Katalepsja – przyczyny, objawy, leczenie

Katalepsja – co to jest?

Katalepsja (z łac. catalepsis) nazywana przez niektórych także stanem kataleptycznym lub giętkością (gibkością) woskową. Dotyczy zaburzeń motoryki i napięcia mięśniowego (spastyczność mięśni). Psychiatrzy pod tym pojęciem opisują możliwość utrzymywania ciała bądź części ciała (np. kończyny) w pozycji nadanej przez inną osobę. Osoba znajdująca się w stanie kataleptycznym charakteryzuje postawa dająca efekt tzw. "zastygnięcia" ciała, znieruchomienia.

Warto wspomnieć, że katalepsja nie jest jednostką chorobową, lecz objawem. W psychiatrii zaliczana jest do jakościowych zaburzeń aktywności ruchowej. Giętkość woskowa może towarzyszyć katatonii lub innym grupom zaburzeń neurologicznych. Napadów kataleptycznych nie powinno się przypisywać jako charakterystycznych objawów schizofrenii, choć często współistnieją one w postaci katatonicznej schizofrenii.

Katalepsja a katatonia – jaka jest różnica?

Katatonia opisywana jest jako wzrost spoczynkowego napięcia mięśniowego zanikający w czasie wykonywania ruchów. Może występować w odmianie hipokinetycznej, która polega na zahamowaniu aktywności ruchowej oraz hiperkinetycznej polegającej na pobudzeniu ruchowym. Zmianom ilościowym aktywności ruchowej w zespole katatonicznym towarzyszą jakościowe zaburzenia, takie jak katalepsja.

Katalepsja może towarzyszyć katatonii. Warto wspomnieć, iż u osób u których występują objawy typowe dla katalepsji występują także tzw. objawy echowe, typowe także dla zespołu katatonicznego. Zaliczamy do nich echolalię (zaburzenie objawiające się powtarzaniem słów wypowiedzianych przez inne osoby), echomimikę (naśladowanie gestów innych osób), echopraksję (powtarzanie ruchów innych).

Katalepsja – przyczyny

Napad kataleptyczny spowodowany jest przez samoistne wzmożone napięcie mięśniowe przy braku możliwości wykonania czynności ruchowych przez chorego. Nie ma jednej określonej przyczyny napadów kataleptycznych. Atak może nastąpić w przebiegu demencji starczej czy zatruciu niektórymi lekami. Może być także wywołany stanem zapalnym przebiegającym w tkankach ośrodkowego układu nerwowego.

Zatrucie niektórymi spośród grzybów lub środkami psychoaktywnymi także może wywołać napad katalepsji. Z innych przyczyn należy wymienić także zablokowanie receptorów dopaminergicznych. Zarówno katalepsja jak i katatonia mogą ujawnić się u chorych cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową, schizofrenię, zaburzenia metaboliczne. W literaturze opisywano także przypadki katalepsji eksperymentalnej, wywoływanej utrzymywaniem zwierzęcia ze słabym naciskiem przez określony czas w ustalonej pozycji, po czym bardzo powolnym zwalnianiem tego ucisku. Istnieją także doniesienia o katatonii eksperymentalnej chemicznej wywołanej farmakoterapią bulbokapniną.

Katalepsja woskowata i sztywna – objawy

Możemy wyróżnić dwa rodzaje katalepsji: woskowatą oraz sztywną. W postaci woskowatej charakterystyczne jest plastycznie wzmożone napięcie i zesztywnienie mięśni, to znaczy jeżeli będziemy próbowali zmienić pozycję chorego, jego ciało będzie stawiało równomierny (jak wosk) opór, ale, pokonując go, będziemy w stanie poruszać częściami ciała badanego, a nawet nadać mu określone pozycje.

W katalepsji sztywnej natomiast, opór jest stały i trudny do przezwyciężenia przez badającego, przez co bardzo ciężko jest zmienić pozycję chorego. W obu przypadkach chory sam nie wykonuje ruchów. Z bardzo poruszających przykładów katalepsji należy podać poduszkę powietrzną, podczas której chory leżący unosi głowę i przytrzymuje ją w powietrzu, tak jakby znajdowała się nad poduszką.

Jak wygląda leczenie katalepsji?

Leczenie gibkości woskowej jest przyczynowe, a więc zależy od tego, z jaką chorobą współwystępuje. Jeżeli napad kataleptyczny współistnieje z zatruciem lekami bądź grzybami, stosujemy płynoterapię oraz jeżeli istnieją, specyficznymi dla danych substancji odtrutkami. Neuroinfekcja powodująca katalepsję powinna zostać poddana farmakoterapii antybiotykami, środkami przeciwwirusowymi bądź przeciwgrzybczymi, w zależności od rodzaju czynnika ją wywołującego.

Atak katalepsji towarzyszący schizofrenii bądź chorobie afektywnej dwubiegunowej powinien zostać poddany farmaterapii odpowiednimi lekami przeciwpsychotycznymi. Katalepsja towarzysząca katatonii przez psychiatrów podawna jest farmakoterapii lekami z grupy benzodiazepin.

Bibliografia:

• Jarema M., Rabe-Jabłońska J., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
• Pużyński S.,Leksykon psychiatrii,Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.