Zapalenie móżdżku – przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Co to jest zapalenie móżdżku?

Ostre zapalenie móżdżku jest rzadkim schorzeniem wieku dziecięcego związanym z procesem zapalnym toczącym się w obrębie móżdżku, który może występować w przebiegu lub po przebyciu przez dziecko infekcji, a także (w bardzo rzadkich przypadkach) po szczepieniu. Najprawdopodobniej zapalenie móżdżku jest najcięższą postacią ostrej ataksji móżdżkowej – zespołu chorobowego objawiającego się niezbornością tułowia i kończyn, zaburzeniami chodu, oczopląsem oraz zaburzeniami mowy.

Obie jednostki chorobowe mają wspólne podłoże, ale ich przebieg kliniczny, metody leczenia i rokowanie są odmienne. Zapalenie móżdżku występuje najczęściej u dzieci między 2. i 5. rokiem życia, zazwyczaj w okresie jesienno-zimowym i wiosną.

Trzeba mieć świadomość, że przebieg schorzenia może być piorunujący oraz w niedługim czasie prowadzić do pogorszenia stanu małego pacjenta, a przez to zagrażać jego życiu.

Ostra ataksja móżdżkowa i ostre zapalenie mózgu są neurologicznymi chorobami dziecięcymi, mogą jednak wystąpić również u dorosłych. W tym przypadku jednak trudniej ustalić związek objawów z przebytym zakażeniem.

Ostre zapalenie móżdżku – jakie są przyczyny?

W większości przypadków ostre zakażenie móżdżku związane jest z przebytą przez dziecko ostrą infekcją, najczęściej wirusową lub bakteryjną.

Do możliwych przyczyn rozwoju schorzenia należą zakażenia:

• wirusowe – między innymi wirusem opryszczki, półpaśca i ospy wietrznej (zapalenie móżdżku w przebiegu ospy wietrznej, tzw. ospowe zapalenie móżdżku), różyczki, świnki, odry, EBV, HIV, grypy,
• bakteryjne – zwłaszcza Mycoplasma pneumoniae, Streptococcus pneumoniae ,
• pierwotniakowe – w przebiegu malarii, toksoplazmozy,
• grzybicze.

W bardzo rzadkich przypadkach ostre zapalenie móżdżku może rozwinąć się po szczepieniu przeciwko ospie wietrzej u dziecka.

Trzeba jednak wiedzieć, że badania epidemiologiczne wykazały, iż ryzyko wystąpienia schorzenia związane z podaniem szczepionki jest dużo niższe niż po przechorowaniu przez dziecko ospy wietrznej. Obawa przed wystąpieniem opisywanej choroby nie powinna zatem wpływać na decyzję rodziców odnośnie zaszczepienia dziecka.

Zapalenie móżdżku – objawy

Początek opisywanej choroby móżdżku jest bardzo gwałtowny. U dziecka pojawia się nasilona ataksja (niezborność) tułowia i kończyn dolnych. Występuje brak koordynacji ruchowej, który prowadzi do znacznych zaburzeń chodu, a nawet problemów z utrzymaniem pozycji stojącej.

Pojawia się również oczopląs, zaburzenia mowy oraz tak zwane drżenie zamiarowe – szybkie, mimowolne ruchy, np. dłoni, występujące w momencie, gdy dziecko chce sięgnąć po jakąś rzecz. Objawom zapalenia móżdżku mogą towarzyszyć zmiany w zachowaniu malucha – chwiejność emocjonalna, drażliwość, nadmierna ruchliwość.

U niektórych małych pacjentów pojawia się gorączka. W cięższych przypadkach ostrego zapalenia móżdżku, gdy dojdzie do rozwoju jego obrzęku lub wodogłowia u dziecka, występują objawy związane ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego: ból głowy, zwłaszcza okolicy potylicznej, światłowstręt, wymioty, sztywność karku, drgawki lub zaburzenia świadomości.

Mogą również pojawić się bardzo nietypowe symptomy, takie jak patologiczny śmiech lub przejściowy mutyzm, czyli całkowite zaniemówienie dziecka. Trzeba mieć świadomość, że ostre zapalenie móżdżku może mieć piorunujący przebieg i nawet doprowadzić do zgonu.

Zapalenie móżdżku – jakie badanie wykonać?

Podejrzenie ostrego zapalenia móżdżku wysnuwa się na podstawie charakterystycznych objawów występujących u małego pacjenta. Po dokładnym badaniu fizykalnym dziecka, by potwierdzić wstępną diagnozę, konieczne jest wykonanie badań dodatkowych, laboratoryjnych lub obrazowych.

Jednym z nich jest pobranie i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego drogą punkcji lędźwiowej – celem oceny ewentualnych nieprawidłowości, które pojawiają się u większości pacjentów z ostrym zapaleniem móżdżku. W zależności od stanu klinicznego dziecka, jeżeli zachodzi podejrzenie, że doszło do obrzęku móżdżku, przed nakłuciem lędźwiowym konieczne jest wykonanie badania obrazowego mózgowia – rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. Uwidoczni ono ewentualne zmiany zlokalizowane w obrębie móżdżku, jego obrzęk lub cechy wodogłowia.

Trzeba wiedzieć, że u niektórych pacjentów z ostrym zapaleniem móżdżku badania te mogą nie wykazać żadnej patologii w obrębie mózgu.

Zapalenie móżdżku – leczenie i rokowanie

Leczenie ostrego zapalenia móżdżku uzależnione jest od nasilenia objawów i stanu małego pacjenta. W przypadkach o łagodnym przebiegu zastosowanie ma terapia objawowa i stała obserwacja chorego dziecka. U pacjentów w cięższym stanie, z objawami wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, wdraża się terapię lekami działającymi przeciwobrzękowego.

W przypadku piorunującego przebiegu ostrego zapalenia móżdżku u dziecka konieczne może być przeprowadzenie pilnej operacji neurochirurgicznej, mającej na celu obniżenie zagrażającego życiu wysokiego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Jeżeli chodzi o ostre zapalenie móżdżku, rokowanie jest poważne. Schorzenie może prowadzić do zgonu dziecka, ale możliwe są również przypadki całkowitego wyzdrowienia. U niektórych pacjentów, nawet po latach od wystąpienia choroby, utrzymują się łagodne objawy móżdżkowe.

Bibliografia:

• Czochańska J., Neurologia dziecięca. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1990.
• Rowland L. P., Neurologia Merrita. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
• Bradley W. G. i wsp., Neurologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006.