Leczenie depresji u osób starszych – jak pomóc i jakie leki stosować?

Depresja a wiek

Starość jest naturalnym okresem ludzkiego życia, tak samo jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały. Jest nieuchronna i zawsze obecna, chociaż we współczesnym świecie, w którym dobrze widziane jest bycie sprawnym i zdrowym, jest dyskretnie spychana na margines. Wielu jeszcze nie starych ludzi próbuje zaprzeczać jej istnieniu.

Za umowną granicę starości przyjmuje się 65. rok życia, jednak nie metryka, lecz zauważalne i odczuwalne pogorszenie funkcjonowania, wydaje się mówić nam, kto jest jeszcze w pełni sił, a kto jest już stary.

Starość wiąże się z pogorszeniem sprawności fizycznej i psychicznej, w związku z czym – utratą lub obniżeniem zdolności do nadążania za przemianami rzeczywistości społecznej i technologicznej, co może skutkować coraz większą izolacją i wraz z coraz bardziej prawdopodobnym pojawianiem się różnych niedomagań i przewlekłych chorób somatycznych. To wszystko może stać się przyczyną depresji.

Depresja u starszych osób występuje często i równie często jest bagatelizowana. Przekonanie, że „trudno nie mieć depresji, kiedy jest się starym i niedołężnym”, wydaje się być, niestety, dość rozpowszechnione i jest zdecydowanie błędne. Depresja u ludzi wiekowych wymaga leczenia, przy czym leczenie to musi uwzględniać specyfikę sędziwego wieku.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Objawy depresji u osób starszych

Depresja u starszych osób może pojawić się w związku ze stopniowym pogarszaniem się sprawności fizycznej i funkcji poznawczych, to znaczy pamięci, koncentracji oraz możliwości przyswajania nowych informacji. Gorsze radzenie sobie z codziennymi sprawami i osamotnienie również mogą przyczyniać się do wystąpienia objawów zespołu depresyjnego.

Z kolei objawy depresji – zmniejszenie aktywności, utrata zainteresowań i chęci do robienia czegokolwiek, zaburzenia snu, lęk i pogorszenie nastroju – nie tylko same z siebie są przyczyną cierpienia, ale dodatkowo pogarszają jakość życia i przyczyniają się do pogłębienia objawów innych chorób – cukrzycy, nadciśnienia, niewydolności serca, itd.

Depresja u osób w podeszłym wieku występuje często pod postacią objawów somatycznych: uporczywe bóle głowy, dolegliwości z przewodu pokarmowego i związane z układem krążenia, a także bezsenność – mogą być maską depresji. U starszych osób mogą występować pojedyncze objawy depresji – na przykład tylko zaburzenia snu albo tylko zmniejszenie napędu albo tylko bezprzedmiotowy lęk. Taka sytuacja wymaga oczywiście wnikliwej diagnozy, jednak nawet wobec braku wszystkich typowych dla depresji objawów, często jest to właśnie ta choroba.

Depresja u starszych osób może przebiegać z pobudzeniem (osoba chorująca na depresję jest w ciągłym niepokoju ruchowym, nie może znaleźć sobie miejsca, nie może odprężyć się i odpocząć) albo odwrotnie, z zahamowaniem aktywności, spowolnieniem myślenia, poczuciem zmniejszonej wydolności fizycznej i intelektualnej i utratą chęci życia.

Depresja u starszych ludzi często współwystępują z chorobami somatycznymi. Utrata apetytu i odwodnienie, wynikające z depresji, są szczególnie niebezpieczne na przykład u chorych na cukrzycę i na choroby układu krążenia. Generalnie depresja pogarsza przebieg i możliwości leczenia innych, współwystępujących u starszych osób chorób.

U osób w podeszłym wieku depresja często towarzyszy otępieniu, czyli obniżeniu sprawności umysłowej spowodowanym zmianami zwyrodnieniowymi w tkankach mózgu albo zaburzeniami krążenia krwi w naczyniach mózgowych. Depresji u osób starszym wieku często towarzyszy opór przed otrzymywaniem pomocy, drażliwość, złość i wycofanie z kontaktów. Związane ze starzeniem zmiany życiowe – wycofanie z aktywności zawodowej, utrata dotychczas pełnionych ról, śmierć małżonka i coraz większa zależność od pomocy innych osób – sprzyjają pojawieniu się depresji. Depresji u osób starszych często towarzyszą myśli samobójcze, ryzyko odebrania sobie życia przez chorującego na depresję pacjenta w podeszłym wieku jest wysokie.

Leczenie depresji u osób starszych

Wystąpienie depresji wymaga leczenia lekiem przeciwdepresyjnym. Wybór leku zależy od kilku czynników, które zawsze należy wziąć pod uwagę w leczeniu osób w podeszłym wieku:

1. Lek na depresję dla starszych ludzi powinien być nie tylko skuteczny, ale również bezpieczny – takimi bezpiecznymi lekami są leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, na przykład escitalopram, sertralina, citalopram, fluoksetyna;
2. Zawsze należy wziąć pod uwagę inne choroby – stosowanie niektórych leków przeciwdepresyjnych może niekorzystnie wpłynąć na ich przebieg. Zdarza się również tak, że lek stosowany z powodu innego schorzenia, wywołuje albo nasila objawy depresji – w takiej sytuacji leczenie powinno polegać na odstawieniu tego leku lub zamianie na inny, nie stanowiący ryzyka wywoływania lub nasilania objawów depresyjnych;
3. Bardzo ważne są wzajemne interakcje leków stosowanych z powodu różnych chorób (osoby starsze często przyjmują wiele leków) – niektóre leki mogą nasilać działanie leków przeciwdepresyjnych, inne mogą to działanie osłabiać, czasami interakcje leków (ich wzajemny wpływ na siebie) mogą być bardzo niebezpieczne;
4. U osób starszych należy liczyć się z tym, że leki mogą być gorzej wchłaniane z przewodu pokarmowego – wtedy ich skuteczność może być mniejsza. Z drugiej strony w starzejącym się organizmie mniej sprawnie funkcjonują wątroba i nerki, co utrudnia eliminację leku i może być przyczyną występowania objawów niepożądanych. Lek i jego dawka powinny być dobrane indywidualnie dla pacjenta przez doświadczonego lekarza psychiatrę.

Leki na depresję dla osób starszych

Najczęściej stosowane leki przeciwdepresyjne u osób po 65. roku życia to wspomniane wcześniej inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Inne skuteczne i zarazem bezpieczne leki to:

• wenlafaksyna i mirtazapina wpływające na „obroty” serotoniny i noradrenaliny (są to dwa najważniejsze w odniesieniu do depresji neuroprzekaźniki);
• duloksetyna – lek szczególnie przydatny w leczeniu depresji przebiegających z dolegliwościami bólowymi;
• agomelatyna – lek przeciwdepresyjny wskazany u pacjentów, u których dominującym objawem są zaburzenia snu; stosowanie tego leku jest możliwe tylko pod warunkiem wcześniejszego sprawdzenia prawidłowości funkcji wątroby;
• bupropion – ten lek może być skuteczny u pacjentów, u których doszło do znacznego zmniejszenia napędu;
• trazodon – lek przeciwdepresyjny o skutecznym działaniu przeciwlękowym i poprawiającym sen;
• tianeptyna – dobrze tolerowany lek przeciwdepresyjny z udowodnionym dodatkowym działaniem ochraniającym dla komórek układu nerwowego.

Zdarza się, że leczenie pojedynczym lekiem przeciwdepresyjnym nie jest skuteczne. W takiej sytuacji można rozważyć połączenie dwóch leków o różnych mechanizmach działania. Należy sięgnąć po to rozwiązanie tylko wówczas, gdy wcześniejsze przynajmniej trzy próby leczenia jednym lekiem zawiodły.

Wystąpienie depresji jest zawsze wskazaniem do psychoterapii. U osób starszych najbardziej pomocna jest terapia poznawczo-behawioralna.

Czytaj również: Nerwica depresyjna – przyczyny, objawy, leczenie nerwicy depresyjnej