Haemophilus influenzae (HiB) – objawy, leczenie, antybiotyk, szczepionka

Haemophilus influenzae — co to jest?

Bakterię Haemopilus influenzae (haemopilus parainfluenzae type b) identyfikujemy wyłącznie u ludzi. Główną lokalizacją tej bakterii Gramm-ujemnej i siedliskiem zakażenia są drogi oddechowe. Poza człowiekiem nie znajdujemy innych źródeł zakażenia. Haemopilus należy do rodziny Pasteurellaceae (b akterie otoczkowe) Dzieli się na dwie grupy w zależności od obecności lub nieobecności kapsułki polisacharydowej.

Szczepy zawierające wielocukry (polisacharydy) określa się jako bardziej immunogenne (wywołującą odpowiedź ze strony układu odpornościowego). Obecnie znamy 6 serotypów bakterii (od haemopilus influenzae typ a do f). Szczep typu b powoduje inwazyjne zakażenia układu oddechowego u dzieci. Szczepy atypowe kolonizują zwykle górne drogi oddechowe i powodują infekcje błon śluzowych dzieci i dorosłych. Przed opracowaniem i stosowaniem skonjugowanych szczepionek HiB był najczęstszą przyczyną inwazyjnej infekcji bakteryjnej i bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci w Stanach Zjednoczonych. 3—6% zmarło, a trwałe następstwa – od lekkiego ubytku słuchu do upośledzenia umysłowego obserwowano u 30% chorych.

Szczepionki skoniugowane powodują powstawanie przeciwciał swoistych, które działają bakteriobójczo. Głównym antygenem bakteryjnym zwalczanym przez te przeciwciała to tzw. otoczkowy polisacharyd (PRP). PRP jest krytycznym czynnikiem wirulencji, czyli związkiem na powierzchni komórki bakteryjnej, który umożliwia bakterii rozprzestrzenianie się na drodze krwiopochodnej. Kluczowym krokiem w opracowaniu szczepionek było sprzęganie PRP z nośnikiem białkowym, co umożliwiło wytwarzanie przez organizm niemowlęcia odpowiednich bakteriobójczych przeciwciał w szczytowym momencie występowania zakażenia HiB.

Nieoczekiwanym odkryciem było to, że szczepienie zmniejszyło lub wyeliminowało nosicielstwo Haemopilis influenzae typu b w jamie nosowo-gardłowej.

W erze przed szczepieniem HiB wskaźnik kolonizacji haemopilus parainfluenzae w gardle u niemowląt wynosił 3—5%. Obecnie w czasach powszechnego stosowania szczepień wskaźnik ten jest bliki zeru.

Zobacz też: Program Szczepień Ochronnych – szczepienia zalecane i szczepienia obowiązkowe

Haemopilus influenzae – nosicielstwo

Jak wspomniano, Haemopilus influenzae ( pałeczka grypy ) jest bakterią , która namnaża się w drogach oddechowych. Niektóre jej postacie są szczególnie zjadliwe, ponieważ zawierają polisacharyd (główny czynnik wirulencji). Typ B szerzy się drogą krwiopochodną i może powodować niebezpieczne dla chorego zapalenie płuc oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do innych schorzeń spowodowanych przez HIB należy: zapalenie zatok, ucha środkowego i oskrzeli.

Leczenie ostrego zakażenia polega na stosowaniu antybiotykoterapii. Antybiotykiem pierwszego wyboru jest amoksycyklina. Szczepionka jest bardzo skuteczna i oprócz zapobiegania chorobie spowodowała likwidację nosicielstwa H. influenzae w jamie nosa i gardła. Do zakażenia dochodzi drogą przez kontakt i drogą kropelkową.

Szczególnie narażone są małe dzieci i osoby starsze, dlatego są to główne grupy pacjentów przeznaczone do szczepienia. Szczepionka jest skojarzona ze specjalnym nośnikiem białkowym, który potęguje odpowiedź immunologiczną organizmu.

Haemopilus influenzae – zakażenie

Infekcja HiB powoduje inwazję do krwiobiegu i dystrybucję na cały organizm drogą przez krew. Czynnikiem tej dystrybucji jest bakteryjny polisacharyd. Szczepy nietypowe nie posiadają takiej zdolności i ekspansja tych podgatunków jest możliwa przez powolną migrację przez błony śluzowe nosa i gardła, zatok, ucha środkowego, tchawicy i dalej dolnych dróg oddechowych. Tak więc pierwszym etapem patogenezy nietypowego zakażenia H. influenzae jest kolonizacja górnych dróg oddechowych.

Szacuje się, że około 20% niemowląt jest skolonizowanych przez atypowe szczepy Haemopilus influenzae w pierwszym roku życia, a ponad połowa dzieci jest kolonizowana przez pierwsze 5 lat życia. Przenoszenie szczepów występuje często w gospodarstwach domowych i wśród dzieci w ośrodkach opieki dziennej. W przypadku kolonizacji i infekcji występują liczne czynniki wirulencji, w tym adhezyny (białka bakteryjne umożliwiające przyczepianie się do błony śluzowej nosa lub gardła), systemy wychwytu składników odżywczych, cząsteczki w komórce bakterii odporne na czynniki gospodarza, itp.

Tworzenie się kolonii (biofilmu) w uchu środkowym i drogach oddechowych u pacjentów z mukowiscydozą jest ważne szczególnie w przypadku nawracających zakażeń dróg oddechowych. Biofilm bakteryjny powoli uszkadza nabłonek dróg oddechowych, co sprzyja innym groźnym infekcjom bakteryjnym, w tym Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej), która może powodować zapalenia oskrzeli i płuc w mukowiscydozie. Sposobami zakażania jest kontakt z chorym i droga kropelkowa. Choroba przenosi się wyłącznie z człowieka na człowieka (ludzie zwykle są skolonizowani szczepami bezotoczkowymi).

Hib – kto jest narażony na zarażenie?

Infekcje dolnych dróg oddechowych z haemophilus influenzae u dorosłych powodują zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP). Epidemiologicznie zaostrzenia POCHP cechują się ogromną chorobowością, licznymi zwolnieniami z pracy, częstymi wizytami pacjentów w gabinetach lekarskich i klinikach, wizytami w izbie przyjęć i hospitalizacjami. Ciężkie zaostrzenie POCHP może się skończyć niestety nawet niewydolnością oddechową. Obecnie szacuje się, że infekcja bakteryjna odpowiada nawet za 50% zaostrzeń POCHP. 30% warunkowane jest przez wirusy. Badanie mikrobiologiczne plwociny nie determinuje rozpoznania, ponieważ te same patogeny kolonizują drogi oddechowe także u osób zdrowych. Najnowsze dane wskazują na H. influenzae jako główną przyczynę zaostrzeń. Badanie osoby zaostrzeniem POCHP powinno obejmować wykluczenie tła infekcyjnego. Jest to możliwe w czasie bronchoskopii, gdzie pobiera się materiał do badania mikrobiologicznego. Po takiej diagnostyce możliwe jest leczenie celowane.

Poza chorobami obturacyjnymi płuc udowodniono, że H. influenzae powoduje zakażenia poprzedzające infekcję Pseudomonas. Biofilmy zbudowane z HiB powodują zmianę w immunologii dróg oddechowych u pacjentów z mukowiscydozą, co jest istotne we wczesnym uszkodzeniu płuc i późniejszej kolonizacji przez bakterie Pseudomonas.

U dzieci nieszczepionych HiB jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ mali pacjenci nie produkują odpowiednich przeciwciał, a nawet jeśli to są one w niewystarczającej ilości. HiB jest wtedy szczególnie niebezpieczny, ponieważ szerzy się przez krew i może dotrzeć do OUN, gdzie powoduje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do powikłań zapalenia opon należą m.in. deficyty poznawcze i niedosłuch.

Osoby starsze charakteryzują się obniżoną odpornością, ze względu na procesy starzenia się szpiku kostnego i grasicy, czyli narządów odpowiedzialnych za produkcję krwinek białych. Przebieg zakażenia H. influenzae w tej grupie pacjentów również może skończyć się ciężkim zapaleniem płuc.

Haemophilus influenzae – objawy

Zapalenie ucha środkowego jest najczęściej diagnozowaną chorobą bakteryjną u małych dzieci. Ostre zapalenie ucha środkowego jest stanem zapalnym przestrzeni między błoną bębenkową a uchem wewnętrznym.

Typowe objawy zapalenia ucha środkowego manifestują się:

• gorączką,
• bólem ucha,
• obecnością wydzieliny w uchu w cięższych przypadkach.

H. influenzae jest jedną z najczęstszych przyczyn zapalenia ucha środkowego, stanowiąc od 25 do 35% zachorowań w krajach wysoko rozwiniętych, w tym w Polsce. W krajach rozwijających się (biedniejszych, z większym odsetkiem dzieci niedożywionych) obserwuje się więcej powikłań ropnych w uchu środkowym.

Bakteryjne zapalenie zatok jest powikłaniem wirusowego zakażenia górnych dróg oddechowych, które szacuje się na 6-7% zachorowań u dzieci. H aemophilus influenzae w nosie rzadko powoduje ostre infekcje kataralne, ponieważ uznaje się część populacji za nosicieli bezobjawowych.

Nietypowe szczepy H. influenzae powodują również zapalenie spojówek u dzieci, osób starszych, pracowników służby zdrowia i nosicieli, którzy posiadają obniżoną odporność, tj. osób po chemioterapii z powodu nowotworów.

Nie ma obecnie jednoznacznych danych na temat związku zapalenia płuc i HiB. Jednak zapalenie oskrzeli spowodowane przez Hib może dawać powikłania ze strony dolnych dróg oddechowych, ponieważ powoduje miejscowe zmiany immunologiczne i destrukcję nabłonka dróg oddechowych, a to z kolei przyczynia się do powikłań, takich jak płatowe, pozaszpitalne zapalenie płuc.

Hib – szczepienie, leczenie

Czy można zapobiegać zakażeniu bakterią H. influenzae? Jakie antybiotyki wykorzystuje się w leczeniu Hib?

Hib – szczepionka

Szczepionka Act-HiB jest w postaci proszku rozpuszczalnego w roztworze do wstrzykiwań. W opakowaniu znajduje się fiolka z proszkiem i 1 ampułko-strzykawka 0,5 ml z igłą.

Szczepionka Hiberix ma podobną postać. W skład szczepionki HiB wchodzi 10 ug oczyszczonego polisacharydu otoczkowego HiB związanego z 25 ug toksoidu tężcowego.

Wskazaniem do szczepienia HIB jest czynne uodpornienie dzieci do 6 r.ż. przeciwko zakażeniom Hib. W przypadku osób z zaburzeniami krzepnięcia preparat należy podawać podskórnie. Szczepienie pierwotne polega na podaniu 3 dawek szczepionki od 6 tygodnia życia do 6 miesiąca życia z zachowaniem min. 4 tygodniowego odstępu (zgodnie z kalendarzem szczepień) Przeciwwskazania do szczepienia obejmują ostre choroby infekcyjne przebiegające z gorączką lub nadwrażliwość na jakikolwiek składnik szczepionki (należy zwrócić uwagę na informację w ulotce).

Szczepienie Hib – czy jest skuteczne?

Pomimo immunogenności i wysokiej skuteczności skoniugowanych szczepionek HiB u niemowląt, u zaszczepionych dzieci występuje niewielka liczba zakażeń. Dzieci, które doświadczają choroby z HiB mogą mieć deficyt immunologiczny związany z niewystarczającym wytwarzaniem swoistych przeciwciał.

Wyższe wskaźniki inwazyjnej choroby HiB obserwowano w czasach przed wprowadzeniem szczepionki w niektórych populacjach rdzennych Amerykanów południowo-zachodnich i Aborygenów australijskich. Programy szczepień spowodowały tam znaczną redukcję inwazyjnej choroby.

Pomimo tego że szczepionka jest bardzo skuteczna, nadal postulowany jest pogląd, że należy odpowiednio leczyć nawet podejrzenie infekcji Hib w grupach dzieci szczepionych. Istnieje bowiem zmienność genetyczna, która powoduje zmniejszoną odpowiedź immunologiczną w czasie ekspozycji na bakterię haemophilus influenzae. Przyczyną tego zjawiska jest to, że wytworzone przeciwciała po zaszczepieniu nie koniecznie mogą efektywnie reagować z antygenem polisacharydowej otoczki Haemopilus. Podczas gdy szczepienia skoniugowane niemal wyeliminowały problem w krajach rozwiniętych, nadal utrzymuje się znaczny globalny zasięg choroby. Watt i wsp. oszacowali, że Hib spowodował 8 milionów poważnych zachorowań i około 370 tys zgonów na całym świecie w 2000 roku. Infekcji tej można całkowicie zapobiec.

Haemophilus influenzae – leczenie – jaki antybiotyk?

Leczenie zakażenia polega na zastosowaniu antybiotykoterapii. Skuteczne są m. in.:

• cefalosporyny,
• amoksycyklina,
• trimetoprim-kotrimoksazol.

Profilaktyka u dzieci polega na stosowaniu odpowiednich szczepień. Na rynku istnieje wiele dobrych preparatów.