Ostre i przewlekłe zapalenie ślinianek

Co to są ślinianki?

Ślinianki są gruczołami wydzielania, a ich produktem jest ślina. Wyróżniamy duże i małe gruczoły ślinowe. Do dużych zaliczamy parzyste ślinianki: przyuszną (największą, osiągającą masę 20–30 g), podżuchwową oraz podjęzykową. Do małych ślinianek zaliczamy wiele mniejszych gruczołów ślinowych zlokalizowanych w obrębie całej jamy ustnej.

Ważnym elementem dużych ślinianek (bo to ich najczęściej dotyczy ostre i przewlekłe zapalenie ślinianek) jest przewód wyprowadzający, który uchodzi na błonie śluzowej jamy ustnej. Duże parzyste ślinianki przyuszne są zlokalizowane na bocznej części twarzy, stosunkowo powierzchniowo w okolicy mięśnia żwacza.

Lokalizacja tych ślinianek nie jest przypadkowa, gdyż podczas spożywania pokarmów nasze pracujące mięśnie żwacze masują ślinianki po obu stronach, przyczyniając się tym samym do łatwiejszego wyrzutu śliny do jamy ustnej. Z drugiej strony ta powierzchniowa lokalizacja jest związana z szeregiem objawów podczas toczącego się w obrębie ślinianki procesu zapalnego.

Przyczyny zapalenia ślinianek

Wyróżniamy ostre i przewlekłe zapalenie ślinianek, które najczęściej dotyczy ślinianki przyusznej. W większości przypadków występuje ostre zapalenie.

Ostre zapalenie charakteryzuje się szybkim początkiem i narastaniem objawów i często rychłym ich ustępowaniem w momencie postawienia diagnozy i rozpoczęcia prawidłowego, celowanego leczenia. Do najważniejszych czynników wywołujących ostre zapalenie ślinianek należą:

• wirusy – w tym tzw. „wirus świnki”, który powoduje nagminne zapalenie gruczołów przyusznych,
• bakterie – gronkowce (Staphylococcus otitis acuta), paciorkowce (Streptococcus viridans) bądź bakterie beztlenowe, które często dostają się do ślinianki przyusznej poprzez długi przewód wyprowadzający w momencie jego zatkania bądź upośledzonego przepływu.

Przewlekłe zapalenie ślinianek daje mniej objawów, choć mogą one być również bardzo dokuczliwe. Rozwija się ono powoli, przez długi czas powodując dyskomfort, który nierzadko jest bagatelizowany przez samego pacjenta. Sama przyczyna jest nieuchwytna, a do czynników, które mogą powodować to zapalenie zaliczamy:

• zastój wydzieliny w przewodach wyprowadzających,
• zmiany anatomiczne dotyczące samego przewodu wyprowadzającego.

Ważnym faktem jest, że zmiany te, a co za tym idzie – przewlekłe zapalenia, bardzo często mogą nawracać przez całe nasze życie.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Objawy zapalenia ślinianek

Główną dolegliwością związaną z toczącym się procesem zapalnym (nie dotyczy to tylko ślinianek) jest ból. W ostrym zapaleniu jest on najsilniejszy w pierwszych dobach od jego wystąpienia, natomiast w przewlekłym utrzymuje się względnie na tym samym poziomie przez pewien okres.

Dodatkowo pojawia się obrzęk w okolicy policzka, małżowiny usznej, łuku skroniowego, a skóra w tym miejscu często jest napięta, czerwona i nadmiernie ocieplona. Mogą wystąpić problemy z połykaniem pokarmów, suchość w jamie ustnej (w wyniku zmniejszenia wydzielania śliny), czasem również wymioty.

W związku z najczęstszą etiologią wirusową zapalenia ślinianek pojawiają się typowe objawy przeziębienia/grypy, takie jak gorączka (38–39°C), dreszcze, apatyczność, senność, brak apetytu, bóle mięśni.

Ostre zapalenia ślinianek występują zwykle jednostronnie i mogą przebiegać z wytworzeniem ropni, natomiast przewlekłe zapalenia są na ogół obustronne i nigdy w ich przebiegu nie pojawiają się ropnie. Dodatkowo może wystąpić bolesność szyi i karku związana z powiększeniem się regionalnych węzłów chłonnych, które są odpowiedzialne za opanowanie lokalnego procesu chorobowego. Objawy te zwykle ustępują w przeciągu 7–14 dni.

Pojęcie „świnka”

Świnka, czyli nagminne zapalenie gruczołów przyusznych jest spowodowana wirusem RNA. Nazwa tej jednostki chorobowej ma związek z charakterystycznym wyglądem, spowodowanym dużym obrzękiem ślinianek przyusznych. Dotyczy ona najczęściej dzieci, jednakże dorośli mogą również zachorować.

Choroba ta powoduje w 80% przypadków obustronne ostre zapalenie ślinianek przyusznych z pełnymi objawami. Może również przebiegać bezobjawowo. Leczenie nagminnego zapalenia gruczołów przyusznych jest tylko leczeniem objawowym – nie leczy się przyczyny (wirusa), tylko objawy choroby wirusowej, podając w razie potrzeby leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

Istotnym faktem są powikłania, które mogą wystąpić w okresie względnie dobrego samopoczucia (uwaga: świnkę należy „przeleżeć” co najmniej 2 tygodnie). O wystąpieniu powikłań mogą sugerować objawy alarmujące, takie jak nawrót gorączki lub wymiotów w okresie zdrowienia.

Do powikłań świnki zalicza się:

• zapalenie jądra i najądrza: nagle występuje silny ból i obrzęk jądra, ból ten promieniuje do okolicy lędźwiowej i krocza; jest to bardzo groźne powikłanie, które dotyczy często pacjentów w młodym wieku; o ile nie podejmie się szybko leczenia, może to prowadzić do uszkodzenia funkcji jądra, a nawet bezpłodności;
• zapalenie jajnika: dolegliwości są mniej charakterystyczne niż w zapaleniu jądra, mogą sugerować zapalenie wyrostka robaczkowego, a dotyczą 5–7% dziewcząt po okresie dojrzewania; jest ono mniej groźne, bo nie powoduje bezpłodności;
• zapalenie trzustki: ostry, silny ból w podbrzuszu, dreszcze, wymioty, gorączka i dreszcze; stan taki wymaga bardzo szybkiej konsultacji lekarskiej; dotyka on mniej niż 10% pacjentów;
• inne rzadsze powikłania: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), zaburzenia neurologiczne, okulistyczne (zapalenie spojówek, naczyniówki, nerwu wzrokowego), hematologiczne (małopłytkowość).

Podstawową metodą profilaktyki i zapobiegania chorobie są szczepienia ochronne oraz izolacja chorego, dlatego w dzisiejszych czasach spotyka się coraz mniej przypadków świnki oraz dużo mniejszy odsetek powikłań.

Rozpoznanie i leczenie zapalenia ślinianek

Lekarz ustala rozpoznanie na podstawie wywiadu lekarskiego oraz typowych objawów klinicznych podczas badania lekarskiego. Zwykle nie są potrzebne inne bardziej skomplikowane badania. Podstawą pewnego rozpoznania świnki są wyniki badań wirusologicznych.

Leczenie ostrych i przewlekłych zapaleń ślinianek jest w znakomitej większości przypadków objawowe. W części przypadków przewlekłego zapalenia ślinianek należy wykonać sialografię, aby uchwycić ewentualną przeszkodę lub patologię przewodów wyprowadzających ślinianek.

Zapalenie ślinianek jest dolegliwością bardzo przykrą i bolesną, jednak objawy często ustępują szybko. Jeżeli dziecko lub młody dorosły zachorował na świnkę, należy pamiętać, by nie lekceważyć tej choroby, gdyż może mieć ona bardzo groźne powikłania. W celu uniknięcia świnki (jeśli pacjent dotąd jej nie przechorował) należy udać się na szczepienia ochronne. Trzeba pamiętać o profilaktyce przeciwwirusowej oraz codziennej higienie jamy ustnej.