Brak apetytu u osób starszych i w podeszłym wieku

Zaburzenia apetytu u osób w podeszłym wieku

W Polsce coraz większy odsetek populacji stanowią osoby w podeszłym wieku. Nierzadkim problemem wśród osób w wieku 65+ są zaburzenia apetytu. Brak łaknienia jest przyczyną pogorszenia jakości oraz skrócenia długości życia, dlatego może być zagrożeniem dla zdrowia i stanowić istotny problem dla rodzin seniorów.

Apetyt to naturalny proces zaspokajania głodu kontrolowany przez podwzgórze (część mózgowia), gdzie znajduje się ośrodek głodu i sytości. Apetyt pozwala na utrzymania odpowiedniej zawartości składników koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Z kolei brak apetytu prowadzi do zaburzenia przyjmowania pokarmów, a co za tym idzie do niedoborów niezbędnych składników pokarmowych (w tym mikroelementów, witamin do optymalnej pracy narządów ludzkiego ciała), a u starszych osób nawet do niedożywienia.

Starzenie się a brak apetytu

Do czynników powodujących brak apetytu u osób starszych zaliczamy fizjologiczny proces starzenia. U osób w podeszłym wieku dochodzi do zwolnienia przemiany materii w wyniku zmniejszenia pracy narządów wewnętrznych. Konsekwencją tego zjawiska jest zmniejszone zapotrzebowanie na energię dostarczaną wraz z pokarmem.

Brak apetytu u osób starszych i w podeszłym wieku może być związany z upośledzonym trawieniem pokarmu oraz jego wchłanianiem, a także z utratą uzębienia. Związany jest również z zaburzeniami odczuwania smaku i zapachu spowodowanymi utratą z wiekiem kubków smakowych i komórek węchowych. Kolejną przyczyną spadku apetytu u osób starszych jest mniejsze wydzielanie hormonów regulujących łaknienie. Ważnym aspektem związanym z zaburzeniami odżywiania stanowi zmniejszenie wydolności i spadek aktywności fizycznej.

Co jest przyczyną braku apetytu u osób starszych?

Istotnymi schorzeniami prowadzącymi do braku apetytu u osób starszych są choroby przewodu pokarmowego, częstsze niż w populacji ogólnej. Do najczęstszych dolegliwości wywołujących osłabienie łaknienia należą choroby zapalne jelit, wrzody żołądka i dwunastnicy, choroby wątroby i choroby przełyku.

Objawy pojawiające się u osób starszych w trakcie lub po spożyciu posiłku (takie jak zgaga, nadkwaśność, bóle brzucha, biegunka, zaparcia czy wzdęcia) potrafią skutecznie obniżyć chęć spożywania pokarmów, dlatego zwalczanie chorób układu pokarmowego jest bardzo ważne w walce z brakiem apetytu u starszych osób.

Choroby nowotworowe to częsty problem osób w podeszłym wieku. Nowotwory, szczególnie trzustki, żołądka i płuc, prowadzą do kacheksji (wyniszczenia) objawiającego się brakiem apetytu i spadkiem masy ciała. Dzieje się tak w wyniku produkcji przez komórki rakowe substancji zwanych cytokinami, które hamują apetyt. Niebagatelne znaczenie mają braki w uzębieniu, które nie tylko utrudniają spożywanie i gryzienie pokarmów, ale także są przyczyną dyskomfortu, jeżeli posiłek ma być spożywany w obecności innych osób.

Także długotrwała chemioterapia i radioterapia są przyczynami zaburzeń odżywiania w wyniku licznych skutków ubocznych, które częściej występują u starszych osób. W związku z niepomyślną diagnozą u pacjentów w podeszłym wieku nierzadko dochodzi do rozwinięcia depresji, która objawia się obniżeniem nastroju i napędu psychoruchowego, lękiem oraz spadkiem lub całkowitym brakiem apetytu.

Choroby powodujące brak apetytu u osób w podeszłym wieku

Do innych schorzeń, które mogą być przyczyną braku apetytu u osób starszych i w podeszłym wieku zaliczamy:

• choroby układu sercowo-naczyniowego (niewydolność serca, nadciśnienie),
• choroby metaboliczne (np. cukrzyca),
• schorzenia psychiczne (szczególnie depresja, choroba Alzheimera),
• choroby neurologiczne,
• choroby układu oddechowego,
• infekcje (bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze),
• dużą ilość przyjmowanych lekarstw,
• nadużywanie alkoholu i palenie papierosów,
• stres i zaburzenia emocjonalne,
• częste hospitalizacje i unieruchomienie,
• czynniki socjologiczne i ekonomiczne (samotność, ubóstwo).

Brak apetytu u osób starszych przyczyną niedożywienia

W wyniku zaburzeń przyjmowania pokarmów dochodzi do niedoborów składników mineralnych i odżywczych. Na skutek braku apetytu u osób w podeszłym wieku mogą pojawić się objawy i odległe skutki niedożywienia. Należą do nich:

• niedobór wapnia i witaminy D prowadzący do osteoporozy i patologicznych złamań kości;
• brak odpowiedniego poziomu potasu i magnezu, co jest przyczyną zaburzeń rytmu serca;
• niedobór witamin z grupy B prowadzący do zaburzeń psychicznych i neurologicznych;
• niedobór żelaza prowadzący do anemii (niedokrwistości) objawiającej się bladością powłok skórnych, przewlekłym przemęczeniem i zaburzeniami koncentracji;
• spadek odporności ujawniający się częstymi i ciężkimi infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi;
• gorsza odpowiedź na leczenie farmakologiczne;
• zmniejszona tolerancja wysiłku, niewydolność oddechowa;
• zmniejszenie masy mięśniowej w wyniku niedoboru białek budujących mięśnie;
• zwiększone ryzyko wystąpienia odleżyn i martwicy skóry u pacjentów unieruchomionych;
• pogorszenie jakości życia, a w części przypadków śmierć w wyniku znacznego wyniszczenia organizmu.

Jak zwiększyć apetyt u osób starszych?

Poprawa apetytu u osób starszych jest bardzo ważna, gdyż prawidłowe odżywianie u osób w podeszłym wieku zmniejsza śmiertelność oraz znacząco poprawia jakość życia.

Podstawowym leczeniem braku apetytu u osób starszych jest rozpoznanie i leczenie choroby powodującej pogorszenie apetytu. Skuteczna terapia bardzo często prowadzi do poprawy apetytu i odzyskania ponownej satysfakcji z jedzenia, dlatego w razie stwierdzenia spadku łaknienia należy skontaktować się z lekarzem.

Osobie w podeszłym wieku cierpiącej na brak apetytu należy zwiększyć ilość przyjmowanego pokarmu poprzez częstsze, pełnowartościowe posiłki (małe porcje 5–6 razy dziennie, co 2–3 godziny), najlepiej takie, które pacjent lubi spożywać. Posiłki powinny być dobrze doprawione, gdyż aromatyczne przyprawy, takie jak bazylia, kolendra, ostra i słodka papryka, chrzan czy liść laurowy zaostrzają apetyt i są chętniej spożywane przez pacjenta.

Posiłki powinny być lekkostrawne, należy unikać pokarmów smażonych na głębokim tłuszczu. Ważnym aspektem poprawy apetytu jest również wspólne spożywanie posiłków przy jednym stole w miłej, spokojnej atmosferze oraz aktywność fizyczna, np. spacer przed obiadem na świeżym powietrzu.

Na rynku dostępne są także preparaty dla seniorów zawierające witaminy, ekstrakty z mięty, anyżu, kopru i cykorii, które stanowią uzupełnienie diety, korzystnie wpływające na trawienie i apetyt.

U pacjentów w podeszłym wieku brak łaknienia może doprowadzić do niedożywienia. U osób starszych, niedożywionych wskazane jest podawanie między posiłkami preparatów wielowitaminowych oraz białkowo kalorycznych. Często konieczna jest hospitalizacja i rozpoczęcie żywienia pozajelitowego.

Czytaj również: Demencja starcza – co to? Przyczyny, objawy, leczenie otępienia starczego