Trudności z oddychaniem

Trudności z oddychaniem – przyczyny

Według ogólnie przyjętej definicji duszność jest subiektywnym odczuciem braku powietrza. Uczucie duszności może pojawić się w różnych sytuacjach, u osób zdrowych zazwyczaj pojawia się podczas dużego wysiłku fizycznego i ustępuje po odpoczynku. Jeśli trudności z oddychaniem pojawiają się w trakcie wykonywania prostych czynności życiowych, lekkich wysiłków lub nawet w spoczynku, to zawsze należy szukać przyczyny takiego stanu.

Można wyróżnić dwie główne grupy przyczyn duszności. Pierwszą z nich są wszelkie schorzenia, które doprowadzają do zmniejszonego "dowozu" tlenu do tkanek. Za transport tego ważnego gazu do komórek odpowiedzialne są: odpowiednie stężenie hemoglobiny, która pełni rolę nośnika tlenu we krwi, prawidłowa wydolność serca i układu naczyń krwionośnych (zapewniająca prawidłowe krążenie krwi w całym organizmie) oraz prawidłowe funkcjonowanie płuc, w których dochodzi do wymiany gazowej – pobierania tlenu z zaczerpniętego powietrza i oddania nadmiaru dwutlenku węgla powstałego w organizmie.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Jeżeli któryś z tych elementów przestaje wykonywać swoją pracę, wówczas dochodzi do deficytu tlenowego i organizm dostaje sygnał, że musi częściej oddychać – stąd pojawiają się trudności z oddychaniem i uczucie duszności. Stanami chorobowymi doprowadzającymi do takiej sytuacji w opisanym mechanizmie są:

• niewydolność oddechowa,
• zmniejszenie rzutu serca (w przebiegu wstrząsu, niewydolności serca),
• niedokrwistość (zmniejszone stężenie hemoglobiny we krwi),
• zatrucia substancjami blokującymi hemoglobinę (tlenek węgla) lub mechanizmy wykorzystywania tlenu przez tkanki docelowe (zatrucie cyjankami).

Drugą grupą przyczyn trudności z oddychaniem i duszności są choroby doprowadzające do wzmożenia ośrodkowego napędu oddechowego (czyli znajdującego się w mózgu regulatora oddychania), co zapewnia niezbędną wentylację w sytuacjach, gdy pacjent z oddychaniem ma problem. Zwiększonym napędem oddechowym charakteryzują się poniższe choroby:

• astma lub POChP, w których dochodzi do zwiększonego oporu dróg oddechowych (tzw. obturacji),
• zmiany w strukturze płuc w przebiegu zapalenia płuc, gruźlicy, obrzęku,
• choroby opłucnej (np. odma),
• zniekształcenia klatki piersiowej lub zaawansowane skrzywienia kręgosłupa,
• zatorowość płucna,
• problemy nerwowo-mięśniowe: osłabienie mięśni oddechowych (miopatie) lub zaburzenia przewodzenia impulsu nerwowego do mięśni (zespół Guillaina-Barrégo),
• kwasica metaboliczna w przebiegu np. cukrzycy lub choroby nerek,
• nadczynność tarczycy,
• zatrucie toksynami endogennymi (np. mocznicowe) i egzogennymi (np. salicylany).

Trudności z oddychaniem mogą towarzyszyć także wszelkim sytuacjom wywołującym ból i/lub lęk.

Ocena nasilenia duszności

Jak już wcześniej zaznaczono, duszność jest odczuciem subiektywnym, jednak istnieją metody, które pozwalają na nieco bardziej obiektywną ocenę nasilenia zgłaszanych przez pacjenta trudności z oddychaniem. Obecnie najpowszechniej stosuje się skalę nasilenia duszności mMRC (z ang. modified Medical Research Council), która zawiera pytania o sytuacje, w jakich pojawia się duszność (duży wysiłek fizyczny, spacer po płaskim terenie, wchodzenie na niewielkie wzniesienie, ubieranie/rozbieranie się). Pozwala ona na lepszą wstępną ocenę zaawansowania problemu u pacjenta, a także dalsze monitorowanie leczenia.

Objawy towarzyszące duszności

W przypadku pojawienia się trudności z oddychaniem należy zawsze poświęcić uwagę objawom towarzyszącym. Mogą nimi być:

• świst wdechowy – świadczący o blokadzie w drogach oddechowych, np. rosnącym w świetle tchawicy guzie lub zaaspirowaniu ciała obcego,
• ból za mostkiem – mogący sugerować zawał mięśnia sercowego, zatorowość płucną lub inne choroby układu krążenia,
• ból opłucnowy – pojawiający się w przypadku zapalenia płuc lub opłucnej, w czasie zbierania się płynu w jamie opłucnowej (w początkowej fazie), w zatorowości płucnej,
• odkrztuszanie plwociny – zazwyczaj towarzyszy stanom zapalnym układu oddechowego, choć może też być objawem niewydolności lewej komory serca,
• odkrztuszanie krwią, czyli krwioplucie – może wskazywać na bardzo poważne choroby, takie jak guz płuca, gruźlica, układowe zapalenie naczyń, zatorowość płucna,
• ogólne osłabienie siły mięśniowej – towarzyszące miastenii i innym chorobom neurologicznym,
• świsty podczas wydechu – charakterystyczne dla astmy i POChP, ale obserwowane także w niewydolności lewokomorowej.

Również czas trwania trudności z oddychaniem i duszności jest ważnym elementem naprowadzającym na postawienie rozpoznania. Duszność może mieć charakter ostry, przewlekły lub napadowy. Trudności w oddychaniu pojawiające się nagle, gwałtownie, są charakterystyczne dla odmy opłucnowej, zatorowości płucnej, aspiracji ciała obcego, zawału mięśnia sercowego.

Jeżeli narastają w ciągu kilku minut/godzin, mogą świadczyć o napadzie astmy bądź ostrej niewydolności lewej komory serca. Jeśli trudności narastają w czasie dłuższym (nawet kilku dni), a dodatkowo towarzyszą im gorączka i produktywny kaszel, wówczas należy podejrzewać głównie stany zapalne płuc i/lub oskrzeli. Duszność, która rozwija się na przestrzeni lat, czyli duszność przewlekła, towarzyszy chorobom o powolnym przebiegu lub też występuje po przebytych chorobach niszczących trwale płuca (np. gruźlica).

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Trudności z oddychaniem – diagnostyka

Trudności z oddychaniem mogą wynikać z wielu przyczyn, toteż diagnostyka duszności obejmuje szereg badań. Jednym z ważniejszych elementów jest prawidłowe zebranie wywiadu dotyczące charakteru i czasu trwania duszności. Następnie wykonuje się badania dodatkowe z zakresu różnych układów. Przede wszystkim trzeba zbadać układ oddechowy i układ krążenia. Pomocne są w tym takie badania, jak EKG, echokardiografia, zdjęcie rentgenowskie oraz tomografia klatki piersiowej, USG żył, badania czynnościowe układu oddechowego (np. spirometria) oraz badania laboratoryjne krwi.

Leczenie trudności w oddychaniu

Leczenie duszności i trudności z oddychaniem powinno polegać przede wszystkim na wyeliminowaniu podstawowej choroby wywołującej ten objaw. Czasem jednak, zwłaszcza w przypadku duszności przewlekłej, nie można odwrócić zaistniałych zmian w układzie oddechowym i/lub układzie krążenia, w związku z tym jedynym działaniem jest leczenie objawowe. W jego zakres wchodzi:

• dbanie o środowisko, w którym znajduje się chory – zapewnienie odpowiedniej wilgotności powietrza, częste wietrzenie pomieszczeń,
• nauka efektywnego oddychania i odkrztuszania,
• tlenoterapia u pacjentów ze wskazaniami do podaży tlenu,
• zmiana pozycji ciała u pacjentów leżących, odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych,
• prawidłowe nawadnianie, które zapewnia większe rozrzedzenie wydzielin i łatwiejsze odkrztuszanie,
• dbanie o prawidłowy rytm wypróżnień – zaparcie i uniesienie przepony mogą powodować trudności w oddychaniu,
• opieka psychologiczna i wdrażanie metod relaksacyjnych.

Leczenie farmakologiczne duszności i trudności z oddychaniem zależy od przyczyny, jednak ważną pozycję zajmują leki rozkurczające oskrzela oraz leki zmniejszające lepkość wydzieliny blokującej drogi oddechowe. W opiece paliatywnej stosuje się także leki zmniejszające napęd oddechowy, zmniejszając tym samym wydatek energetyczny pacjenta.