Kwashiorkor – przyczyny, objawy, leczenie niedożywienia białkowego

Co to jest kwashiorkor – niedobór białka?

Kwashiorkor to rodzaj niedożywienia organizmu. Inaczej nazywany jest niedożywieniem białkowym lub niedożywieniem złośliwym. Marasmus (niedożywienie białkowo-kaloryczne) i kwashiorkor (głównie niedobór białka w diecie) spotykane są w krajach, gdzie problem głodu jest powszechnym zjawiskiem.

Niedobory żywieniowe dotyczą głównie dzieci i prowadzą do upośledzenia ich rozwoju fizycznego i psychicznego. W skrajnych przypadkach, nieleczone niedożywienie może doprowadzić do śmierci.

Po raz pierwszy nazwę kwashiorkor zastosowała dr Cicely Williams w 1933 roku. Słowo to pochodzi z języka ghańskiego plemienia Ga i oznacza dziecko odstawione od piersi po urodzeniu się młodszego rodzeństwa. Kobiece mleko, bogate w wiele składników odżywczych, w tym w proteiny, jest potrzebne do prawidłowego rozwoju dziecka.

W populacjach o wysokim ryzyku niedożywienie białkowe może rozwinąć się po odstawieniu od piersi i wprowadzeniu diety ubogiej w białko.

Przyczyny niedożywienia typu kwashiorkor

Podstawową przyczyną kwashiorkoru jest niedostateczna ilość pełnowartościowego białka w diecie. Po odstawieniu niemowlaka od piersi matki, dziecko zmienia rodzaj spożywanych pokarmów. Kobiece mleko, które jest źródłem protein, zostaje zastąpione dietą bogatowęglowodanową.

Zmiana ta zachodzi często za wcześnie, podczas gdy w okresie niemowlęcym białko pełni kluczową rolę w prawidłowym rozwoju dziecka. Ponadto wśród ubogich społeczeństw często na problem głodu i niedożywienia nakładają się pasożytnicze choroby układu pokarmowego, które wzmagają objawy niedożywienia.

Przyczyną kwashiorkoru nie zawsze jest jednak zła sytuacja socjoekonomiczna i ograniczony dostęp do pożywienia. Choroba może rozwinąć się również u osób długotrwale głodzonych, stosujących bardzo restrykcyjne diety, cierpiących na schorzenia układu pokarmowego (np. zespół złego wchłaniania), zaawansowaną chorobę nowotworową, marskość wątroby lub inne przewlekłe choroby.

Jak wygląda niedożywienie białkowe?

Objawy choroby kwashiorkor rozwijają się na skutek przewlekłego niedoboru pełnowartościowego białka. Takim terminem określamy substancje zawierające aminokwasy egzogenne w odpowiednich proporcjach. Pełnowartościowe białka to głównie białka pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, mleko, sery), jak i niektóre białka roślinne (np. zawarte w nasionach roślin strączkowych).

Kwashiorkor rozwija się stosunkowo szybko. Stan chorego pogarsza się gwałtownie. Choroba prowadzi do obniżenia stężenia białka i albumin w surowicy krwi. W wyniku hipoalbuminemii dochodzi do zachwiania równowagi ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych.

Skutkiem tego są powstające obrzęki, m.in. twarzy, wokół kostek, jak i charakterystyczne opuchnięcie brzucha, manifestujące się znacznym powiększeniem jego obwodu (charakterystyczny duży i wypukły brzuszek dziecka). Zdarza się, że w wyniku nagromadzenia wody w organizmie, pomimo postępującego wychudzenia, masa ciała chorego wzrasta. Obserwowana pozorna nadwaga może czasami zniekształcić diagnozę.

Kwashiorkor – objawy choroby z niedożywienia

Kwashiorkor objawia się także znacznym osłabieniem, przewlekłym zmęczeniem, trudnościami z koncentracją i zachowaniem uwagi, apatią. Choroba zaburza funkcjonowanie wątroby, nerek, trzustki. Ponadto dochodzi do zaniku masy mięśniowej i tkanki tłuszczowej.

Wśród pozostałych objawów wymienia się:

• ginekomastię,
• wypadanie włosów (włosy suche i łamliwe),
• wysypkę na skórze, zmiany pigmentacji skóry,
• zapalenie jamy ustnej,
• biegunki,
• podatność na infekcje.

W chorobie miejsce ma także zahamowanie wzrostu oraz ogólnego rozwoju dziecka.

To też może Cię zainteresować: Marazm jako objaw niedożywienia

Kwashiorkor – leczenie niedożywienia złośliwego

Przed postawieniem diagnozy zaleca się ocenę stanu odżywienia pacjenta. Szczególnie ważny jest pomiar indeksu masy ciała (BMI) i jego ocena. Ponadto konieczne jest zrobienie badań krwi (morfologia, kreatynina, stężenie albumin w surowicy) i badania ogólnego moczu.

Nieleczony kwashiorkor prowadzi do ciężkiego niedożywienia, a nawet śmierci. W leczeniu choroby szczególnie ważne jest powolne wyrównywanie niedoborów białkowych. Brakujące składniki odżywcze stopniowo wprowadza się do diety pacjenta. Nie wolno również zapominać o odpowiednim nawodnieniu chorego i suplementacji witamin i składników mineralnych. Im wcześniejsze rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia, tym lepsze rokowanie dla pacjenta.

Niestety często, pomimo pełnego uzupełnienia niedoborów żywieniowych, dzieci z kwashiorkorem nie są w stanie osiągnąć prawidłowego wzrostu i rozwoju. Późniejsze wdrożenie leczenia, jak i liczne choroby współistniejące (zapalenie płuc, choroby pasożytnicze, malaria) pogarszają rokowanie. U takich pacjentów może dojść do trwałej niepełnosprawności intelektualnej, fizycznej, psychicznej, a nawet do śmierci.