Hiperkapnia – przyczyny, objawy, leczenie

Hiperkapnia – co to jest?

Na prawidłową ilość tlenu i dwutlenku węgla we krwi wpływ mają dwa czynniki – wentylacja płuc i przepływ krwi przez płuca. Zaburzenia któregoś z nich mogą prowadzić do niewydolności oddechowej. Wyróżniamy dwa rodzaje niewydolności oddechowej:

• częściową (hipoksemiczną), w której dochodzi do obniżenia zawartości tlenu we krwi,
• całkowitą, kiedy występuje hipoksemia z hiperkapnią.

Ilość gazu rozpuszczonego we krwi mierzy się, oznaczając jego ciśnienie parcjalne w badaniu gazometrycznym (gazometrii). Do takiego badania pobiera się krew tętniczą, najczęściej z tętnicy promieniowej lub udowej. Rzadziej pobiera się krew żylną lub włośniczkową. Jednostką ciśnienia parcjalnego gazu są milimetry słupa rtęci (mm Hg) lub kilopaskale (kPa).

Norma dla ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi tętniczej zawiera się w zakresie 32–45 mm Hg lub 4,27–6,00 kPa. Powyżej tych wartości stwierdza się hiperkapnię. Dla ciśnienia parcjalnego tlenu prawidłowe wartości wynoszą odpowiednio 75–100 mm Hg lub 10,00–13,33 kPa.

Hiperkapnia – przyczyny

O ile za hipoksję odpowiadają głównie zaburzenia przepływu płucnego, to na hiperkapnię narażone są osoby, u których zaburzona jest wentylacja płuc.

Do przyczyn hiperkapnii należą:

• niedrożność dróg oddechowych utrudniająca oddychanie,
• zaburzenia pracy mięśni oddechowych,
• zwiększenie ilości powietrza zalegającego w drogach oddechowych, które nie bierze udziału w wymianie gazowej (tzw. przestrzeń martwa).

Niedrożność górnych dróg oddechowych może być wywołana np. aspiracją ciała obcego, obrzękiem krtani lub zamknięciem dróg oddechowych przez wiotki język u osób nieprzytomnych. Skurcz oskrzeli lub obrzęk błony śluzowej powodują niedrożność dolnych dróg oddechowych.

Do chorób przebiegających z obturacją dolnych dróg oddechowych należą:

• astma,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• obturacyjny bezdech senny.

Przyczyną mogą być też guzy zamykające światło oskrzeli. Zapalenie płuc, odma opłucnowa i obrzęk płuc zmniejszają podatność pęcherzyków płucnych, co również utrudnia wentylację.

Najczęstszą przyczyną hiperkapnii wynikającej z upośledzenia pracy mięśni oddechowych jest wpływ narkotyków i leków opioidowych na ośrodek mózgu odpowiedzialny za oddychanie. Do innych należą zaburzenia neurologiczne (np. stwardnienie zanikowe boczne, uszkodzenie rdzenia kręgowego) lub bezpośrednio dotyczące mięśni, np. dystrofie mięśniowe.

Hiperkapnia – objawy

Organizm jest w stanie wykryć i częściowo skompensować niskie ciśnienie tlenu lub zbyt wysoką ilość CO₂ we krwi. Łagodne objawy hiperkapnii świadczą o uruchomieniu mechanizmów kompensacyjnych. Do takich objawów należą:

• zaczerwienienie skóry,
• senność lub niemożność skupienia się,
• łagodne bóle głowy,
• uczucie zdezorientowania lub zawroty głowy,
• uczucie duszności,
• uczucie wyczerpania, zmęczenie nieadekwatne do wysiłku.

Objawy te są sygnałem alarmowym. Jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, powinny być skonsultowane z lekarzem.

Ciężkie objawy hiperkapnii (ogólnie niewydolności oddechowej) świadczą o tym, że ustrój nie radzi sobie z kompensowaniem ilości tlenu i dwutlenku węgla. W wyniku utrzymywania się niewydolności oddechowej rozwija się kwasica oddechowa i rozszerzają się naczynia mózgowe.

Ciężkimi objawami niewydolności oddechowej z hiperkapnią są m.in.:

• uczucie zdezorientowania,
• niewyjaśnione uczucie paranoi lub depresji,
• drżenie mięśni,
• nieregularna praca serca,
• hiperwentylacja,
• drgawki,
• atak paniki,
• omdlenie.

Takie objawy są wskazaniem do podjęcia interwencji i rozpoczęcia leczenia.

Ważnym następstwem przewlekłej niewydolności oddechowej z hiperkapnią jest tzw. hipoksemiczny napęd oddechowy. U zdrowej osoby organizm reaguje na zwiększoną ilość CO₂ we krwi przyspieszeniem oddechów. W przypadku np. pacjentów z długotrwałą POChP taki odruch przestaje funkcjonować. Niesie to za sobą ryzyko, że w trakcie zbyt intensywnej terapii tlenem dojdzie do zatrzymania oddechu i śpiączki hiperkapnicznej.

Hiperkapnia – leczenie

Zarówno w niewydolności oddechowej, jak i w hiperkapnii bardzo istotne jest leczenie przyczyny. W celu poprawy stanu pacjenta i normalizacji parametrów gazometrycznych często stosuje się tlenoterapię 60 proc. mieszaniną tlenu z użyciem tzw. wąsów lub maski Venturiego.

Ciężka niewydolność oddechowa jest wskazaniem do intubacji i wentylacji mechanicznej. Tlenoterapię u pacjentów z POChP należy przeprowadzać bardzo ostrożnie. Zbyt duża podaż tlenu może u takich osób spowolnić, a nawet zatrzymać własny oddech, co jeszcze bardziej pogłębi niewydolność oddechową.

Jeśli zaburzenia wentylacji są spowodowane aspiracją ciała obcego, konieczne może okazać się wykonanie bronchoskopii. W przypadku zapalenia płuc leczeniem będzie odpowiednia antybiotykoterapia.

Bardzo częstą przyczyną niewydolności oddechowej są zaostrzenia POChP i astmy. W leczeniu takich zaostrzeń stosuje się leki rozszerzające oskrzela i zmniejszające obrzęk błony śluzowej oskrzeli (głównie beta-mimetyki i glikokortykosteroidy). W celu uniknięcia zaostrzeń należy przede wszystkim rzucić palenie, regularnie przyjmować leki i stosować się do zaleceń lekarza. Coroczne szczepienia przeciwko grypie zmniejszają ryzyko infekcji, która może prowadzić do zaostrzeń.