Jak rozpoznać chore zatoki? Jakie badania w chorobach zatok wykonać?

Czym są zatoki?

Zatoki przynosowe, rozmieszczone symetrycznie po obu stronach jamy nosowej, są wpukleniami jej błony śluzowej w obręb otaczających kości. U osób zdrowych przyjmują formę wypełnionych powietrzem jam. Każda z zatok ma połączenie z jamą nosową, które nazywamy ujściem zatoki. Wyróżniamy cztery grupy zatok:

• zatoki szczękowe – zlokalizowane są w kościach szczękowych, są największe spośród zatok przynosowych;
• zatoki czołowe – znajdują się ponad łukami brwiowymi;
• zatoki klinowe – występują na wysokości gałek ocznych, głęboko w jamie nosowej;
• zatoki sitowe – drobne struktury umiejscowione w mózgoczaszce, pomiędzy oczodołami.

Zatoki pełnią kilka ważnych funkcji, takich jak ogrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza, zmniejszanie masy kości czaszki i udział w emisji głosu.

Przeczytaj też: Zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła

Zapalenie zatok – jakie objawy dają chore zatoki?

Ponieważ błona śluzowa zatok stanowi ciągłość z błoną śluzową jamy nosowej, choroby tych okolic przebiegają równolegle. Z tego względu w przypadku najczęstszej choroby zatok mówimy o nieżycie nosa i zatok przynosowych. Towarzyszą mu dobrze znane wszystkim dolegliwości. Najczęstsze objawy zapalenia zatok to:

• wyciek wodnistej, śluzowej lub ropnej wydzieliny z nosa;
• spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła;
• uczucie zatkania nosa i zatkania zatok;
• ból głowy;
• uczucie rozpierania w okolicy zatoki;
• stan podgorączkowy lub gorączka.

Zapalenie zatok przebiega z obrzękiem błony śluzowej w obrębie jamy nosowej i zatok, co może doprowadzić do zatkania ich ujść i nasilania lub przewlekania się objawów. Inne choroby zatok, np. nowotwory, występują rzadziej i często wywołują niecharakterystyczne objawy (może to być np. ból i rozpieranie w okolicy zatoki, której ujście zamknięte jest przez rosnący guz).

Chore zatoki w większości są prawidłowo diagnozowane i leczone na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta. Jednak gdy objawy nie ustępują mimo leczenia, gdy przyczyna choroby jest niejasna lub możliwych jest kilka przyczyn oraz w przypadku bardziej skomplikowanego leczenia (np. operacyjnego), wykonuje się badania dodatkowe.

Sprawdź również: Katar z krwią – jakie są przyczyny krwi w katarze?

Jak rozpoznać chore zatoki? Jak zbadać zatoki?

Dobór badań laboratoryjnych w chorobach zatok zależy od ich potencjalnej przyczyny i przebiegu. Mogą być one elementem pomocnym w planowaniu leczenia. Lista możliwych badań jest długa. Które z nich wykonuje się najczęściej?

• W przypadku podejrzenia tzw. ostrego bakteryjnego zapalenia zatok pomocne bywa wykonanie zwykłej morfologii krwi (obserwujemy podwyższony poziom leukocytów) i oznaczenie OB (będzie podwyższone).
• W przypadkach, gdy pomimo zastosowania antybiotyku na zatoki objawy nie zmniejszają się lub ulegają nasileniu, wykonuje się badanie mikrobiologiczne. Materiał uzyskuje się np. przez nakłucie zatoki i pobranie z niej płynu, który podlega tzw. hodowli. Badanie ma na celu rozpoznanie gatunku bakterii powodującej zapalenie i określenie jej wrażliwości na antybiotyki.
• Gdy podejrzewana jest przyczyna alergiczna, bywają zalecane testy alergiczne – wykonywane z krwi (np. oznaczenie poziomu IgE) lub skórne.

Obrazowe badania zatok

Jakie badania wykonać, gdy zatoki są chore? Badania obrazowe wykonywane są wówczas, gdy stosowane dotychczas leczenie zatok nie przynosi rezultatów, powstają wątpliwości co do przyczyny choroby lub podejrzewane są powikłania.

Wykonuje się je także, gdy objawy występują tylko po jednej stronie (mogą być spowodowane np. rozwijającym się w zatoce guzem nowotworowym). Zawsze jednak decyzja o badaniu obrazowym musi być podjęta indywidualnie.

• Zdjęcie RTG zatok – pozwala rozpoznać obecność płynu w zatokach i niektóre poważne patologie, jednak ze względu na większą wartość diagnostyczną tomografii komputerowej, straciło obecnie na znaczeniu.
• Tomografia komputerowa (TK lub CT) zatok – w wyraźny sposób ukazuje budowę zatok przynosowych, jamy nosowej i wszystkich jej elementów. Pozwala stwierdzić obecność płynu w jamie zatoki, pogrubień błony śluzowej, polipów, nieprawidłowości anatomicznych (np. skrzywiona przegroda nosowa) itd. Dzięki ogromnej ilości informacji, jakie TK dostarcza oraz względnie dobrej jego dostępności, badanie to należy do najczęściej wykonywanych w chorobach zatok. Szczególnie przydatne jest w diagnostyce nowotworów zatok, złamań w okolicy zatok oraz przed operacjami w okolicy nosa i zatok.
• Rezonans magnetyczny zatok – wykonywany jest rzadko. Dobrze obrazuje tkanki miękkie i pozwala rozpoznać zapalenie zatok, stąd okazuje się cenny w przypadkach zmian, których charakter jest trudny do określenia. Jest również wykonywany w przypadku podejrzenia zapaleń o etiologii grzybiczej (zwykle u osób ze znacznie obniżoną odpornością).

Inne badania na chore zatoki

Wśród wielu innych możliwych badań, istotne znaczenie mają tzw. rynoskopia przednia oraz badanie endoskopowe jamy nosowej.

Rynoskopia przednia polega na rozszerzeniu nozdrzy przednich (skrzydełek nosa) z użyciem specjalnego wziernika i obejrzeniu struktur jamy nosowej. Możliwe jest w ten sposób obejrzenie tzw. małżowin nosowych i przewodów nosowych, nie ma natomiast możliwości bezpośredniej oceny ujść zatok. Badanie to jest łatwe w wykonaniu i bezpieczne. Zalecane jest w większości przypadków chorób zatok.

Endoskopia jamy nosowej to kolejne badanie, które może zostać wykonane u pacjenta z objawami zatok. Polega ono na wprowadzeniu sztywnego lub giętkiego endoskopu (specjalny rodzaj wziernika wyposażony w źródło światła i układ przekazujący obraz) do jamy nosowej. Badanie to pozwala bardzo dokładnie obejrzeć wszystkie części jamy nosowej, włącznie z oceną naturalnych ujść zatok. Jest zalecane zwłaszcza w diagnostyce przewlekłego zapalenia zatok przynosowych.