Hipoksemia – przyczyny, objawy, leczenie niedotlenienia krwi

Co to jest hipoksemia i hiperkapnia?

Hipoksemia to zmniejszenie utlenowania krwi tętniczej, które definiuje się jako obniżenie we krwi tętniczej ciśnienia parcjalnego tlenu poniżej wartości 60 mm Hg. W warunkach prawidłowych norma ciśnienia wynosi 75–100 mm Hg. Niedotlenienie krwi spowodowane jest zaburzeniami pracy układu oddechowego powodującymi upośledzenie wymiany gazowej w płucach. Rozwija się ono na skutek:

• zmniejszenia wentylacji pęcherzyków płucnych,
• zmniejszenia przepływu krwi przez płuca,
• ustania wentylacji pęcherzyków płucnych,
• mieszania się krwi utlenowanej z nieutlenowaną (np. w sinicznych wadach serca i dużych naczyń),
• obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu we wdychanym powietrzu (np. na dużych wysokościach).

Bardzo często razem z hipoksemią rozwija się również hiperkapnia, czyli wzrost ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla ponad 45 mm Hg. Hipoksemia i hiperkapnia stanowią podstawę rozpoznania niewydolności oddechowej. Trzeba wiedzieć, że schorzenie to może rozwijać się nagle – jest to tzw. ostra niewydolność oddechowa oraz stopniowo – przewlekła niewydolność oddechowa.

Hipoksemia a hipoksja – czym się różni?

W kontekście hipoksemii należy wspomnieć również o innym zjawisku, jakim jest hipoksja. Stan ten stanowi konsekwencję przedłużającej się hipoksemii – na skutek niedotlenienia krwi dochodzi do znacznego niedoboru krwi w tkankach w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Przy hipoksji objawy to m.in. zawroty głowy i senność, obecność krwi w ślinie oraz sinica centralna obserwowana jako niebieskawe zabarwienie powłok skórnych i błon śluzowych.

Jeżeli przyczyną hipoksji jest zbyt mala ilość tlenu we krwi, mówimy o hipoksji hipoksemicznej. Zdarza się jednak, że do niedotleniania tkanek dochodzi nawet, wówczas gdy utlenowanie krwi jest wystarczające – powodem są zazwyczaj zaburzenia funkcji układu krążenia przekładające się na niewłaściwy przepływ krwi (hipoksja ischemiczna). Do hipoksji tego typu może dojść m.in. przy zawale serca czy we wstrząsie kardiogennym.

Ostra hipoksemia – przyczyny niedotlenienia krwi

Do rozwoju ostrej hipoksemii prowadzą liczne schorzenia płuc obejmujące zmiany rozsiane lub ogniskowe, krwawienie do pęcherzyków płucnych, zmniejszenie przepływu krwi przez płuca oraz choroby opłucnej. Do możliwych przyczyn hipoksemii w postaci ostrej należą:

• obrzęk płuc,
• ciężkie zapalenie płuc,
• niedodma np. w następstwie zatkania dróg oddechowych przez ciało obce, guz lub wydzielinę,
• uraz płuca,
• zapalenia naczyń i choroby tkanki łącznej,
• skaza krwotoczna,
• zatorowość płucna,
• wstrząs,
• odma opłucnowa,
• duża ilość płynu w jamie opłucnej.

Hipoksemia u noworodka może być dodatkowo spowodowana wadami wrodzonymi układu oddechowego (atrezja nozdrzy tylnych, wrodzona wiotkość krtani), zespołem zaburzeń oddychania, zespołem aspiracji smółki, przetrwałym nadciśnieniem płucnym lub sepsą.

Hipoksemia – objawy ostrej niewydolności oddechowej

Kluczowym objawem ostrej niewydolności oddechowej jest narastająca duszność, czyli subiektywne odczucie braku powietrza lub utrudnionego oddychania. Ponadto, w zależności od przyczyny, może również pojawić się kaszel, gorączka, kłujący ból w klatce piersiowej lub podbarwiona krwią plwocina. Charakterystycznymi objawami niedotlenienia są przyspieszona akcja serca, wzrost ciśnienia tętniczego krwi oraz zwiększenie częstotliwości oddechów. U niektórych pacjentów występuje nasilona praca dodatkowych mięśni oddechowych – widoczne jest zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych w trakcie oddychania. Chory, chcąc sobie pomóc, opiera się o twarde podłoże, np. ramę łóżka, w ten sposób stabilizując obręcz barkową.

Wraz z postępem schorzenia stan pacjenta pogarsza się, obserwuje się zaburzenia świadomości, którym towarzyszy niepokój ruchowy lub nasilona senność. Jak wspomniano, nieleczona ostra hipoksemia prowadzi do hipoksji czyli niedotlenienia tkanek. Brak odpowiedniej ilości tlenu powoduje kwasicę organizmu, a następnie śmierć komórek, niewydolność wielonarządową i ostatecznie zgon pacjenta.

Hipoksemiczna niewydolność oddechowa – leczenie hipoksemii

Otra niewydolność oddechowa jest stanem zagrożenia życia pacjenta, dlatego konieczne jest natychmiastowe wdrożenie odpowiedniej terapii. Przede wszystkim kluczowe jest udrożnienie dróg oddechowych, by umożliwić dostawanie się tlenu do płuc. W celu zwalczania hipoksemii stosuje się tlenoterapię z dużą zawartością tlenu w mieszaninie oddechowej. Pacjenci,
u których tlenoterapia nie zwalcza hipoksemii, mogą wymagać intubacji, czyli wprowadzenia rurki do tchawicy przez jamę ustną i zastosowania mechanicznego wspomagania oddychania.

Ponadto włączone zostaje również leczenie farmakologiczne uzależnione od przyczyny, która wywołała ostrą niewydolność oddechową. W niektórych przypadkach konieczne może być również leczenie zabiegowe, np. odbarczenie odmy opłucnowej czy usunięcie płynu z jamy opłucnej.

Czym jest przewlekła niewydolność oddechowa?

Przewlekła niewydolność oddechowa rozwija się stopniowo i w przeciwieństwie do ostrej niewydolności, nie jest w pełni odwracalna. Do przyczyn przewlekłej niewydolności oddechowej należą schorzenia przebiegające z obturacją oskrzeli (POCHP, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza), śródmiąższowe choroby płuc (pylica, sarkoidoza), nowotwory układu oddechowego, skrajna otyłość, choroby nerwowo-mięsniowe, choroby układu krążenia (przewlekła niewydolność serca, przewlekła zatorowość płucna).

Oprócz objawów charakterystycznych dla choroby podstawowej, w przebiegu przewlekłej niewydolności oddechowej u pacjentów obserwuje się nasiloną duszność oraz zmniejszoną tolerancję wysiłku. Występują też następstwa przewlekłej hipoksemii: sinica, palce pałeczkowate, objawy niewydolności prawej komory serca, a także objawy hiperkapnii: zaczerwienienie spojówek i skóry.

Leczenie przewlekłej niewydolności oddechowej zależy od jej pierwotnej przyczyny. Obejmuje odpowiednią farmakoterapię, tlenoterapię w warunkach domowych i szpitalnych, właściwą dietę, fizjoterapię oddechową i rehabilitację ogólnousprawniającą.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, wyd. Medycyna Praktyczna 2014.
2. Intensywna terapia dorosłych. Kompendium, Z. Rybicki, wyd. Makmed, 2010.
3. Pediatria, W. Kawalec, wyd. PZWL, 2013.