Enkopreza – nieretencyjne nietrzymanie stolca u dzieci – przyczyny i leczenie

Nietrzymanie stolca u dziecka, które jest w wieku, w którym powinno osiągnąć umiejętność kontrolowania potrzeb fizjologicznych (w tym kontrolowanego oddawania stolca), może mieć różne mechanizmy. Wyróżniamy nietrzymanie kału na tle zaparcia u dziecka oraz nieretencyjne nietrzymanie stolca.

Zdecydowanie częściej stwierdza się nietrzymanie kału na tle zaparcia – w tym mechanizmie dochodzi do popuszczania stolca z przepełnienia odbytnicy.

W celu różnicowania powyższych mechanizmów konieczne jest dokładne badanie podmiotowe oraz badanie przedmiotowe z badaniem per rectum . Czynnikami różnicującymi są:

• rytm wypróżnień (w enkoprezie dziecko nie ma zaparcia ani biegunki);
• rodzaj nietrzymania stolca i objętość kału (w retencyjnym nietrzymaniu stolca dziecko brudzi bieliznę niewielkimi objętościami stolca, w nieretencyjnym nietrzymaniu stolca dziecko zanieczyszcza się kałem o dużej objętości lub oddaje stolec w nieadekwatnych miejscach);
• w badaniu per rectum u dzieci z nietrzymaniem stolca na tle zaparcia stwierdza się zalegające masy kałowe w bańce odbytnicy.

Co to jest enkopreza i jakie są jej przyczyny?

Enkopreza (encopresis) to inaczej nieretencyjne nietrzymanie stolca, czyli nietrzymanie stolca bez zaparcia. Nietrzymanie kału u dziecka nie jest związane z zaparciami ani z biegunką. Jest to dysfunkcja czynnościowa, niezwiązana z zaburzeniami anatomicznymi i wynikającymi z rytmu wypróżnień. Przyczyną są zaburzenia emocjonalne, dlatego też podstawą leczenia jest terapia psychologiczna, głównie behawioralna.

Istotą zaburzenia jest niekontrolowane oddawanie stolca i zanieczyszczanie się kałem u dzieci, które powinny już osiągnąć umiejętność kontrolowania potrzeb fizjologicznych (za wiek rozwojowy, w którym te umiejętności powinny zostać osiągnięte, przyjmuje się > 4 lat) i u których nie występują zaburzenia organiczne oraz zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego.

Dzieci cierpiące na enkoprezę wypróżniają się w nieadekwatnych miejscach, popuszczają stolec, zanieczyszczają się. Enkopreza stanowi istotny problem natury higienicznej oraz psychologicznej. Dziecko spotyka się z brakiem akceptacji, izolacją społeczną, jest wyśmiewane (brudzenie bielizny kałem), w związku z tym jego problemy emocjonalne pogłębiają się.

Zgodnie z kryteriami rzymskimi, enkopreza należy do czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego u starszych dzieci i młodzieży (oznacza to, że u chorego nie występują zaburzenia organiczne prowadzące do zaburzeń). Szacuje się, że nieretencyjne nietrzymanie stolca dotyczy około 1–4 proc. dzieci w wieku, w którym dziecko powinno już mieć umiejętność kontroli potrzeb fizjologicznych.

Nieretencyjne nietrzymanie stolca – objawy, kryteria diagnostyczne

Według IV kryteriów rzymskich, w których nieretencyjne nietrzymanie stolca zaliczane jest do zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, do rozpoznania nieretencyjnego nietrzymania stolca konieczne jest utrzymywanie się poniżej wymienionych objawów u dziecka w wieku rozwojowym > 4 lat przez co najmniej 1 miesiąc (według poprzednich kryteriów, czasem niezbędnym do rozpoznania były 2 miesiące). Tymi objawami są:

• brak wstrzymywania wypróżnień,
• wypróżnianie się w nieprzeznaczonych do tego miejscach.

Charakterystyczne jest zanieczyszczanie się kałem oraz brudzenie bielizny. Warunkiem koniecznym do rozpoznania jest także wykluczenie innych zaburzeń dających powyższe objawy.

Przyczynami nieretencyjnego nietrzymania stolca są czynniki psychologiczne. Enkoprezę obserwuje się u dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Jedną z przyczyn nieretencyjnego nietrzymania stolca może być także molestowanie dziecka.

Enkopreza – leczenie

W nieretencyjnym nietrzymaniu stolca najważniejsze znaczenie ma terapia psychologiczna, w tym terapia behawioralna służąca nauce regularnego korzystania z toalety. Konieczne jest ustabilizowanie stanu emocjonalnego dziecka.

W leczeniu nietrzymaniu stolca u dzieci wykorzystywana bywa metoda biofeedback, w trakcie których dziecko uczy się kontrolowania procesu oddawania stolca. Aby terapia ta miała sens, konieczne jest jej systematyczne stosowanie, najlepiej nawet kilka razy dziennie.

Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?