Stres – czy może być przyczyną zawału serca i nasilenia chorób serca?

Stres a zawał i choroby serca

Do najczęstszych schorzeń układu krążenia należy choroba niedokrwienna serca. Wśród jej przyczyn wyróżnia się miażdżycę oraz skurcz tętnic wieńcowych, czego efektem jest utrudniony dopływ krwi do serca, a więc jego niedokrwienie.

Gdy równowaga pomiędzy zapotrzebowaniem serca na tlen a jego podażą zostanie nagle ograniczona (wskutek zahamowania przepływu krwi w naczyniu wieńcowym), dochodzi do zawału. Do takiego stanu mogą doprowadzić między innymi:

• palenie tytoniu,
• nieprawidłowe odżywianie,
• podwyższone ciśnienie tętnicze,
• cukrzyca.

Tymczasem stres definiowany jest jako zaburzenie równowagi organizmu wywołane czynnikami zarówno psychologicznymi, jak i fizycznymi. Żyjący w ciągłym napięciu, narażeni na długotrwały stres, częściej sięgają po używki, takie jak papierosy, alkohol czy kawa.

Dym papierosowy zawiera kilka tysięcy szkodliwych dla organizmu substancji, które m.in. przyspieszają odkładanie się cholesterolu w ścianach tętnic oraz zwiększają skłonność płytek krwi do zlepiania, co prowadzi do tworzenia się zakrzepów. Efektem jest zwężenie naczyń, przez które krew ma utrudnioną drogę do serca.

W walce ze stresem powszechne jest też sięganie po niezdrowe i kaloryczne przekąski, bogate w zły cholesterol LDL, trójglicerydy i cukry. Skutkiem takiego odżywiania oraz małej aktywności fizycznej mogą być nie tylko choroby serca, ale także cukrzyca, miażdżyca, nadwaga czy otyłość.

Stres a zawał – przyczyny

W sytuacji stresowej dochodzi do aktywacji układu współczulnego, odpowiedzialnego za tak zwaną reakcję walki lub ucieczki. Skutkiem tego jest pobudzenie nadnerczy, które wydzielają takie hormony, jak adrenalina i noradrenalina.

Efektem ich działania jest przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia tętniczego (a w przewlekłym stresie nawet rozwój nadciśnienia tętniczego), rozszerzenie źrenic oraz przyspieszenie oddechu. Serce, które pracuje szybciej, potrzebuje także zwiększonej ilości tlenu. Gdy to zapotrzebowanie nie jest uzupełniane, dochodzi do jego niedotlenienia.

Negatywnych skutków stresu można wymienić jednak znacznie więcej.

• Długotrwałe narażenie na stres zwiększa ryzyko zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. U pacjentów z depresją dochodzi do zwiększenia we krwi czynników zapalnych, które znacznie zwiększają ryzyko zawału serca oraz miażdżycy poprzez stan zapalny tętnic. Zwiększona jest u nich także krzepliwość krwi.
• W wyniku długotrwałego działania stresu na organizm dochodzi do zaburzenia pracy śródbłonka (warstwy komórek wyścielających ściany tętnic), który w warunkach prawidłowych zapobiega tworzeniu się zakrzepów zamykających naczynia. Mechanizmy przeciwdziałające tworzeniu się zakrzepów oraz rozpuszczające te już powstałe są osłabione, gdy tymczasem zdolność płytek krwi do zlepiania zwiększa się.
• Innym hormonem uwalnianym pod wpływem stresu jest kortyzol. Zwiększa on stężenie glukozy we krwi oraz powoduje oporność na insulinę, czego daleko idącym skutkiem może być zachorowanie na cukrzycę, która jest czynnikiem ryzyka zawału serca.

Stres a zawał – zespół złamanego serca

Zespół złamanego serca (kardiomiopatia indukowana stresem, zespół takotsubo) to zbiór objawów przypominających ostry zespół wieńcowy (zawał serca), występujących pod wpływem czynników emocjonalnych.

U takiego pacjenta nie występuje zwężenie naczyń wieńcowych jak w zawale, a objawy pojawiają się w wyniku silnych emocji towarzyszących takim wydarzeniom jak śmierć bliskiej osoby, rozwód, a nawet publiczne wystąpienie.

Do najczęstszych objawów zespołu złamanego serca należą:

• silny ból w klatce piersiowej,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• duszność,
• zimna i blada skóra,
• ból brzucha,
• zmęczenie,
• nagłe zatrzymanie krążenia, najczęściej w mechanizmie migotania komór.

Schorzenie to częściej występuje u kobiet, głównie w okresie pomenopauzalnym. Rozpoznanie, ze względu na dolegliwości przypominające zawał serca, jest bardzo trudne – decydujący jest wynik koronarografii (badania oceniającego naczynia wieńcowe).

W leczeniu zespołu złamanego serca stosuje się leki wykorzystywane w przypadku niewydolności serca, między innymi działające moczopędnie oraz regulujące ciśnienie tętnicze. Rokowanie jest pomyślne – u większości pacjentów dochodzi do ustąpienia dolegliwości w ciągu kilku tygodni.

Skutki stresu – jak z nimi walczyć?

Zawsze należy zaczynać od przeciwdziałania negatywnym skutkom długotrwałego stresu. Warto zwrócić się o poradę do psychologa, psychoterapeuty, który zaprezentuje odpowiednie techniki relaksacji i radzenia sobie w sytuacjach zwiększonego napięcia.

Wskazana jest codzienna umiarkowana aktywność fizyczna, regularne wysypianie się. Nie należy zapominać o odpowiedniej diecie. W profilaktyce chorób układu krążenia zalecana jest dieta śródziemnomorska, bogata w produkty zbożowe, warzywa (zwłaszcza rośliny strączkowe) i owoce oraz oliwę z oliwek (zawierającą jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które obniżają poziom złego cholesterolu LDL).

W przypadku nadwagi i otyłości konieczne jest zmniejszenie masy ciała. Dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego należy ograniczyć spożywanie kawy, wzbogacić posiłki o produkty bogate w magnez, witaminy z grupy B oraz cynk, takie jak kasze, fasola, pestki dyni oraz drób.

Ponadto bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów, regularnie kontrolować ciśnienie tętnicze (wartości prawidłowe poniżej 140/90 mm Hg), poziom glukozy oraz lipidów we krwi.