Hipoksja – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie, skutki

Hipoksja – co to jest?

Hipoksja (hypoxia, hypoksja) to nic innego jak zbyt niski poziom tlenu w tkankach w stosunku do aktualnego zapotrzebowania. Niedotlenienie tkanek i komórek spowodowane może być zmniejszeniem zawartości tlenu we wdychanym powietrzu, a także chorobami dotyczącymi układu oddechowego i krwionośnego.

Hipoksja może mieć także miejsce w przypadku, gdy zawartość tlenu we krwi jest prawidłowa, lecz zaburzony jest transport krwi do konkretnego narządu. Niewystarczająca ilość tlenu powoduje zaburzenia procesów metabolicznych zachodzących w komórkach, co prowadzi do zaburzenia ich funkcji, a w przypadku przedłużającej się hipoksji – do ich śmierci.

Dlaczego hipoksja jest groźna?

Na niedotlenienie szczególnie wrażliwy jest mózg. Wynika to faktu, że choć stanowi on niecałe 4 proc. masy organizmu, zużywa aż 20 proc. tlenu, który trafia do organizmu. W przypadku hipoksji bardzo szybko dochodzi do pojawienia się objawów neurologicznych, takich jak bóle i zawroty głowy, a już po 4 minutach dochodzi do trwałego zaburzenia funkcji kory mózgu. Po 20 minutach obumiera pień mózgu. Kardiomiocyty budujące mięsień sercowy są bardziej odporne na niedotlenienie od neuronów, czas od początku przerwy w dostawie tlenu do śmierci komórek wynosi około 30 minut.

W przypadku gdy dojdzie do ich martwicy, na ich miejscu rozwija się tkanka łączna – blizna pozbawiona zdolności do aktywnego skurczu, co wiąże się z upośledzeniem w funkcjonowaniu serca jako pompy. Kolejnym narządem bardzo wrażliwym na niedotlenienie są nerki. Ich niedotlenienie może prowadzić do ostrej niewydolności, która często przechodzi w niewydolność przewlekłą i wiąże się z koniecznością dializoterapii.

Hipoksja – przyczyny i rodzaje

W zależności od czynnika, który wywołał niedotlenienie, wyróżnia się kilka jej rodzajów, a te zostały opisane poniżej.

• Hipoksja hipoksemiczna – jest ona spowodowana chorobami dotyczącymi płuc, w których dochodzi do upośledzenia przenikania tlenu z powietrza znajdującego się w pęcherzykach płucnych do krwi w sieci naczyń włosowatych. Może pojawić się w przebiegu chorób takich jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP), a także rozedma i niedodma płuc.
• Hipoksja krążeniowa (hipoksja ischemiczna) – jej przyczyną jest stan, w którym serce nie jest w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości krwi, czego konsekwencją jest niedotlenienie narządów. Dochodzi do niej na skutek ciężkich zawałów serca, niewydolności serca, tamponady serca, pęknięcia przegrody międzykomorowej czy ostrej niewydolności zastawek.
• Hipoksja anemiczna – spowodowana jest zmniejszeniem zdolności krwi do wiązania tlenu na skutek obniżenia poziomu hemoglobiny. Może wynikać z przebytego ciężkiego krwawienia, upośledzonego wytwarzania erytrocytów (czerwonych krwinek) czy skróconego czasu ich życia. Hipoksja spowodowana obniżonym wiązaniem tlenu przez komórki krwi może wystąpić także na skutek zatrucia tlenkiem węgla(II), który wiąże się z hemoglobiną silniej i 200 razy łatwiej niż tlen.
• Hipoksja hipotoksyczna – powoduje ją zatrucie cyjankami, które uszkadzają mitochondria komórkowe.
• Hipoksja wysokościowa (hipoksja hipobaryczna, choroba wysokościowa) – jest spowodowana obniżonym ciśnieniem parcjalnym tlenu w otoczeniu. Najczęściej dochodzi do niej podczas przebywania na wysokościach powyżej 2500 m n.p.m., gdzie ilość tlenu w atmosferze jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania organizmu.
• Hipoksja hiperbaryczna – dotyczyć może nurków, którzy narażeni są na zbyt duże ciśnienie parcjalne tlenu w mieszaninie oddechowej.

Hipoksja – objawy

Niedotlenienie komórek prowadzi do zmiany metabolizmu z tlenowego na beztlenowy. Zjawisko takie może mieć miejsce na przykład w trakcie ćwiczeń fizycznych. W procesie zwanym fermentacją mleczanową wytwarzany jest wówczas kwas mlekowy i niewielka, w porównaniu do przemian tlenowych, ilość energii. W normalnych warunkach kwas mlekowy jest odprowadzany wraz z krwią do wątroby i z wyjątkiem nieprzyjemnego odczucia „palenia” mięśni nie powoduje on poważniejszych skutków ubocznych. Jeżeli jednak hipoksja jest ciężka i trwa przez dłuższą chwilę, dochodzi do znacznego obniżenia pH środowiska wewnątrzkomórkowego i – w rezultacie – do ich śmierci.

Niedobór tlenu w organizmie cechują następujące objawy:

• sinica centralna – objawia się poprzez sinawe zabarwienie okolicy ust, błony śluzowej jamy ustnej oraz języka,
• silne bóle i zawroty głowy – wynikają z niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego,
• duszność, kaszel,
• zaburzenia widzenia,
• silna senność, uczucie zmęczenia,
• uczucie lęku.

Jakie są skutki i powikłania po hipoksji?

Skutki przedłużającej się ciężkiej hipoksji mogą być tragiczne. Niedotlenienie tkanek organizmu może prowadzić do uszkodzenia nerek i śmierci związanej z niedotlenieniem mózgu.

Przeczytaj więcej o skutkach niedotlenienia mózgu.

Przewlekła umiarkowana hipoksja zwykle nie wiąże się z występowaniem objawów neurologicznych, gdyż organizm umie zaadoptować się do zmniejszonego stężenia tlenu. Zjawisko to wykorzystywane jest w sporcie. Na skutek obniżonej zawartości tlenu we krwi przepływającej przez tętnice nerkowe dochodzi do zwiększenia uwalniania przez nerki i wątrobę erytropoetyny, która wpływa na komórki macierzyste szpiku kostnego, zwiększając liczbę erytrocytów i podnosząc poziom hemoglobiny.

Stosowanie egzogennej erytropoetyny jest niedozwolone, całkowicie legalne są jednak treningi czy obozy odbywające się w górach, a nawet spanie w specjalnych komorach zapewniających obniżone stężenie parcjalne tlenu.

Powikłania przewlekłego niedotlenienia tkanek obejmują nadciśnienie płucne i przeciążeniową niewydolność serca. Dość ciekawym objawem jest występowanie tak zwanych palców pałeczkowatych.

Czytaj również: Klątwa Ondyny – co to jest? Przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Jak leczyć hipoksję?

Leczenie hipoksji zależy od przyczyny powodującej niedotlenienie. W pierwszej kolejności stosowana jest tlenoterapia przy użyciu 100 proc. tlenu w odpowiednim przepływie. Jeżeli przyczyną hipoksji jest astma, stosuje się leki wziewne – β2-mimetyki. W przypadku gdy doszło do zatrucia tlenkiem węgla(II), chory powinien zostać umieszczony w specjalnej komorze hiperbarycznej, w której oddycha 100 proc. tlenem o wysokim ciśnieniu parcjalnym.

Ostra hipoksja zawsze jest wskazaniem do szybkiej hospitalizacji.