Osobowość paranoiczna – przyczyny, rodzaje, cechy, test, kryteria, leczenie

Osobowość paranoiczna – przyczyny

Zaburzenia osobowości są poważnym problemem społecznym, który w bardzo dużym stopniu utrudnia bądź całkowicie uniemożliwia normalne kontakty międzyludzkie. Do takich schorzeń zaliczana jest osobowość paranoiczna. Paranoik (popularne określenie osoby, którą cechuje osobowość paranoidalna) na pierwszy rzut oka nie zdradza swoich problemów, lecz przy lepszym poznaniu nabiera się wrażenia, że nadmiernie rozpamiętuje krzywdy, których doświadczył i o wszystkie swoje niepowodzenia oskarża innych. Po pewnym czasie dochodzi się też do wniosku, że historie opowiadane przez osobę przejawiającą osobowość paranoiczną nie są prawdziwe.

Paranoidalne zaburzenie osobowości zostało przyporządkowane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 do grupy zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, a przyznany jej kod to F60.0.

Tak jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, ciężko jest stwierdzić, co powoduje urojenia paranoiczne u konkretnej osoby. Uważa się, że do rozwoju osobowości paranoicznej dochodzi, kiedy obecne są predyspozycje genetyczne i psychologiczne.

Predyspozycja psychologiczna jest prawdopodobnie związana z nieustającym poczuciem zagrożenia w dzieciństwie. Narażenie na przykrości ze strony rodziców lub rówieśników buduje w dziecku postawę ciągłego oczekiwania na atak. Powoduje to w przyszłości duże problemy z zaufaniem innym osobom i przeświadczenie, że chcą one naszej krzywdy.

Zespół paranoiczny może występować także jako składowa schizofrenii paranoidalnej, jednak tam myśli paranoidalne łączą się z objawami wytwórczymi, charakterystycznymi dla tej choroby.

Zobacz też: Osobowość narcystyczna – cechy

Osobowość paranoidalna – rodzaje, cechy

Wiele osób w ostrożny sposób podchodzi do świata. Czasami trudno jest nam zaufać drugiej osobie z powodu zranienia, którego doznaliśmy w przeszłości. Wolimy otaczać się ludźmi, którym ufamy i wiemy, że chcą dla nas jak najlepiej, a nasz los nie jest im obojętny. Życie rodzinne, zdobywanie przyjaciół i praca wiążą się czasami z konfliktami i poczuciem krzywdy lub niesprawiedliwości, jednak zdrowo funkcjonująca jednostka potrafi poradzić sobie z takimi problemami.

W całkowicie innej sytuacji znajdują się osoby cierpiące z powodu problemu znanego jako paranoidalne zaburzenia osobowości. Paranoiczna osobowość cechuje się ciągłym poczuciem krzywdy ze strony drugiego człowieka. Niewinne komentarze w głowie paranoika rosną do rangi największych obelg, a wszelkie niepowodzenia życiowe uważane są za szkodliwe działanie innych ludzi.

Myśli paranoiczne uniemożliwiają stworzenia prawidłowych relacji – ze względu na bezpodstawne oskarżenia paranoik prędzej czy później zostanie wykluczony z grona przyjaciół, co umacnia jego podejrzliwość i przekonanie o krzywdzie doznawanej ze strony najbliższych. Myślenie paranoiczne wiąże się także z oskarżaniem współmałżonka lub partnera o brak wierności w sferze intymnej, co często jest przyczyną rozpadu związków.

Osobowość paranoiczna wiąże się także z cechą znaną jako postawa ksobna. Urojenie ksobne to przekonanie o nadmiernym zainteresowaniu otoczenia osobą paranoika. Słysząc na ulicy szepty, może być on przekonany, że dotyczą one właśnie jego, a spotkanie znajomych, na które nie został zaproszony, w jego głowie staje się zgromadzeniem mającym na celu zaszkodzenie mu. Warto tutaj wspomnieć, że zaburzenia osobowości mogą mieć różny stopień nasilenia i mogą się nieznacznie różnić u różnych osób.

Należy rozgraniczać zaburzenia paranoiczne i paranoidalne (tak samo myślenie paranoiczne i myślenie paranoidalne). W przypadku zaburzeń paranoicznych urojenia dotyczące działań innych są teoretycznie możliwe (znajomi obgadują mnie za plecami), w przypadku zaburzeń paranoidalnych nie są (znajomi są członkami tajnej organizacji, której celem jest zrujnowanie mojego życia). Stanem znajdującym się pomiędzy zaburzeniami paranoicznymi i paranoidalnymi jest parafrenia (zespół parafreniczny).

Jakie rodzaje osobowości paranoicznej występują? Złośliwa – sadystyczna, wyizolowana – z cechami osobowości unikającej, zrzędliwa – negująca wszystko, zatwardziała – bardzo kompulsywna, fanatyczna – charakteryzująca się narcyzmem.

To też może Cię zainteresować: Kim jest narcyz? Rodzaje osobowości narcystycznej

Osobowość paranoiczna – test, kryteria – jak rozpoznać?

Kryteria diagnostyczne służące rozpoznawaniu osobowości paranoicznej przyjęte przez ICD-10 obejmują:

• dużą wrażliwość na wszelkiego rodzaju niepowodzenia i odrzucenie przez innych ludzi,
• bardzo długie, częste i nadmierne rozpamiętywanie swoich niepowodzeń – zaburzenia paranoiczne cechują się oskarżaniem innych osób o własne porażki,
• podejrzliwość w stosunku do ludzi, odbieranie działań innych jako mających na celu zaszkodzenie paranoikowi,
• uważanie własnych spraw za najważniejsze, niechęć do zmiany planów,
• oskarżanie o niewierność swoich partnerów i przyjaciół,
• przeświadczenie o bardzo wysokiej wartości i ważności swojej osoby w społeczeństwie,
• nadmierne zaangażowanie w tłumaczenie sobie i innym pewnych wydarzeń, ich powodów, przebiegu i skutków.

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zaproponowało swoje kryteria diagnostyczne, należą do nich:

• podejrzliwość – całkowicie pozbawiona realnych podstaw,
• brak wiary w lojalność i oddanie przyjaciół, znajomych i rodziny,
• lęk, który uniemożliwia zwierzanie się innym osobom i nawiązanie z nimi bliższej relacji,
• wyolbrzymianie pewnych spraw, odczytywanie niegroźnych zachowań czy komentarzy jako wrogie lub poniżające,
• niezdolność do wybaczania krzywd, noszenie urazy przez bardzo długi czas,
• szybkie reagowanie gniewem na sytuacje, których nikt inny nie odczytuje jako próby znieważenia czy ataku na paranoika,
• podejrzenia dotyczące niewierności seksualnej partnera w dramatyczny sposób wpływające na związek.

W Internecie dostępnych jest wiele testów, które mają na celu stwierdzenie osobowości paranoicznej. Należy jednak pamiętać, że każdy test powinien być potwierdzony badaniem psychiatrycznym lub psychologicznym i nie może samodzielnie stanowić o rozpoznaniu zaburzeń.

Osobowość paranoiczna – leczenie, psychoterapia

W przypadku stwierdzenia u siebie lub u osoby ze swojego otoczenia cech, które mogą świadczyć o osobowości paranoicznej, rozsądne będzie umówienie się na rozmowę z psychologiem lub psychiatrą. Jego zadaniem jest ocenienie nasilenia martwiących nas objawów i stwierdzenie czy mieszczą się one w granicach normy.

Zaburzenia osobowości, w tym stany paranoidalne, powinny być leczone przez specjalistę w zakresie psychoterapii – psychologa lub psychiatrę, który posiada wiedzę w tym zakresie. Najczęściej stosowane w psychoterapii osobowości paranoicznej metody to terapia psychodynamiczna i behawioralno-poznawcza. Leczenie tego typu zaburzeń stanowi duże wyzwanie ze względu na brak zaufania do terapeuty i przekonanie co do jego złych zamiarów.

Dodatkowo, w niektórych przypadkach konieczne może okazać się podawanie leków anksjolitycznych (przeciwlękowych), przeciwdepresyjnych, a w przypadku silnych urojeń paranoidalnych – leków przeciwpsychotycznych.

Osoby z paranoidalnymi zaburzeniami osobowości częściej niż reszta społeczeństwa sięgają po substancje psychoaktywne, co może prowadzić do uzależnień i wymaga osobnego leczenia.

Osobowość paranoiczna w związku i życiu

Osobowość paranoiczna powoduje opłakane skutki w życiu zawodowym i rodzinnym chorego. Paranoik ma problemy z budowaniem długotrwałych relacji. Znalezienie przyjaciół zwykle kończy się ich oskarżeniem o działanie na jego szkodę. Odejście przyjaciół zwiększa tylko przekonanie o wrogim nastawieniu otoczenia i braku sensu wiary w dobre chęci innych. Stworzenie trwałego związku jest niemal niemożliwe.

Partner jest ciągle oskarżany o niewierność i brak zaangażowania w relację, co bardzo często przyczynia się do rozpadu związku. Paranoicy doświadczają także wielu problemów w życiu zawodowym. Myślenie paranoidalne wiąże się z podejrzeniami skierowanymi w stronę współpracowników, oskarżaniem ich o działania mające zdyskredytować paranoika w oczach postawionych wyżej pracowników oraz chęć pozbawienia go pracy.

Jak można się domyślać, życie z paranoikiem jest bardzo trudne, jednak terapia i duża doza cierpliwości może pozwolić na stworzenie z taką osobą normalnej relacji.

Bibliografia:

• The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders. World Health Organization, Genewa 1993.
• Butcher J. N., Hooley J. M., Mineka S., Psychologia zaburzeń. Wydanie 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2017.
• Millon T., Millon C., Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Wydanie 1, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 2005.
• https://behavenet.com/diagnostic-criteria-3010-paranoid-personality-disorder.
• Cierpiałkowska L., Gościniak J., Współczesna psychoanaliza. Modele konfliktu i deficytu. Wydanie 1, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2008.
• Cierpiałkowska L., Psychologia zaburzeń osobowości. Wybrane zagadnienia. Wydanie 1, Wydawnictwo Naukowe UAM, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2004.