Ból wątroby czy ból pęcherzyka – jak odróżnić dolegliwości?

Funkcje wątroby

Wątroba jest dużym narządem położonym w jamie brzusznej pod prawym łukiem żebrowym. Towarzyszy jej pęcherzyk żółciowy (często błędnie określany jako woreczek żółciowy), będący ważną częścią tzw. dróg żółciowych. Oba narządy są ze sobą ściśle związane zarówno anatomicznie, jak i pod względem funkcjonalnym.

Wątroba pełni wiele funkcji, z których podstawowe to:

• oczyszczanie krwi z niepożądanych substancji,
• produkcja niektórych kluczowych dla pracy organizmu związków.

Jest to więc swoiste laboratorium chemiczne, którego sprawne funkcjonowanie warunkuje prawidłową regulację metabolizmu. W przebiegu procesów zachodzących w wątrobie powstaje mieszanka „śmieci metabolicznych”, cholesterolu, kwasów żółciowych i wielu innych związków, które tworzą żółć. Jest ona usuwana do światła przewodu pokarmowego siecią kanałów tworzących tzw. drogi żółciowe.

Po co nam pęcherzyk żółciowy?

Poza usuwaniem niepotrzebnych produktów przemiany materii, żółć wykorzystywana jest również w procesie trawienia. W tym celu jej część gromadzona jest w pęcherzyku żółciowym, który stanowi element dróg żółciowych. W przypadku obecności w przewodzie pokarmowym treści bogatych w tłuszcz, narząd ten kurczy się, aby uwolnić żółć, ułatwiając w ten sposób jego trawienie oraz wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witaminy A, D, E, K).

Pamiętając o ścisłym powiązaniu wątroby i pęcherzyka żółciowego, łatwo wysnuć wniosek, że choroby jednego z tych narządów w ogromnej większości przypadków będą wpływać na pracę drugiego.

Dla przykładu, zastój żółci w drogach żółciowych, który jest jednym z najczęstszych skutków chorób dróg żółciowych, prowadzi do zatrzymania usuwania szkodliwych produktów przemiany materii przez wątrobę i pojawienia się zespołu objawów z obu tych organów. Z tego względu objawy chorób wątroby i pęcherzyka bardzo często nakładają się na siebie i mogą być trudne do odróżnienia.

Przeczytaj: Wymiotowanie żółcią – co oznacza?

Chory woreczek żółciowy – jakie daje objawy?

Najczęstszą patologią w obrębie pęcherzyka i dróg żółciowych jest zablokowanie odpływu żółci. W większości przypadków spowodowane jest to tworzeniem się kamieni żółciowych, rzadziej – uciskiem na drogi żółciowe z zewnątrz (np. przez guz nowotworowy). Stan taki skutkuje pojawieniem się zespołu charakterystycznych objawów.

• Żółtaczka – wynika z zatrzymania produkcji żółci w wątrobie wobec jej zastoju w drogach żółciowych. Towarzyszy jej wzrost poziomu bilirubiny w krwi. Ten produkt rozpadu hemoglobiny w normalnych warunkach trafia do żółci i jest usuwany z organizmu przez przewód pokarmowy. Odpowiada między innymi za ciemne zabarwienie stolca. Wzrost stężenia bilirubiny powyżej pewnego poziomu skutkuje zażółceniem w pierwszej kolejności rogówek, a wraz z dalszym wzrostem, również błon śluzowych i skóry. Żółtaczka może być objawem także wielu innych chorób, jednak jednoczesne zaobserwowanie odbarwienia stolca i ciemnego zabarwienia moczu wskazuje, że przyczyną jest zablokowanie odpływu żółci.
• Ból pęcherzyka żółciowego – pojawia się w wyniku „rozdęcia” pęcherzyka i/lub dróg żółciowych przez gromadzącą się żółć. W kamicy żółciowej przyjmuje charakterystyczne cechy, składające się na tzw. kolkę żółciową. Jest silny, tępy, słabo zlokalizowany. Pojawia się napadowo (często po spożyciu tłustych pokarmów) i umiejscawia się w prawym podżebrzu lub ponad pępkiem, często promieniując do prawej łopatki. Po napadzie ból stopniowo ustępuje w ciągu kilku godzin.
• Odbijanie, wzdęcia, dyskomfort w jamie brzusznej, czasami wymioty wynikają z utrudnionego trawienia tłuszczów.
• Inne objawy, zależne od przyczyny i przebiegu choroby, np. dreszcze i wysoka gorączka wskazują na rozwój zapalenia dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

Objawy chorej wątroby

Objawy chorób wątroby dotyczą całego organizmu i są w wielu przypadkach niecharakterystyczne. Mogą to być:

• utrata masy ciała,
• stany podgorączkowe,
• ogólne osłabienie,
• brak apetytu,
• zmiany sylwetki,
• obniżenie libido,
• świąd ciała,
• zaczerwienienie dłoni i podeszew stóp,
• zwiększona zdolność do krwawień.

Zależą one ściśle od przyczyny choroby lub stopnia uszkodzenia wątroby.

W przypadku znacznego uszkodzenia wątroby i zaburzenia jej wewnętrznej struktury (klasycznym przykładem jest tu marskość wątroby) rozwija się zespół objawów związanych z tzw. nadciśnieniem wrotnym, czyli utrudnieniem przepływu przez wątrobę krwi żylnej z jelit, żołądka i śledziony. Do klasycznych jego objawów należą:

• krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego (w praktyce przyjmujące postać krwawych lub fusowatych wymiotów) spowodowane przepełnieniem i uszkodzeniem żył przełyku;
• wodobrzusze, czyli powiększenie obwodu brzucha spowodowane gromadzeniem się płynu w otrzewnej;
• zaburzenia świadomości i zmiany charakteru, określane jako encefalopatia wątrobowa, spowodowane toksycznym działaniem na mózg substancji, które nie zostały unieszkodliwione przez wątrobę;
• poszerzenie żył wokół pępka, określane jako głowa meduzy.

Nie jest natomiast objawem chorób wątroby kłujący ból w prawym podżebrzu (mylnie określany jako ból wątroby), występujący m.in. po ciężkostrawnych posiłkach – zwykle jest on spowodowany rozdęciem zagięcia jelita grubego przez gromadzący się gaz. Wątroba nie boli, gdyż nie jest unerwiona – dolegliwości wynikają z ucisku powiększonego narządu na sąsiadujące tkanki.

Badania wątroby i woreczka żółciowego

Ponieważ choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego często przebiegają podobnie, standardowo wykonuje się panel badań ułatwiający ich rozróżnienie. Wybór dostępnych obecnie badań jest bardzo szeroki i obejmuje badania laboratoryjne (potrzebne jest pobranie krwi lub – w niektórych przypadkach – moczu), obrazowe czy histopatologiczne.

Nie sposób wymienić wszystkich w jednym miejscu, jednak do najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych należą:

• morfologia krwi,
• tzw. próby wątrobowe, enzymy wątrobowe lub aminotransferazy – AspAT (AT) i AlAT (AlT),
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza),
• ALP (fosfataza zasadowa),
• stężenie bilirubiny w krwi i w moczu.

Ponadto rutynowo w przypadku podejrzenia chorób pęcherzyka lub wątroby wykonuje się badanie USG jamy brzusznej. W większości sytuacji taki zestaw w połączeniu z analizą dolegliwości i wynikiem badania lekarskiego pozwala z wysoką precyzją zlokalizować źródło objawów i postawić rozpoznanie.

W przypadku konieczności głębszej diagnostyki bywają zlecane znacznie bardziej zaawansowane badania, jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, badania poziomu przeciwciał czy badanie wycinka tkanki pod mikroskopem.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Regeneracja wątroby i pęcherzyka żółciowego

Objawy chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego powinny być konsultowane z lekarzem w każdym przypadku. Przestrzeganie pewnych prostych zasad pozwala jednak samodzielnie ograniczyć nasilenie objawów, zapobiec zaostrzeniom, a nawet ograniczyć rozwój choroby.

• Aby przyspieszyć regenerację wątroby i usprawnić leczenie, konieczne jest zaprzestanie spożywania alkoholu i palenia tytoniu – czynniki te (szczególnie alkohol) należą do najczęściej nadużywanych i najbardziej szkodliwych dla wątroby. Zwiększają ponadto ryzyko rozwoju raka wątroby i raka dróg żółciowych. Całkowita abstynencja jest bezwzględnie konieczna u osób z poważnie uszkodzoną wątrobą, np. z rozwiniętą marskością wątroby.
• W przypadku schorzeń omawianych narządów bardzo ważna jest modyfikacja diety. Dostosowanie diety zależy od choroby i nasilenia objawów. Dieta wątrobowa czy dieta na pęcherzyk powinny być komponowane w konsultacji z lekarzem. Przykładowo, w kamicy dróg żółciowych zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów (zapobiega to atakom kolki wątrobowej), a w chorobach wątroby (szczególnie w marskości) powinna być stosowana urozmaicona dieta o zawartości białka około 1 g/kg masy ciała dziennie.
• W regeneracji wątroby i woreczka żółciowego istotna jest umiarkowana aktywność fizyczna – często pomaga zmniejszyć zmęczenie towarzyszące chorobom wątroby. Ponadto związane z nią zmniejszenie masy ciała, zmniejszenie ryzyka cukrzycy i obniżenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu wpływają zbawiennie na pracę wątroby i pęcherzyka żółciowego.