Mykobakterioza – przyczyny, objawy i leczenie mikobakteriozy

Mykobakterioza – czy to gruźlica?

Mykobakteriozy (mikobakteriozy) to grupa chorób przebiegających podobnie do gruźlicy, o nieco innej biologii, wymagającej modyfikacji leczenia przeciwprątkowego. Do zakażenia dochodzi przez inhalację skażonych aerozoli wodnych i nie ma możliwości zarażenia się od innego człowieka lub od zwierzęcia.

Częściej chorują osoby z licznymi schorzeniami przewlekłymi – takimi jak pylica, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc). Do rozpoznania konieczne jest pobranie 3 próbówek z plwociną (badanie plwociny) na badanie bakterioskopowe i posiew.

Leczenie mykobakteriozy należy kontynuować 12 miesięcy od uzyskania ujemnych wyników posiewów i zwykle wymaga podania RMP (ryfampicyny), etambutolu i izoniazydu z dodaniem antybiotyku z grupy makrolidów w przypadkach opornych na podstawowe leczenie.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Przyczyny mykobakteriozy – prątki (NTM i MOTT)

Mykobakteriozy są chorobami zapalnymi spowodowanymi zarażeniem znanym czynnikiem swoistym – bakteriami z grupy NTM/MOTT (non-tuberculous mycobacteria oraz mycobacteria other than tuberculosis) o właściwościach indukujących zapalenie ziarniniakowate z wytworzeniem gruzełek zapalnych, podobnych w gruźlicy i mających właściwości destrukcyjne w płucach lub innych tkankach.

NTM są powszechne w przyrodzie, stanowią częstą florę bakteryjną zbiorowisk wodnych. Zarażenie prątkami następuje w przypadku bezpośredniej ekspozycji na zakażoną wodę w postaci aerozolu – wystarczy jednak czasem sama obecność w pobliżu takiego akwenu.

Większość zdrowej populacji miała lub będzie mieć styczność z tym patogenem. Obecne badania przemawiają przeciwko możliwości zarażenia między ludźmi i drogą odzwierzęcą.

Mykobakteriozy występują u chorych z uszkodzoną odpornością i nie tylko. Do czynników ryzyka zaliczamy: starszy wiek, palenie tytoniu, obecność współistniejących schorzeń przewlekłych, takich jak POChP, astma, zakażenie HIV.

Grupy chorych z częstą ekspozycją i jednoczasowym zakażeniem NTM/MOTT to:

• immunosupresja w HIV (AIDS),
• leczenie lekami czynnymi biologicznie anty-TNF w przebiegu chorób reumatycznych (TNF – białko zapalne o właściwościach indukujących apoptozę komórki, czyli naturalne jej obumieranie),
• pylica płuc,
• stan po przebyciu gruźlicy,
• mukowiscydoza,
• alkoholizm.

Rzadszą, ale dość często występującą grupą chorych, są kobiety w wieku około 60 lat, z zespołem wypadania płatka zastawki mitralnej (dwudzielnej) i zaburzeniami budowy klatki piersiowej (klatka piersiowa lejkowata), tzw. zespołem lady Windermere.

Prątki atypowe (niegruźlicze) – jak można się zarazić?

Mykobakteriozy są często tylko florą saprofityczną kolonizującą jedynie drogi oddechowe i u osób z prawidłową budową ciała, bez przewlekłych schorzeń nie powinny powodować zachorowania. W ciągu ostatnich 10 lat obserwujemy jednak znaczący wzrost rozpowszechnienia NTM, natomiast przyczyna takiego zjawiska pozostaje nieznana.

Zbyt szybki tryb życia, błędy dietetyczne i nieadekwatny, nadmierny wysiłek w pracy zawodowej sprzyjają zachorowaniom na bakteriozy, nawet u osób uprzednio nieleczonych, ale szczupłych (z niską urodzeniową wagą ciała).

Mykobakterioza – objawy mykobakterioz

Do dominujących objawów zaliczamy dolegliwości ze strony układu oddechowego. Początkowo mogą występować przewlekłe, trudno leczące się, nawracające infekcje górnych lub dolnych dróg oddechowych, duszący, przewlekły kaszel z odkrztuszaniem niecharakterystycznej plwociny, przewlekłe zmęczenie oraz stopniowe osłabienie z utratą apetytu i spadkiem wagi ciała, rzadziej gorączka czy poty nocne.

Można obserwować czasem krwioplucie, duszności i ból w klatce piersiowej. Po badaniu fizykalnym do diagnostyki należy dołączyć badania obrazujące – RTG klatki piersiowej i TK płuc – co dostarcza kolejnych materiałów diagnostycznych, ze względu na mało charakterystyczną symptomatologię opisywaną przez chorego.

Badanie plwociny na mykobakteriozę

W badaniu fizykalnym obserwować można ubytek masy mięśniowej, wdechowe ustawienie klatki piersiowej, wysiłek oddechowy, odkrztuszanie plwociny.

W badaniach radiologicznych na zdjęciu RTG mogą być obecne: guzkowe zacienienia w okolicach szczytów płuc, zmiany włókniste, ogniska niedodmowe lub nawet jamy przypominające gruźlicę. Potwierdzenie znajdujemy w TK, które wykorzystujemy również do różnicowania rozstrzeni oskrzeli.

Zaawansowana diagnostyka następuje w oddziale pulmonologii, gdzie wykonywana jest bronchoskopia (badanie płuc) z pobraniem materiału z popłuczyn oskrzelowych (BAL) oraz pobranie plwociny do badania mikrobiologicznego w 3 osobnych próbkach.

Hodowla na podłożu Ziela-Nielsena nie doprowadza do wyhodowania typowych prątków gruźlicy, dlatego diagności laboratoryjni wykonują jednoczasowo hodowle na podłożu Löwensteina-Jensena oraz stosują dokładną chromatografię próbek z uzyskaniem wyników w kierunku NTM.

Do rozpoznawanych podtypów MOTT (NTM) zaliczamy: Mycobacterium Kansasii, Avium Intracellulare, Abscessus, Xenopi. Próba tuberkulinowa oraz test IGRA (test interferonowy – Quantiferon) mają znaczenie uzupełniające.

Mykobakterioza – leczenie mykobakteriozy

Po ustaleniu dokładnego rozpoznania potrzebne jest włączenie szybkiego leczenia w warunkach oddziału leczenia gruźlicy. Potrzebne są leki przeciwgruźlicze, które uzupełniane są o leki makrolidowe (antybiotyk) ze względu na odmienną budowę prątka NTM w stosunku do typowej gruźlicy.

Leczenie mykobakteriozy jest długotrwałe i należy je kontynuować 12 miesięcy od stwierdzenia wyleczenia – ze względu na możliwość nawrotu infekcji. U osób zakażonych HIV prątki pozagruźlicze mogą powodować uogólniony stan zapalny (postacie pozapłucne i rozsiane). Do rozsiewu dochodzi w sytuacji głębokiej leukopenii, czyli przy znacznym niedoborze odpornościowych leukocytów.

Wówczas przebieg kliniczny jest ciężki i występuje przy tym znaczna gorączka (pyrexia), utrata łaknienia, nasilone poty nocne. Mogą współistnieć biegunki i bóle w jamie brzusznej.

Ze strony układu oddechowego występuje głównie uporczywy, męczący kaszel, dodatkowo powiększeniu ulegają węzły chłonne śródpiersia, co może powodować objawy uciskowe na nerw krtaniowy wsteczny.

Leczenie mykobakteriozy stosujemy zgodnie z akronimem RIZE – ryfampicyna, izoniazyd, etambutol w połączeniu z antybiotykami makrolidowymi (klarytromycyna, erytromycyna) lub fluorochinolonami (moksyfloksacyna).