Badania przy zapaleniu trzustki

Rodzaje i przyczyny zapaleń trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest stanem nagłym, wywołanym niewłaściwą w czasie aktywacją enzymów trzustkowych, prowadzącym do uszkodzenia narządu. Epidemiologia OZT wynosi 20–70 na 100 000 na rok. Do najczęstszych jego przyczyn można zaliczyć kamicę pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz alkoholizm. Te dwie przyczyny odpowiedzialne są za 80% przypadków zapalenia trzustki.

Do rzadszych czynników wywołujących OZT można zaliczyć zabieg ECPW, dyslipidemię, dysfunkcję zwieracza Oddiego, leki, wady wrodzone, infekcje czy procesy autoimmunologiczne. U około 75% chorych występuje łagodna postać ostrego zapalenia trzustki, natomiast u pozostałej części postać ciężka, w której śmiertelność waha się w granicach 10–25%. Tym bardziej istotna jest szybka diagnoza i przeprowadzenie badań przy zapaleniu trzustki.

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) ma etiologię podobną do OZT, lecz tu na pierwszy plan wysuwa się alkohol oraz inne zaburzenia metaboliczne, jak dyslipidemie oraz palenie tytoniu. Do przyczyn możemy także zaliczyć uwarunkowania genetyczne, procesy autoimmunologiczne, przebycie ciężkiego OZT czy obecność trzustki dwudzielnej lub dysfunkcję zwieracza Oddiego. W przypadku PZT dochodzi do nieodwracalnych zmian w narządzie, polegających na zaniku i włóknieniu miąższu oraz utracie funkcji wydzielniczej trzustki.

Objawy zapaleń trzustki

Pierwszym zgłaszanym objawem w przypadku OZT, jak i PZT jest bardzo silny ból brzucha, który promieniuje do kręgosłupa, do tego dołączają się wymioty i nudności. Chorzy najczęściej mają gorączkę, która jest czynnikiem prognostycznym, zaburzenia perystaltyki oraz napięcie powłok brzusznych. Dość częstym objawem jest żółtaczka, gdy czynnikiem sprawczym jest kamica, można zauważyć zmiany skórne, takie jak objaw Cullena (czyli wybroczyny w okolicy pępka) lub objaw Loefflera – objawiający się zaczerwienieniem twarzy.

W zależności od ciężkości choroby mogą wystąpić zaburzenia świadomości lub wstrząs. W przypadku PZT ból brzucha jest dłuższy, najczęściej po spożyciu posiłku oraz może występować cukrzyca i zaburzenia trawienia.

Badania laboratoryjne przy zapaleniu trzustki

W badaniach przy zapaleniu trzustki oprócz badania przedmiotowego i podmiotowego, w którym lekarz może stwierdzić wyżej wymienione objawy, podstawą diagnostyki są badania laboratoryjne i obrazowe.

W badaniach laboratoryjnych na pierwszy plan wysuwa się obecność podwyższonej aktywności lipazy we krwi oraz amylazy w moczu i krwi. Lipaza jest enzymem narządowo swoistym dla trzustki i tylko w przypadku jej schorzeń ulega ona wzrostowi. Amylaza jest markerem uszkodzenia także innych narządów, między innymi ślinianek (jej aktywność w przypadku zapaleń trzustki wzrasta od 3 do 20 razy).

W chorobach zapalnych trzustki stwierdza się także leukocytozę, wzrost białek ostrej fazy, jak CRP – te wskaźniki pozwalają określić ciężkość choroby. Obserwuje się także wzrost aminotransferazy asparaginianowej (AspAT) i alaninowej (AlAT), podwyższone stężenie dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Chorobie towarzyszą: obniżenie stężenia białek w surowicy, parametry biochemiczne niedotlenienia oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej.

W przypadku etiologii autoimmunologicznej przewlekłego zapalenia trzustki stwierdza się hipergammaglobulinemię oraz obecność autoprzeciwciał.

Badania obrazowe przy zapaleniu trzustki

Do najczęstszych obrazowych badań przy zapaleniu trzustki należą USG oraz tomografia komputerowa z podaniem środka cieniującego.

Badanie ultrasonograficzne jest wykonywane u wszystkich chorych, stwierdza się w nim powiększenie trzustki, zatarcie jej granic, obecność przestrzeni wypełnionych płynem oraz nierzadko przyczynę OZT jaką są złogi w pęcherzyku żółciowym lub drogach żółciowych.

Tomografia komputerowa jest złotym standardem w diagnostyce zapaleń trzustki. Wykonywana jest po upływie 72 godzin od początku procesu chorobowego. Pozwala na ocenę zaawansowania choroby oraz w pewnym stopniu określenie jej przebiegu. Służy do tego skala Balthazara. Liczy ona 5 stopni – od A do E, przy czym w A obraz trzustki w badaniu tomograficznym jest prawidłowy, w C zmiany zapalne są zlokalizowane w narządzie oraz tkankach okolicznych, a w E stwierdza się obecność wielu dużych zbiorników płynu. Dołączając do tego obecność różnie nasilonej martwicy, otrzymuje się maksymalnie 10 pkt. O ciężkim OZT wikłanym nawet zgonem świadczy uzyskanie co najmniej 7 pkt.

Pomocnymi narzędziami diagnostycznymi są również badania radiologiczne klatki piersiowej i jamy brzusznej. Można w nich stwierdzić niedodmę płuca, obecność zapalenia śródmiąższowego płuc, co świadczy o obecności zapalenia ogólnoustrojowego w przebiegu choroby, czy poziomy płynów w rzucie jamy brzusznej, co wskazuje na niedrożność.

Gdy istnieją przeciwwskazania do tomografii komputerowej, lekarz może zlecić wykonanie rezonansu magnetycznego. Kolejnym badaniem przy zapaleniu trzustki i zarazem metodą leczniczą w przypadku żółciopochodnego OZT jest endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW). Zabieg ten polega na wprowadzeniu endoskopu przez jamę ustną, przełyk, żołądek do dwunastnicy – w okolice brodawki Vatera.

Następnie jest ona cewnikowana i do dróg żółciowych zostaje wprowadzony jodowy środek cieniujący. Pozwala to na uwidocznienie złogów w czasie rzeczywistym podczas wykonywania zdjęcia RTG. Jednocześnie można wykonać sfinkterotomię, litotrypsję lub protezowanie dróg żółciowych i umożliwić odpływ żółci.

Badanie histologiczne przy zapaleniu trzustki

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki, oprócz wspomnianych wyżej badań diagnostycznych wykonuje się również badanie histologiczne polegające na pobraniu wycinka narządu i poddaniu go ocenie mikroskopowej. Pozwala to stwierdzić ogniskowe zmiany zapalne lub naciek plazmocytów i limfocytów, gdy przyczyną zapalenia trzustki jest proces autoimmunologiczny.

W niewielkim odsetku przypadków lekarz może zlecić wykonanie badań czynnościowych – testu sekretynowo-cholecystokininowego. Polega on na ocenie objętości oraz składu soku trzustkowego w warunkach podstawowych oraz w czasie stymulacji enzymami: sekretyną i cholecystokininą. Za wynik nieprawidłowy uznaje się zmniejszone wydzielanie trypsyny poniżej 60 jednostek na godzinę, lipazy poniżej 130 000 jednostek na godzinę oraz amylazy poniżej 24 000 jednostek na godzinę. Świadczy to o niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki.