Osobowość wieloraka (inaczej: osobowość naprzemienna, rozdwojenie osobowości, rozdwojenie jaźni, osobowość mnoga), to zaburzenie dysocjacyjne tożsamości, które od wielu lat fascynuje lekarzy psychiatrów, jednocześnie pozostając jedną z najmniej znanych przypadłości. Co dokładnie wiemy obecnie o osobowości wielorakiej, czym się objawia i czy można ją leczyć?
Osobowość wieloraka – przyczyny, objawy, leczenie
Spis treści
Osobowość wieloraka – co to jest?
Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości (Dissociative Identity Disorder, DID) charakteryzuje się powstaniem u jednej osoby co najmniej dwóch osobowości. Osobowości te najczęściej nie wiedzą o sobie nawzajem i zazwyczaj mają zupełnie inne tożsamości (są w innym wieku, mają inne zainteresowania i inne cechy charakteru, mogą nawet być różnej płci)1.
Osobowość wieloraka może wydawać się dość często występującym zaburzeniem, między innymi z uwagi na częste jej wykorzystywanie w motywach filmowych bądź książkowych. W istocie jednak przypadłość ta diagnozowana jest dość rzadko. W populacjach klinicznych jest to od 0,5% do 1%, w populacji ogólnej – od 1% do 5%. Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości znacznie częściej diagnozowane jest u kobiet (w stosunku 9:1)2.
Zobacz też: Czym różni się choroba afektywna dwubiegunowa od borderline?
Osobowość wieloraka – przyczyny
Osobowość mnoga wciąż nie jest dokładnie poznana, przede wszystkim pod kątem etiologii. Niemniej wiadomo już o istnieniu pewnych czynników ryzyka, czyli takich, które znacząco zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia objawów. Najbardziej znaczącym jest doświadczenie molestowania seksualnego w dzieciństwie. Z badań wynika [2], że zaburzenie dysocjacyjne tożsamości jest powiązane z wykorzystywaniem seksualnym aż w 95-98% przypadków. Przypuszcza się, że dziecko molestowane próbuje bronić się przed silnie urazowymi, traumatycznymi doświadczeniami poprzez dysocjację, odseparowanie się. W efekcie zaczyna tworzyć nowe osobowości – takie, które nie doświadczyły molestowania i nie cierpią3.
Inne czynniki ryzyka rozwoju zaburzenia to silny uraz u matki (doznany w okresie dwóch lat poprzedzających urodzenie dziecka), a także zdezorientowany lub zdezorganizowany styl przywiązania oraz brak wsparcia rodzinnego lub społecznego.
To też może Cię zainteresować: Czym jest gaslighting, czyli psychologiczna manipulacja?
Warto wspomnieć, że wciąż prowadzone są nowe badania na temat etiologii omawianego zaburzenia. Dla przykładu w 2020 roku ukazał się dość duży przegląd badań, w którym sprawdzano, czy u osób, które cierpią na zaburzenie dysocjacyjne osobowości, występują różnice neuroanatomiczne. Okazało się, że u pacjentów z osobowością wieloraką – w porównaniu do osób zdrowych – częściej stwierdza się mniejsze objętości korowe i podkorowe w obrębie hipokampa, ciała migdałowatego, w strukturach ciemieniowych i czołowych, a także różnice w zakresie wielkości istoty białej4.
Wyniki tych badań nie są jednoznaczne, ale wyznaczają kierunek dalszych prac badawczych.
Zobacz też: Wahania nastroju – co oznaczają, czy mogą być objawem choroby?
Osobowość wieloraka – kryteria diagnostyczne
Wiele osób zastanawia się, jak rozpoznać osobowość wieloraką. Służą temu kryteria diagnostyczne, znajdujące się w DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Kryteria te to:
- Obecność u jednej osoby co najmniej dwóch całkowicie odmiennych osobowości czy tożsamości, z których każda może kształtować przekonania, sposób bycia oraz podejście do siebie i otoczenia.
- Co najmniej dwie spośród tych osobowości czy tożsamości przejmują kontrolę nad zachowaniem pacjenta.
- Niemożność przypomnienia sobie ważnych informacji dotyczących własnej osoby, której nie można wytłumaczyć jedynie zwyczajnym zapominaniem.
- Powyższe objawy nie są fizjologicznym skutkiem działania substancji psychoaktywnej (np. działaniem alkoholu), nie są również symptomem schorzenia somatycznego. [3].
To też może Cię zainteresować: Tanatofobia, czyli lęk przed śmiercią
Osobowość mnoga – różnicowanie z innymi zaburzeniami
Oczywiście niezbędne jest różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych osobowości z innymi zaburzeniami. W szczególności bierze się pod uwagę [3]:
U osób cierpiących na schizofrenię możliwe jest wystąpienie urojeniowych przekonań o zmianie własnej tożsamości albo podleganiu obcym wpływom. Taki objaw zazwyczaj współwystępuje z zaburzeniami myślenia i gwałtownym, znacznym pogorszeniem funkcjonowania społecznego.
- Symulację
W tym przypadku różnicowanie jest niezwykle trudne. Gdy pojawia się podejrzenie, że pacjent może symulować objawy, przede wszystkim należy rozważyć, jakie korzyści może dawać mu taka udawana „osobowość mnoga”.
- Zaburzenie osobowości „z pogranicza” (borderline)
Dla zaburzenia osobowości z pogranicza charakterystyczna jest duża zmienność nastrojów, co pod pewnymi względami może przypominać występowanie dwóch różnych osobowości. W procesie różnicowania należy wziąć pod uwagę, że osobowość mnoga może współwystępować z osobowością typu borderline.
- Zaburzenie afektywne dwubiegunowe z szybką zmianą faz
I tutaj objawy są podobne do tych, które występują w przebiegu zaburzenia dysocjacyjnego osobowości, jednak różnice osobowości nie są aż tak skrajne, jak w przypadku DID.
- Schorzenia neurologiczne.
Osobowość wieloraka – objawy
Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości może objawiać się na różne sposoby, niemniej najczęściej są to4:
- Brak uczucia ciągłości upływu czasu, pojawianie się dużych luk w pamięci.
- Niemożność przypomnienia sobie wydarzeń, w których dana osoba brała udział i o których opowiadają jej osoby trzecie.
- Bycie rozpoznawanym przez obce osoby (co sugeruje poznanie ich przez „alter ego”).
- Znaczne zmiany w zachowaniu danej osoby, które zauważają dobrze znający ją bliscy. Członkowie rodziny lub przyjaciele podkreślają nierzadko, że osoba chora, mówiąc o sobie, podaje nieprawdziwe dane albo mówi do siebie w trzeciej osobie.
- Ujawnianie się kolejnych osobowości po podaniu amobarbitalu albo podczas hipnozy.
- Używanie przez pacjenta zaimka „my” w odniesieniu do samego siebie.
- Znajdowanie przez pacjenta przedmiotów osobistych, których on nie poznaje (np. ubrań) i które nie zostały pozostawione w jego mieszkaniu przez osoby trzecie – np. znajomych, członków rodziny.
- Występowanie u pacjenta częstych bólów głowy.
- Słyszenie wewnętrznych głosów, które wydają się znane i nie wzbudzają niepokoju.
- Wywiad wskazujący na doświadczenie molestowania seksualnego albo innych form przemocy w dzieciństwie.
Oczywiście występowanie jednego czy dwóch z wymienionych objawów (np. znajdowanie obcych rzeczy w mieszkaniu, częste doświadczanie ataków migreny) może mieć inne wyjaśnienie niż osobowość mnoga. Im jednak więcej symptomów występuje u danego pacjenta, tym większe ryzyko, że cierpi on właśnie na tego typu zaburzenie.
Przeczytaj również: Zaburzenia dysocjacyjne i tożsamości – przyczyny, objawy, leczenie
Jak leczy się osobowość wieloraką?
Osoby cierpiące na omawiane zaburzenie oraz ich bliscy często zadają sobie pytanie, czy z osobowości mnogiej można się wyleczyć? Niestety, nie sposób udzielić na to jednoznacznej odpowiedzi – rokowania zależą bowiem od wielu czynników i bywają bardzo różne.
Obecnie pacjenci cierpiący na DID leczeni są zarówno farmakologicznie, jak i przy pomocy psychoterapii. Do najczęściej przepisywanych leków należą preparaty przeciwlękowe oraz przeciwdepresyjne. Niektóre źródła wskazują również na skuteczność karbamazapiny w przypadku zdiagnozowania nieprawidłowości w EEG, prazosinu przy współwystępujących koszmarach nocnych oraz naltreksonu u pacjentów przejawiających zachowania autoagresywne [2].
Przeczytaj również: Jak leczyć hipochondrię?
W procesie psychoterapii (która nierzadko przebiega przy użyciu hipnozy), szczególnie istotne jest ustalenie przyczyn dysocjacji – zazwyczaj są nimi silne, trudne do zniesienia emocje, które pojawiły się w okresie dzieciństwa. Określenie podłoża problemu pozwala wykonać kolejny krok. To uświadomienie pacjenta, że może wyrażać wszystkie swoje emocje i uczucia w zakresie jednej osobowości (jest to zespolenie różnych tożsamości). Ważnym elementem terapii jest również nauka radzenia sobie ze stresem, jako że to właśnie on kojarzy się z traumatycznymi wydarzeniami i bywa przyczyną nagłej zmiany osobowości.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- „Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny” pod red. naukową M. Jaremy, J. Rabe-Jabłońskiej, wyd. PZWL, Warszawa, 2011, s. 241
- Slogar, S. (2011). „Dissociative Identity Disorder: Overview and Current Research” Inquiries Journal/Student Pulse, 3(05). Retrieved from http://www.inquiriesjournal.com/a?id=525
- H. I. Kaplan, B. J. Sadock, V. A. Sacock, „Psychiatria kliniczna”, wyd. Urban & Partner, Wrocław, 2004, s. 216-219
- David Blihar, Elliott Delgado, Marina Buryak, Michael Gonzalez, Randall Waechter, A systematic review of the neuroanatomy of dissociative identity disorder, European Journal of Trauma & Dissociation, Volume 4, Issue 3, 2020
Opublikowano: 23.09.2021;
Oceń:
5.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Karolina Wojtaś
psycholog
Karolina Wojtaś – psycholog, redaktor. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, interesuje się między innymi komunikacją interpersonalną oraz psychologią rodziny. Autorka dziesiątek artykułów ułatwiającym czytelnikom zrozumienie mechanizmów psychologii i wprowadzenie ich we własne życie.
5
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 10.01.2024