wtedy idiopatyczną postać ostrego zapalenia trzustki.

Przewlekłe zapalenie trzustki a podrażnienie

Drugim rodzajem zapalenia jest przewlekłe zapalenie trzustki (PZT). Podobnie jak w przypadku OZT, główną przyczyną PZT jest nadużywanie alkoholu. Tutaj jednak wspomina się i o innych czynnikach, które mają wpływ na pojawianie się tej choroby trzustki: jej ryzyko zwiększa zarówno palenie papierosów, jak i różne mutacje (np. niedobór alfa-1 antytrypsyny ).

Jako inne przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki wymienia się hiperlipidemię, wrodzone wady trzustki, a także hiperkalcemię oraz różne schorzenia, które doprowadzają do upośledzenia odpływu soków trzustkowych z tego narządu (takowymi mogą być np. różne guzy trzustki).

Jakie są objawy podrażnienia trzustki?

O problemach z trzustką świadczyć może dość wiele różnych dolegliwości. Podstawowym objawem w przypadku podrażnienia jest ból – problem ten jest na tyle charakterystyczny, że zasługuje on na szersze omówienie w osobnym akapicie.

Wyróżnia się jednak i inne objawy podrażnionej trzustki:

• biegunki tłuszczowe,
• nieuzasadnioną utratę masy ciała,
• świąd skóry,
• żółtaczkę,
• wzdęcia,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• spadek apetytu.

Wymienione symptomy chorej trzustki pojawiać się mogą u pacjentów, u których doszło do zaburzeń czynności trzustki, ale nie tylko. Podobnego typu dolegliwości mogą wystąpić w przebiegu różnych chorób wątroby, nieswoistych zapaleń jelit czy nawet rozmaitych nowotworów przewodu pokarmowego. W sytuacji, kiedy u pacjenta wystąpią opisane problemy, powinien on jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Ból trzustki pojawia się zwykle nagle w obrębie nadbrzusza lub w okolicy lewego podżebrza. Sama lokalizacja dolegliwości nie stanowi jednak najbardziej charakterystycznej cechy – otóż ból ten ma tendencję do promieniowania w kierunku pleców.

Intensywność tego objawu podrażnienia trzustki jest zazwyczaj dość znaczna, dolegliwości bólowe mogą pojawiać się samoistnie. Czasem występuje też ból trzustki po alkoholu czy jedzeniu (najczęściej obfitym i tłustym posiłku).

Podrażniona trzustka – jakie badania wykonać?

W sytuacji, kiedy u chorego podejrzewa się, że mogło wystąpić podrażnienie trzustki, oznacza się u niego przede wszystkim aktywność enzymów trzustkowych. Najczęściej przeprowadzanymi badaniami są w tym przypadku oznaczenia lipazy trzustkowej we krwi, a także pomiary amylazy we krwi oraz w moczu.

Badania te standardowo przeprowadza się u pacjentów z podejrzeniem zapalenia trzustki. Ogólnie w diagnostyce chorób omawianego narządu wykonywać można jeszcze wiele innych badań, wśród których można wspomnieć o oznaczaniu stężenia elastazy w kale (przeprowadzanym przy podejrzeniu PZT).

W razie podejrzenia choroby trzustki u pacjenta duże znaczenie mają również badania obrazowe, wśród których badaniem pierwszego wyboru jest USG jamy brzusznej. Pozwala ono nie tylko ocenić stan narządu, ale i wysunąć podejrzenie co do przyczyny jego podrażnienia.

Ze względu jednak na to, że czasami w USG nie udaje się w pełni zadowalająco uwidocznić trzustki, wykorzystywane mogą być inne badania obrazowe, takie jak np. tomografia komputerowa jamy brzusznej.

Leki na chorą, podrażnioną trzustkę

Leki na trzustkę stosowane są przede wszystkim w przypadku ostrego oraz przewlekłego zapalenia trzustki. W OZT najczęściej zachodzi konieczność podawania pacjentom leków przeciwbólowych.

Z kolei w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki wykorzystywanych jest już więcej preparatów, pacjentom zalecane są bowiem zarówno środki uśmierzające ból, jak i substytucja enzymów trzustkowych (co pozwala poprawić stopień trawienia pokarmów w przewodzie pokarmowym, a przez to może wpływać korzystnie na zmniejszenie intensywności biegunek tłuszczowych).

Co zaś z pacjentami, u których nie istnieje ani przewlekłe, ani ostre zapalenie trzustki, a podrażnienia trzustki doświadczają oni jedynie sporadycznie? U takich osób najważniejsza jest utrzymywanie odpowiedniej diety, określanej jako dieta trzustkowa.

Podrażnienie trzustki – dieta na regenerację

Dieta trzustkowa zależy od stanu pacjenta i rodzaju dolegliwości (przewlekłe lub okresowe zapalenie). W pierwszym z wymienionych przypadków korzystna jest dieta bogatokaloryczna oraz bogatobiałkowa – związane jest to z tym, że w przebiegu chronicznego zapalenia dochodzi do upośledzonego wchłaniania substancji odżywczych z przewodu pokarmowego.

Efektem tego może być spadek masy ciała oraz niedożywienie – aby im zapobiegać, pacjentom zalecane są wspomniane wyżej modyfikacje żywieniowe.

W przypadku zaś osób, u których podrażnienie trzustki pojawia się okresowo, zalecana jest przede wszystkim eliminacja pewnych produktów z jadłospisu. W tej sytuacji pacjentom zwraca się uwagę na to, że powinni przestać pić alkohol (lub przynajmniej znacznie ograniczyć jego spożycie). Oprócz tego zalecane jest ograniczenie ilości tłuszczów spożywanych z posiłkami (zwłaszcza tłuszczów nasyconych).

W przypadku większości schorzeń można im zapobiegać na różne sposoby, czy tak samo jest z podrażnieniem trzustki? Chorobom narządu można zapobiegać przede wszystkim poprzez unikanie alkoholu, a także poprzez rezygnację z palenia papierosów oraz dbałość o to, by w diecie nie znajdowała się zbyt duża ilość tłuszczów.

W przypadku, kiedy pacjent boryka się z nadmierną masą ciała, w celu profilaktyki chorób trzustki wskazana jest redukcja masy ciała – pozbycie się zbędnych kilogramów może doprowadzić do normalizacji parametrów gospodarki lipidowej, a nadmierne stężenia lipidów w organizmie mogą sprzyjać chorobom trzustki.

Profilaktykę warto wdrożyć jak najwcześniej – regeneracja trzustki w pewnym stopniu jest możliwa, jednak najlepiej jest po prostu zapobiegać problemom dotyczącym funkcjonowania tego narządu.

Bibliografia:

• Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2016/2017. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2016.
• Woźniak W. (red.), Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2003.
• https://emedicine.medscape.com/article/181554-overview
• https://emedicine.medscape.com/article/181364-overview