Alergiczne zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest alergiczne zapalenie płuc?

Wyróżniamy dwie postacie alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych: postać ostrą i przewlekłą. Postać ostra alergicznego zapalenia płuc rozwija się kilka godzin po narażeniu na antygen i ustępuje bez pozostawienia trwałych następstw. Postać przewlekła rozwija się dłuższy czas (miesiące, lata) i stopniowo prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia miąższu płuc i do jego włóknienia. Efektem tego jest postępujące zmniejszanie się tzw. pojemności życiowej płuc i związane z tym pogorszenie wymiany gazowej.

Dotychczas rozpoznano ponad 200 czynników mogących powodować alergiczne zapalenie płuc. W związku z tym rozróżniamy wiele postaci tego schorzenia. I tak mówimy np. o:

• "płucu hodowców gołębi" – w przypadku gdy antygenem jest białko obecne w odchodach ptaków,
• "płucu farmera" – antygeny promieniowców obecne w zgniłym sianie,
• "gorączce nawilżaczy" – antygeny bakterii Micropolyspora obecne w nawilżaczach i klimatyzacji,
• "płucu kuśnierza" – związki obecne w sierści zwierząt futerkowych,
• "płucu płukacza serów" – grzyby obecne w serach itd.

Czynnikiem powodującym alergiczne zapalenie płuc mogą być także leki (np. metotreksat, amiodaron itd.).

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Alergiczne zapalenie płuc – objawy

Postać ostra alergicznego zapalenia płuc daje objawy przypominające zapalenie płuc. Pacjenci uskarżają się na:

• kaszel,
• gorączkę z dreszczami,
• pogorszenie samopoczucia,
• bóle mięśniowe,
• przyspieszenie czynności serca,
• podwyższoną ilość oddechów.

W trakcie badania fizykalnego lekarz może wysłuchać delikatne trzeszczenia nad polami płucnymi (zwłaszcza nad dolnymi płatami płuc). Badania laboratoryjne wskazują na ostry proces zapalny (podwyższona liczba leukocytów, wysokie CRP, przyspieszone OB). Dolegliwości mogą utrzymywać się dość długo (nawet do kilku tygodni), ale postać ta nie pozostawia po sobie trwałego uszkodzenia miąższu płuc.

Postać przewlekła alergicznego zapalenia płuc powoduje stopniowe włóknienie płuc. Zanik zdrowej tkanki płuc na rzecz ognisk włóknienia powoduje zmniejszanie się pojemności życiowej płuc i upośledzenie wymiany gazowej. Rozwijają się takie objawy, jak pogarszanie się tolerancji wysiłku, męczliwość, przewlekły kaszel, krwioplucie, obniżenie łaknienia, ubytek masy ciała. Nad polami płucnymi słyszalne są stale utrzymujące się trzeszczenia. Rozwija się objaw tzw. palców pałeczkowatych (pogrubienie paliczków dalszych, zmiana kształtu i uwypuklenie paznokci) świadczący o przewlekłym niedotlenieniu i niedostatecznego dopływu tlenu do obwodowych części ciała.

W przypadku postaci przewlekłej istotna jest diagnostyka różnicowa z chorobami nowotworowymi płuc, które dają podobne objawy.

Alergiczne zapalenie płuc – diagnostyka

Najważniejsze znaczenie dla lekarza przy postawieniu rozpoznania alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych mają dobrze zebrane wywiady z pacjentem. Istotne jest uzyskanie informacji na temat miejsca i rodzaju wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania, pasji chorego, kontaktu ze zwierzętami, a także na temat obecności podobnych symptomów u osób przebywających w tych samych warunkach. Należy ustalić związek czasowy między narażeniem na ewentualnie czynniki a rozpoczynaniem się dolegliwości.

Ważne znaczenie w diagnostyce alergicznego zapalenia płuc mają testy prowokacyjne. Obecność objawów klinicznych i zmian w badaniach obrazowych pojawiających się po upływie kilku godzin od narażenia na antygen pozwala na pewne postawienie rozpoznania.

Badaniem służącym diagnostyce alergicznego zapalenia płuc jest test wykrywający tzw. przeciwciała precypitujące. Są to swoiste (specyficzne dla danego antygenu) przeciwciała klasy IgG. Niestety, w około 30–60% przypadków alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych są one niemożliwe do wykrycia.

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych – badania

W zróżnicowaniu postaci ostrej i przewlekłej alergicznego zapalenia płuc pomocne są badania obrazowe – RTG klatki piersiowej oraz TKWR (tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości). W postaci ostrej powyższe badania (zwłaszcza RTG) mogą nie wykazać zmian lub uwidaczniają obecność drobnych guzków i zagęszczeń świadczących o obecności nacieku zapalnego w miąższu płuc. W TKWR uzyskuje się obraz tzw. "mlecznej szyby" (obraz pęcherzyków płucnych wypełnionych naciekiem zapalnym) świadczący o odwracalności zmian lub niejednorodny obraz będący mozaiką "mlecznej szyby" i ognisk pęcherzyków bogato upowietrznionych. Po zaprzestaniu narażenia na antygen zmiany radiologiczne ustępują.

O postaci przewlekłej alergicznego zapalenia płuc świadczy obecność linijnych pasm włóknienia oraz obraz tzw. "plastra miodu". Takie zmiany wskazują na nieodwracalny proces niszczenia tkanki płucnej.

W celu oceny ciężkości zmian spowodowanych przez alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych wykonuje się spirometrię. Pozwala ona zmierzyć pojemność życiową płuc, która w przypadku przewlekłego alergicznego zapalenia płuc ulega stopniowemu zmniejszaniu.

W przypadku trudności ze zróżnicowaniem choroby (zwłaszcza z rakiem płuc), konieczna może być bronchoskopia z pobraniem tzw. BAL (popłuczyn oskrzelikowo-pęcherzykowych). Zabieg ten polega na wprowadzeniu przez usta, gardło, krtań i tchawicę do oskrzeli i oskrzelików instrumentu nazywanego bronchofiberoskopem pozwalającego lekarzowi na obejrzenie dróg oddechowych i pobranie wycinków, wymazów oraz BAL.

W sytuacji braku rozpoznania, mimo wykonania wszystkich powyższych badań, ostatecznością pozostaje biopsja płuca polegająca na pobraniu wycinka drogą przezoskrzelową lub chirurgiczną. W pobranym materiale histopatolog opisuje nacieki komórkowe, ziarniniaki oraz obszary włóknienia.

Alergiczne zapalenie płuc – leczenie

Najistotniejszym elementem leczenia jest eliminacja alergenu. W przypadku rozpoznania ostrej postaci alergicznego zapalenia płuc takie postępowanie zwykle prowadzi do samoistnego ustąpienie choroby bez konieczności leczenia farmakologicznego. U chorych z ciężkimi dolegliwościami stosuje się steroidy (prednizon).

Postać przewlekła alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych z reguły wymaga nie tylko eliminacji alergenu, ale także dłuższego leczenia steroidami i systematycznego powtarzania badań (szczególnie spirometrii) celem oceny postępu zmian w płucach.