Senność w ciągu dnia – jakie mogą być przyczyny?

Nadmierna senność w ciągu dnia – przyczyny i objawy

Na uporczywe i uciążliwe uczucie senności w ciągu dnia cierpi około 5 % populacji ogólnej. U zdecydowanej większości ludzi można zidentyfikować potencjalną przyczynę tego zaburzenia. Do postawienia diagnozy lekarzowi wystarcza często dokładny wywiad z chorym, który w niektórych przypadkach zostaje uzupełniony dodatkowymi badaniami diagnostycznymi.
Często oprócz przymusowej potrzeby snu w ciągu dnia chory może skarżyć się na objawy takie jak:

• drażliwość,
• ból głowy,
• pogorszenie koncentracji, uwagi i pamięci,
• obniżenie nastroju,
• spadek libido i impotencja.

Przeczytaj też: Jakie funkcje spełnia języczek podniebienny?

Istnieje wiele przyczyn nadmiernej senności w ciągu w dnia. Głównym czynnikiem sprawczym takiej dolegliwości jest przewlekły niedobór snu w nocy i może mieć on podłoże pierwotne lub występować wtórnie do schorzeń już istniejących. Wśród najczęstszych powodów bezsenności lub nieefektywnego, przerywanego snu wymienia się:

• zespół obturacyjnego bezdechu sennego (OBS),
• zespół niespokojnych nóg (RLS) i okresowe ruchy kończyn w czasie snu (PLMS),
• inne schorzenia neurologiczne (np. zespół parkinsonowski),
• narkolepsja,
• zaburzenia rytmu dobowego (np. praca zmianowa),
• przewlekłe choroby (np. pod postacią przewlekłego zespołu bólowego),
• leki (np. beta-blokery) i używki (np. alkohol).

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Zespół obturacyjnego bezdechu sennego (OBS)

OBS jest schorzeniem, w którym występują okresowe utrudnienia przepływu powietrza przez gardło w czasie snu. Pomimo zachowanej prawidłowej aktywności mięśni oddechowych dochodzi do licznych i długotrwałych bezdechów, którym towarzyszy spadek utlenowania krwi.
Najbardziej charakterystycznym objawem OBS jest nasilone chrapanie w nocy, które często zostaje zauważone jedynie przez osoby przebywające w bliskim otoczeniu chorego. Istotą samej choroby okazują się przede wszystkim bezdechy, czyli przerwy w oddychaniu trwające ponad 10 sekund (także podczas samego chrapania) i/lub spłycenia oddychania (zmniejszenie zakresu głębokości oddechów o więcej niż 50%, trwające ponad 10 sekund). W tych powtarzających się zatrzymaniach oddechu dochodzi do hipoksemii (zmniejszenia utlenowania krwi), do której dołącza się hiperkapnia (wzrost stężenia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi).Podłoże choroby jest złożone, ale uważa się, że otyłość jest najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju zespołu obturacyjnego bezdechu sennego. Ponadto zwiększone ryzyko istnieje u osób, u których:

• obwód szyi przekracza dopuszczalne normy: 40 cm u kobiet, a 43 cm u mężczyzn,
• wiek wynosi ponad 50 lat u kobiet, a 40 u mężczyzn,
• występują nieprawidłowości anatomiczne w górnych drogach oddechowych lub żuchwy (np. długi języczek, przerost migdałków podniebiennych, skrzywienie przegrody nosa i inne),
• normą jest spożywanie alkoholu przed snem, zażywanie leków nasennych, uspokajających,
• stwierdza się nikotynizm,
• występują schorzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy).

To też może Cię zainteresować: Hipnagogia, objawy hipnagogiczne – czym są?

Mechanizm pojawiania się nadmiernej senności w ciągu dnia w przebiegu OBS obejmuje okresowe epizody bezdechu i spłyceń oddechu w nocy z powodu zablokowania przepływu w drogach oddechowych, które prowokują chorego do permanentnych cyklicznych przebudzeń w czasie snu (często zakończone charakterystycznym głośnym chrapnięciem). Organizm po takim incydencie wyrównuje zaburzone stężenia parcjalne gazów we krwi przez chwilową hiperwentylację, a następnie chory ponownie zasypia do momentu pojawienia się kolejnego epizodu bezdechu. W ten sposób dochodzi do fragmentacji snu z niedoborem snu głębokiego i fazy REM.

Oprócz przymusowej potrzeby snu w ciągu dnia, która jest dominującym objawem tego zespołu pojawiają się także: bóle głowy po przebudzeniu, zaburzenia w koncentracji uwagi i pamięci, zaburzenia nastroju o typie depresyjnym z osłabieniem libido i impotencją.

Standardem w diagnostyce OBS jest badanie polisomnograficzne, a leczenie obejmuje zmianę stylu życia (redukcja masy ciała u otyłych ludzi, zakaz spożywania alkoholu, palenia tytoniu, unikania pozycji spania na wznak oraz unikanie leków nasennych i uspokajających). Gdy wyżej wymienione nie przynoszą efektów, choremu proponuje się aparat CPAP (tj. utrzymuje dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, który zapobiega zapadaniu się ścian gardła i w związku z tym okresowych bezdechów), aparaty wewnątrzustne lub leczenie operacyjne (korygują zmiany anatomiczne w drogach oddechowych).

To też może Cię zainteresować: Jak rozpoznać i leczyć katar sienny?

Zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn w czasie snu

Zespół niespokojnych nóg (RLS) jest jedną z najczęstszych chorób układu nerwowego. Przyjmuje się, że schorzenie to dotyka ok. 5-10% populacji ogólnej i wykazuje predyspozycje rodzinne. Istotą RLS są dokuczliwe parestezje kończyn dolnych (np. nieprzyjemne uczucie mrowienia, pieczenia i niepokoju), które występują w spoczynku. Objawy nasilają się w porze nocnej po położeniu się do łóżka i zmuszają chorego do ciągłego poruszania nogami, wstawania z łóżka, a to z kolei prowadzi w konsekwencji do niedoboru snu. Parestezje ustępują lub zmniejszają się w czasie ruchów kończynami.
Sama przyczyna choroby nie jest znana, a rozpoznanie RLS powinno zostać postawione dopiero po wykluczeniu między innymi:

• niedoborów żelaza,
• choroby nerek,
• chorób tarczycy,

ponieważ mogą one dawać podobne objawy.
Okresowe ruchy kończyn we śnie (PLMS) polegają na silnych, krótkotrwałych „zrywaniach” różnych grup mięśni, takich jak zginacze uda, kolana lub stopy. Powtarzające się zjawisko prowadzi wtórnie do niedoboru snu w nocy. PLMS występuje bardzo często w parze z zespołem niespokojnych nóg.
Zespół niespokojnych nóg można na początku leczyć zachowawczo nakazując choremu:

• zwiększenie aktywności fizycznej
• wypróbować indywidualnie metody alternatywne, np.:
  • masaż kończyn,
  • gorącą lub zimną kąpiel przed snem,

które mogą czasem znacznie złagodzić objawy parestezji kończyn dolnych. W przypadku braku rezultatów po wyżej wymienionych środkach zachowawczych włącza się leczenie małymi dawkami leków dopaminergicznych podawanych przed snem, które przynoszą dobre efekty.

Inne schorzenia neurologiczne

Wiele schorzeń neurologicznych może prowadzić do nadmiernej senności w ciągu dnia. Jednym z przykładów jest zespół parkinsonowski, w którym dochodzi często do fragmentacji snu i skrócenia fazy REM. Oprócz tego chorzy skarżą się też na koszmary nocne i nadmierną senność w ciągu dnia.
Okazuje się, że zaburzenia snu z towarzyszącą jego potrzebą w ciągu dnia, mogą być objawami poprzedzającymi chorobę Parkinsona.
Nadmierna senność może pojawiać się także w schorzeniach neurologicznych takich jak:

• otępienia,
• stwardnienie rozsiane,
• urazy głowy,
• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Każde z nich wymaga indywidualnego podejścia.

Narkolepsja

Objawy tej choroby pojawiają się najczęściej w późnym okresie dojrzewania. Z reguły pierwszą skargą jest niemożność utrzymania stanu czuwania dłużej niż 3-4 godziny w ciągu dnia. Chory nie jest w stanie powstrzymać się od przymusu nadmiernej potrzeby snu i nie jest do końca świadom przebytych epizodów „nagłych napadów zaśnięcia”.

Większość pacjentów opisuje, że „napady snu” dopadają ich o nietypowych porach. Mogą pojawić się niespodziewanie podczas zwykłych czynności w ciągu dnia.
Leczenie narkolepsji polega najczęściej na stosowaniu leków poprawiających czuwanie (modafinil – lek pierwszego rzutu).

Zaburzenia rytmu dobowego

Problem w dostosowaniu okresów czuwania i snu w związku z wykonywaną pracą zmianową lub zmiana strefy czasowej są normalnymi reakcjami organizmu na nieprawidłowe sytuacje. Niekiedy objawy tej dysfunkcji mogą być bardzo uciążliwe i wymagają leczenia ze względu na niebezpieczeństwo następstw zmęczenia. W raz z wiekiem pogarsza się tolerancja ewentualnej adaptacji do zmiany warunków pracy lub strefy czasowej.

Nadmierna senność w ciągu dnia – postępowanie

Przyczyn nadmiernej senności jest wiele. Objaw ten nie powinien być bagatelizowany, ponieważ może pociągać za sobą istotne konsekwencje. Najczęściej jest odzwierciedleniem nieefektywnego, przerywanego snu w nocy lub po prostu przewlekłej bezsenności, która wymaga diagnostyki. Podjęcie odpowiedniego leczenia redukuje znacząco objawy, które stają się coraz bardziej uciążliwe dla chorego. Oprócz uczucia permanentnej potrzeby snu w dzień, pojawiają się także poranne bóle głowy, zaburzenia koncentracji, uwagi, a te uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie w pracy i pogarszają relacje społeczne.

Nadmierna senność w ciągu dnia jest dość popularnym zjawiskiem, które powinno zostać ocenione przez lekarza pierwszego kontaktu, a ten w oparciu o wywiad i badanie kieruje chorego do odpowiedniego specjalisty.