Uszkodzenie rdzenia kręgowego

Uraz kręgosłupa

Rdzeń kręgowy wraz z mózgowiem stanowi element ośrodkowego układu nerwowego. Rozciąga się od otworu wielkiego, przez który wychodzi z czaszki do kanału kręgowego, do mniej więcej pierwszego kręgu lędźwiowego. Dalej znajdują się już tylko włókna tworzące tzw. koński ogon. Rdzeń kręgowy składa się podobnie jak mózg z istoty szarej i białej, ale w odwrotnym ułożeniu – w rdzeniu kręgowym istota szara znajduje się wewnętrznie do istoty białej.

Rdzeń kręgowy otaczają struktury zwane oponami mózgowo-rdzeniowymi, między którymi znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy. Wraz z kręgosłupem są to elementy pełniące funkcje podporowe i ochronne dla rdzenia. Nie zawsze jednak ten układ jest w stanie zabezpieczyć delikatną strukturę tkanki nerwowej. W czasie urazu kręgosłupa, układ ten może nie wytrzymać działających na niego sił i dochodzi do uszkodzenia rdzenia kręgowego.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego mogą prowadzić do ciężkich powikłań – od niedowładów, porażeń, trwałego kalectwa, a nawet do śmierci. Stopień zaburzeń zależy od rozległości uszkodzenia i poziomu rdzenia kręgowego, w którym wystąpiło. Im wyżej zlokalizowany uraz rdzenia, tym poważniejsze i cięższe są jego następstwa. Najczęściej urazy rdzenia kręgowego dotyczą ludzi młodych, ich przyczyną są wypadki drogowe, upadki, a także często dochodzi do nich podczas uprawiania sportów ekstremalnych.

Uraz a uszkodzenie rdzenia

Urazy rdzenia można podzielić na stabilne (gdy nie doszło do uszkodzenia więzadeł) oraz niestabilne (więzadła uległy zerwaniu). Innym podziałem, preferowanym przez neurologów i neurochirurgów, jest podział na urazy rdzenia zamknięte i penetrujące. W następstwie mechanicznego urazu rdzenia kręgowego, dochodzi do uszkodzenia neuronów ruchowych wywołujących skurcz mięśni oraz innych włókien nerwowych, odpowiedzialnym m.in. za prowadzenie bodźców czuciowych. Podczas urazu zamkniętego dochodzi do mniejszych uszkodzeń rdzenia, ponieważ część energii pochłaniają elementy kostno-mięśniowe.

Działające siły mogą rozciągać, skręcać lub ściskać rdzeń kręgowy, powodując jego uszkodzenia w różnym mechanizmie. Odłamy kości, oraz fragmenty uszkodzonych krążków międzykręgowych są w stanie doprowadzić do rozerwania opon i tkanki nerwowej. Rzadko jednak dochodzi do całkowitego poprzecznego przerwania jego ciągłości. Uszkodzenie rdzenia może, ale nie musi towarzyszyć złamaniu kręgosłupa.

Objawy uszkodzenia rdzenia

Badanie neurologiczne osoby po urazie rdzenia ma na celu określić stopień uszkodzenia rdzenia oraz poziom rdzenia, na którym ono nastąpiło. Najczęściej używa się skali Frankela. Dzieli ona chorych na 5 grup:

1. pacjenci z całkowitym porażeniem poniżej uszkodzenia,
2. pacjenci z całkowitym porażeniem ruchowym, ale zachowanym czuciem,
3. osoby z funkcjami ruchowe zachowanymi częściowo, brak czucia,
4. pacjenci z zachowanym czuciem i prawie normalną funkcją ruchową,
5. chorzy bez deficytu neurologicznego.

W wyniku upośledzenia czynności rdzenia dochodzi często do zaburzeń czucia, zarówno głębokiego jak i epikrytycznego (bólu, temperatury). Badanie stwierdzające stopień upośledzenia czucia powinno obejmować wszystkie dermatomy. Są to obszary skóry zaopatrywane przez pojedyncze nerwy rdzeniowe. Skala zaburzeń czucia jest kilkustopniowa, można wyróżnić całkowite zniesienie czucia, jego zaburzenie w postaci przeczulicy lub niedoczulicy oraz czucie prawidłowe.

Podczas badania wymagane jest też sprawdzenie funkcjonowania mięśni. Siłę mięśniową określa skala Lovetta,gdzie:

1. porażenie, brak skurczu mięśnia,
2. widoczny lub wyczuwalny ślad skurczu,
3. czynny ruch w odciążeniu,
4. ruch umożliwiający pokonanie ciężaru własnej kończyny,
5. ruch przeciw umiarkowanemu oporowi,
6. norma, siła mięśniowa niezaburzona.

Poziomem uszkodzenia rdzenia kręgowego jest najniższy segment rdzenia z jeszcze zachowaną prawidłową funkcją ruchową i zachowanym czuciem.

Objawy neurologiczne uszkodzenia rdzenia

Lekarze wyróżniają szereg zespołów neurologicznych częściowego uszkodzenia rdzenia.

• Zespół Browna-Séquarda – (zespół poprzecznego uszkodzenia połowy rdzenia) – jeden z częstszych częściowych uszkodzeń; spowodowany poprzecznym uszkodzeniem jednej strony rdzenia kręgowego. Głównymi objawami są niedowłady i zniesienie czucia poniżej miejsca uszkodzenia po tej samej stronie, co uszkodzenie. Charakter zaburzeń jest niejednorodny, można wyróżnić szereg zaburzeń, np. brak czucia dotyku, wibracji oraz czucia głębokiego, zaburzenia czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej do uszkodzenia. Zespołowi temu czasem towarzyszą dolegliwości korzeniowe, przeczulica, zaburzenia układu autonomicznego w postaci nieprawidłowego wydzielania potu. Wyżej opisany zespół najczęściej wynika z urazów ostrym narzędziem (np. uszkodzenie rdzenia nożem);
• Zespół centralny – stanowi go tetraplegia, czyli niedowład czterokończynowy, który jest zwykle bardziej nasilony w kończynach górnych niż dolnych, towarzyszą mu też zaburzenia czynności pęcherza moczowego (nietrzymanie moczu) i często zaburzenia czucia o różnym charakterze,
• Zespół tętnicy rdzeniowej przedniej – cechuje go całkowite porażenie ruchowe, natomiast zaburzenia czucia polegają na upośledzonym czuciu bólu przy zachowanym czuciu dotyku, ułożenia i wibracji,
• Zespół wstrząśnienia rdzenia – niegroźne, przemijające zaburzenie czynności rdzenia, nie pozostawiające żadnych zmian anatomicznych, co prawda dochodzi do całkowitego zniesienia wszystkich odruchów poniżej poziomu uszkodzenia, ale powrót funkcji następuje bardzo szybko i jest całkowity;
• Zespół szyjny – zgodnie z regułą, że im wyższa lokalizacja uszkodzenia, tym gorsze rokowanie – zaburzenia oddychania i tetraplegia; gdy uraz występuje poniżej czwartego kręgu szyjnego – niedowłady kończyn górnych i dolnych z obecnymi odruchami patologicznymi;
• Zespół piersiowy – polega na niedowładzie spastycznym, często porażeniu kończyn dolnych, mogą też występować zaburzenia oddychania;
• Zespół lędźwiowy – objawia się porażeniem lub niedowładem kończyn dolnych;
• Zespół stożka końcowego (S2-S5) – zaburzenia czucia w obrębie skóry krocza i ud, zaburzenia mikcji i porażenie pęcherza moczowego, upośledzenie funkcji seksualnych, nietrzymanie kału, natomiast nie stwierdza się niedowładów;
• Zespół ogona końskiego – niedowład wiotki kończyn dolnych, zaburzenia funkcji pęcherza moczowego, zaburzenia czucia w obrębie skóry krocza.

Rzadko dochodzi do pojawienia się objawów wybiórczych tylko ze strony jednego z zespołów; często nakładają się one na siebie. Rokowanie jest zależne od stanu ogólnego pacjenta, rozległości uszkodzenia i jego lokalizacji. Oprócz poważnych, zagrażających życiu konsekwencji uszkodzenia rdzenia, występują też zaburzenia przejściowe, które wymagają jedynie odpowiedniej rehabilitacji.