Autoimmunologiczne zapalenie trzustki – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie trzustki – jak i gdzie boli trzustka?

Zapalenie trzustki to schorzenie, w którym dominującym objawem jest ból brzucha. Możemy mieć do czynienia z ostrym zapaleniem trzustki, w przypadku którego występują bardzo silne dolegliwości bólowe (ból trzustki występujący po lewej stronie brzucha; może być napadowy lub promieniować do pleców) z towarzyszącą gorączką i wymiotami lub przewlekłe zapalenie trzustki – chory przez cały czas odczuwa tępe pobolewanie w nadbrzuszu, które może ulegać nasileniu, na przykład po tłustym posiłku.

Jednym ze szczególnych rodzajów przewlekłego zapalenia jest autoimmunologiczne zapalenie trzustki (AZT), w którym istotną rolę pełnią mechanizmy immunologiczne inicjujące proces zapalny w narządzie i związane z nim objawy oraz powikłania.

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki – przyczyny

Dokładna etiologia i przyczyny autoimmunologicznego zapalenia trzustki nie są znane. Udowodniono natomiast, że może ono współistnieć z innymi chorobami z tej grupy – pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych, zespołem Sjögrena czy reumatoidalnym zapaleniem stawów.

W tym typie przewlekłego zapalenia trzustki dochodzi do immunologicznej reakcji organizmu przeciwko własnym tkankom. Głównym skutkiem takiej reakcji jest włóknienie. W zależności od podtypu choroby zaatakowana może być tylko trzustka lub inne narządy.

W konsekwencji dochodzi do typowych objawów klinicznych i histopatologicznych, co znacznie ułatwia rozpoznanie. Należy pamiętać, że autoimmunologiczne zapalenie trzustki może współwystępować z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit.

Zapalenie trzustki – objawy w typie autoimmunologicznym

Objawy przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia rzadko sugerują w pierwszej kolejności chorobę trzustki, jednak w trakcie diagnostyki można zaobserwować objawy typowe dla tego schorzenia. Wśród nich należy wymienić bóle brzucha – zazwyczaj miernie nasilone, bez ataków ostrych dolegliwości bólowych.

Kolejnym objawem zapalenia trzustki jest żółtaczka mechaniczna spowodowana współistniejącym włóknieniem dróg żółciowych lub uciskiem powiększonej głowy trzustki na drogi żółciowe.

W związku z włóknieniem powiększeniu ulega cały narząd lub jego fragment, co często sugeruje guza trzustki. Niecharakterystyczne objawy chorej trzustki to: spadek masy ciała, nietolerancja węglowodanów, rzadziej cukrzyca.

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki – rodzaje

Wyróżniono dwa podtypy autoimmunologicznego zapalenia trzustki, które różnią się między sobą zarówno pod kątem objawów, jak i zmian immunologicznych. Typ I, częstszy, występujący głównie u starszych mężczyzn, charakteryzuje się nadprodukcją przeciwciał typu IgG4. Polega na nacieku limfocytowym tkanki trzustki oraz jej powolnym włóknieniu.

Włóknieniu ulegają także inne narządy – drogi żółciowe, przestrzeń zaotrzewnowa, wątroba, gruczoły ślinowe, tarczyca, płuca, co wiąże się z dodatkowymi objawami klinicznymi – niedoczynnością tarczycy, dusznością, niewydolnością wątroby.

Typ II jest ograniczony tyko do trzustki. W tym przypadku objawy są słabo nasilone. Czasami przebiega on, nie dając żadnych objawów.

Zobacz również: Gdzie boli trzustka?

Badania trzustki i leczenie zapalenia

Podejrzenie przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia trzustki może się nasuwać, kiedy mamy do czynienia z przewlekłymi bólami brzucha, a w badaniach dodatkowych występują objawy sugerujące tę chorobę.

W badaniach laboratoryjnych – poza podwyższonym stężeniem enzymów cholestazy (a więc świadczących o zastoju żółci – bilirubiny, fosfatazy alkalicznej, gamma-glutamylotranspeptydazy) – charakterystycznym objawem jest podwyższone stężenie immunoglobuliny G4. Jest to objaw charakterystyczny dla autoimmunologicznego zapalenia trzustki. Potwierdzają to badania, w których po zastosowaniu glikokortykosteroidów stężenie IgG4 spada wraz z cofaniem się objawów klinicznych.

Z kolei w badaniach obrazowych mamy do czynienia z powiększeniem trzustki lub ogniskowym powiększeniem jej fragmentu – zwykle jej „głowy”. Obraz ten może sugerować nowotwór narządu, jest też przyczyną występowania żółtaczki mechanicznej. Dodatkowo w przypadku wykonywania endoskopowej pankreatocholangiografii wstecznej widzimy zwężenie dróg żółciowych, przewodu trzustkowego lub cechy stwardniającego zapalenia dróg żółciowych.

W części przypadków wykonuje się biopsję trzustki, w której, w zależności od typu, dominują nacieki limfocytarne (typ I) lub granulocytarne (typ II).

Leczenie zapalenia trzustki typu autoimmunologicznego polega na podawaniu glikokortykosteroidów, co u większości chorych skutkuje szybką poprawą. Brak poprawy po sterydach sugeruje inne rozpoznanie.

W przypadku nieskuteczności lub przeciwwskazań do przyjmowania glikokortykosteroidów stosuje się leczenie immunosupresyjne (głównie azatioprynę), a także biologiczne – przeciwciała monoklonalne (rituksymab).