Zalegająca wydzielina w drogach oddechowych

Zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych a rodzaje kaszlu

Kiedy doskwiera nam zalegająca wydzielina w drogach oddechowych, organizm wykorzystuje odruch obronny, jakim jest kaszel. Istnieje wiele rodzajów kaszlu. Podstawowy podział wyróżnia kaszel suchy (bez odkrztuszania wydzieliny, tzw. plwociny) oraz kaszel mokry (produktywny, wilgotny, z odkrztuszaniem wydzieliny). Suchy kaszel może być również spowodowany przez infekcje wirusowe, astmę, niewydolność serca oraz choroby śródmiąższowe płuc (np. włóknienie, sarkoidozę). Często poza infekcjami przyczyną kaszlu suchego jest nadwrażliwość na leki – inhibitory konwertazy, stosowane m.in. w terapii nadciśnienia.

Na podstawie charakteru (barwy, gęstości, zapachu) wydzieliny wyróżniamy różne rodzaje kaszlu mokrego z odkrztuszaniem plwociny.

• Odkrztuszanie ropnej wydzieliny – barwy żółtej lub zielonej, najczęściej towarzyszącej zapaleniu zatok przynosowych, oskrzeli albo płuc. Popularnie taki rodzaj wydzieliny nazywany jest flegmą. Specyficzna barwa świadczy o nadkażeniu bakteryjnym. W ostrym zapaleniu zatok obserwujemy ponadto silny ból głowy, gorączkę, zły stan ogólny i nudności. W przewlekłym zapaleniu zatok dolegliwości są mniej doskwierające, ale utrzymują się dłużej – minimum 8–12 tygodni. Obfita ilość ropnej plwociny może świadczyć o rozstrzeniach oskrzeli – nieprawidłowych poszerzeniach ścian oskrzeli. Jeżeli znaczna ilość takiej wydzieliny pojawia się nagle, może sugerować przebicie ropnia płuca do oskrzela. Wydzielina o silnym, nieprzyjemnym zapachu najczęściej jest wywołana obecnością bakterii beztlenowych.
• Odkrztuszanie plwociny przeźroczystej, lepkiej – w przypadku astmy lub nowotworów gruczołowych.
• Odkrztuszanie flegmy śluzowej, lepkiej, gęstej, szczególnie obfitej i drażniącej po przebudzeniu – obecnej w wypadku przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (wywołanej przez długotrwałe palenie papierosów, zarówno czynne, jak i bierne oraz narażenie na działanie pyłów, szczególnie w miejscu pracy) czy przewlekłego zapalenia oskrzeli.
• Odkrztuszanie wydzieliny z cząstkami pokarmu – w przypadku istnienia nieprawidłowego połączenia pomiędzy układem pokarmowym a oddechowym (tzw. przetoki) lub w zaburzeniach połykania.
• Pozbywanie się krwistej wydzieliny – budzi ona szczególny niepokój, gdyż najczęstsze przyczyny krwioplucia to rak płuca, gruźlica, zapalenie oskrzeli lub płuc czy rozstrzenie oskrzeli.
• Odkrztuszanie flegmy z grudkami, śluzowymi czopami – w przypadku zakażenia grzybiczego lub mukowiscydozy, jednej z najczęstszych chorób genetycznych, w której może występować m.in. nadmiernie zalegająca wydzielina w drogach oddechowych, przewodach wyprowadzających sok trzustkowy oraz żółć.

Powikłania kaszlu

Kiedy zalegająca wydzielina w drogach oddechowych jest tak męcząca, iż próbujemy wykrztusić ją poprzez bardzo silny kaszel, może dojść do powikłań, spowodowanych jego nadmierną intensywnością. Osoby po niedawnym zabiegu okulistycznym lub neurochirurgicznym muszą być szczególnie ostrożne podczas kaszlu, ponieważ gwałtowne zwiększenie ciśnienia może zniweczyć sukces zabiegu.

Długotrwały, męczący, silny kaszel może spowodować omdlenie, ze względu na ucisk naczyń żylnych i zmniejszenie dopływu krwi do serca. Może również dojść do odmy opłucnowej, czyli pęknięcia pęcherzyków płucnych i wydostania się powietrza pod opłucną. Intensywny kaszel może również doprowadzić do urazów mięśni i nerwów międzyżebrowych. U szczególnie obciążonych pacjentów, np. z przerzutami nowotworowymi, może nawet wystąpić złamanie żeber.

Leki na odkrztuszanie wydzieliny

Należy pamiętać, iż w wypadku mokrego kaszlu nie można stosować leków przeciwkaszlowych, gdyż hamowanie odruchu obronnego, jakim jest kaszel, może pogorszyć infekcję i spowodować jej przejście na płuca. W produktywnym kaszlu należy stosować leki wykrztuśne oraz sekretolityczne (rozrzedzające śluz), gdyż podstawą wyleczenia jest upłynnienie śluzu.

Nie tylko lekarstwa mogą pomóc w dolegliwościach związanych z obecnością zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych i upłynnić plwocinę. Konieczne jest, aby pamiętać o odpowiednim nawodnieniu dróg oddechowych. Jest to szczególnie istotne w przypadku kaszlu u dzieci. Można to uzyskać wypijając około 2 litry wody niegazowanej w ciągu doby. Bez odpowiedniej podaży płynów (2–3 litry na dobę) nawet najlepsze leki wykrztuśne i sekretolityczne nie mają szansy zadziałać.

Jeżeli obfite nawodnienie doustne jest przeciwwskazane (np. u osób z niewydolnością serca, niewydolnymi nerkami), można skutecznie i bezpiecznie nawilżać drogi oddechowe za pomocą inhalacji, również stosując olejki eteryczne – sosnowy, eukaliptusowy, miętowy, terpentynowy. Olejki te wykorzystywane są również w postaci maści, syropów i drażetek do ssania.

Rehabilitacja oddechowa – trudności z odkrztuszaniem wydzieliny

U dzieci lub osób starszych stosowanie jedynie leczenia farmakologicznego (leków wykrztuśnych i sekretolitycznych) nie jest wystarczająco skuteczne, aby pozbyć się mokrego kaszlu. W niektórych chorobach, takich jak wspomniane rozstrzenie oskrzeli lub mukowiscydoza, leczenie pacjenta jedynie za pomocą lekarstw, z pominięciem rehabilitacji (kinezyterapii) oddechowej, jest błędem w sztuce lekarskiej. Może prowadzić wręcz do ugruntowania zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych.

Do rehabilitacji oddechowej zaliczamy:

• gimnastykę oddechową,
• naukę technik efektywnego kaszlu,
• terapię ułożeniową (ułożenie ciała pacjenta w taki sposób, aby wydzielina jak najłatwiej wydostawała się z niższych partii dróg oddechowych do jamy ustnej),
• oklepywanie,
• wibracje klatki piersiowej.

Zarówno za pomocą oklepywania klatki piersiowej (w odpowiednim ułożeniu), jak i za pomocą wibracji uzyskuje się poruszenie gęstej wydzieliny i rozdrobnienie jej na mniejsze cząstki. Terapię wibracyjną przeprowadza się przykładając do skóry urządzenie generujące 1000 uderzeń na minutę, wspomagane przez dodatkowy element, za pomocą którego oddycha pacjent, powodując wibracje oskrzeli.

Do technik efektywnego kaszlu zaliczamy:

• podwójne odkaszlnięcie,
• kaszel wzmacniany – przygotowanie do silnego kaszlnięcia za pomocą kilku delikatnych, szybkich, wydechów i odkaszlnięć,
• kaszel kontrolowany – kilka coraz głębszych odkaszlnięć przy kontrolowaniu ich siły,
• odkaszlnięcie kombinowane z intensywnym wydechem,
• intensywny wydech.

Do gimnastyki oddechowej zaliczamy ćwiczenie mięśni oddechowych, np. poprzez oddychanie z kontrolowanym wdechem. W tym ćwiczeniu pacjent ma na nosie klamerkę, aby oddychać jedynie przez usta. Następnie oddycha ustami poprzez specjalny przyrząd, który wytwarza pewien opór.

Można również ćwiczyć przeponę, co zmniejsza duszność i zwiększa tolerancję wysiłku. Podczas wdechu należy przycisnąć do siebie klatkę piersiową, a unieść brzuch. Odwrotnie w fazie wydechu. W przypadku obturacyjnej choroby płuc pomocne jest oddychanie przez "zasznurowane usta". Wdech wykonywany jest przez nos, a wydech przez bardzo nieznacznie uchylone wargi.

Kiedy kaszel jest nieskuteczny

W niektórych przypadkach zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych kaszel może być nieskuteczny, co uniemożliwia prawidłowe odkrztuszanie wydzieliny. Dzieje się tak przy:

• nadmiernej lepkości zalegającego śluzu,
• zaburzeniach czynności rzęsek (delikatnych niteczek znajdujących się w drogach oddechowych, które przesuwają śluz z oskrzeli do jamy ustnej),
• osłabieniu mięśni brzucha lub mięśni oddechowych (przepony i mięśni międzyżebrowych, w przypadku porażeń zaopatrujących je nerwów, zmniejszenia siły mięśni w przypadku ogólnego wyniszczenia organizmu lub w dystrofiach mięśniowych, genetycznych chorobach prowadzących do zaniku mięśni),
• zaburzeniach ruchomości klatki piersiowej (po urazach, w przypadku wad rozwojowych klatki piersiowej).

W powyższych sytuacjach u chorych nieprzytomnych, u osób ze zniesionym odruchem kaszlowym oraz u chorych zaintubowanych może zostać zastosowane odsysanie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych. Do tego zabiegu wykorzystuje się cewnik oskrzelowy lub bronchofiberoskop – przyrząd zakończony kamerą, do którego światła można wprowadzić ssak i odsysać wydzielinę pod kontrolą wzroku.

Bronchofiberoskopia jest stosowana zazwyczaj u osób, u których zalegająca wydzielina pojawiła się po zabiegach w obrębie klatki piersiowej, operacjach neurochirurgicznych lub u osób przewlekle poddanych intubacji (sztucznemu oddychaniu przy użyciu respiratora i specjalnej rurki wsuniętej do tchawicy). Odsysanie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych można wykonywać jedynie u osób nieprzytomnych. W przypadku nieskuteczności kaszlu u osób przytomnych stosuje się wspomniane wcześniej nawilżanie powietrza, techniki efektywnego kaszlu, wibracje klatki piersiowej, oklepywanie klatki piersiowej lub drenaż ułożeniowy.