Drżenie nóg – jakie mogą być tego przyczyny?

Jakie są najczęstsze przyczyny drżenia nóg?

Pod pojęciem drżenia nóg najczęściej rozumie się chorobę zwaną zespołem niespokojnych nóg (inne nazwy to zespół Wittmaacka-Ekboma lub choroba Ekboma), którą skrótowo określa się jako RLS (z angielskiego – restless legs syndrome). Mimo nazwy mogącej sugerować banalne schorzenie, RLS to choroba znacznie upośledzająca jakość życia chorych. Charakteryzuje ją ciągły niepokój odczuwany w kończynach dolnych wraz z innymi towarzyszącymi, nieprzyjemnymi objawami. Większość symptomów jest łagodzona lub ustępuje po wprawieniu nóg w ruch. Szacuje się, że drżenie nóg jest częstym objawem – dotyczyć może nawet 5–10% całej populacji.

RLS jest pojęciem klinicznym, czyli określeniem zespołu objawów. Często RLS towarzyszą skurcze i drżenie nóg w nocy. Jeżeli dołączają się do tego objawy senności podczas dnia oraz fragmentacja snu (czyli płytki sen z częstymi wybudzeniami), całość nosi nazwę okresowych ruchów kończyn podczas snu.

Inne przyczyny drżenia nóg to:

• zaawansowane postacie drżenia samoistnego,
• choroba Parkinsona,
• drżenie ortostatyczne.

Drżenia nóg w przebiegu chorób neurologicznych są zwykle nieuleczalne – u chorego występują od momentu ujawnienia się do końca życia, często się nasilając (jak w drżeniach samoistnych lub chorobie Parkinsona). Współczesna medycyna pozwala je opanować lekami – objawy mogą wejść w tak zwane stadium remisji (ukrycia) i pojawić się ponownie dopiero po pewnym czasie.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Drżenie nóg i inne objawy

Zespół niespokojnych nóg najczęściej objawia się:

• uczuciem zmęczenia i ciężkości nóg,
• uczuciem niepokoju w nogach,
• przymus poruszania nogami, tak zwane chodzenie przez sen,
• parestezjami, czyli nieprzyjemnymi uczuciami w postaci mrowienia, drżenia lub uczucia burzliwego przepływu krwi w żyłach,
• nasileniem objawów w nocy,
• bezsennością,
• drżeniem nóg,
• okresowymi ruchami nóg podczas snu.

W przypadku drżeń samoistnych, drżenie nóg wskazuje na zaawansowane stadium choroby – wcześniej pojawiają się drżenia kończyn górnych, języka, mięśni mimicznych oraz warg.

Drżenie nóg bywa też objawem choroby Parkinsona (rzadko, ale może wystąpić) i towarzyszy innym symptomom tego schorzenia. Najczęściej pojawia się drżenie w spoczynku.

Inną jednostką chorobową powodującą drżenie nóg jest drżenie ortostatyczne – typowy objaw to subiektywne poczucie niestabilności podczas stania, niepojawiające się w innych pozycjach ciała.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Zespół niespokojnych nóg (RLS) i przymus poruszania nogami

Zespół niespokojnych nóg można podzielić na dwa rodzaje:

• pierwotny RLS, czyli taki, który nie jest skutkiem innej choroby – przyczyna RLS nie jest w tym przypadku znana, jednak badania naukowe sugerują podłoże genetyczne; dodatkowo naukowcy szukają źródeł choroby w wadliwym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego;
• wtórny RLS, czyli towarzyszący innym chorobom – zaliczamy do niego takie stany, jak:

• niedobór żelaza (RLS występuje u 30–40% pacjentów z obniżonym stężeniem tego pierwiastka we krwi),
• schyłkowa niewydolność nerek (RLS towarzyszy 20–30% osób poddawanych leczeniu nerkozastępczemu oraz ¼ chorych na przewlekłą niewydolność nerek, ale niepoddawanych dializom),
• cukrzyca (nie należy mylić RLS z objawami neuropatii cukrzycowej),
• stwardnienie rozsiane,
• choroba Parkinsona,
• ciąża (według badań RLS występuje u sporej grupy kobiet w ciąży – dotyczy on 12–30% ciężarnych i ustępuje szybko po porodzie),
• choroby reumatyczne,
• niewydolność żylna (np. żylaki kończyn dolnych),
• stosowanie niektórych substancji (alkohol, nikotyna, kofeina, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, leki przeciwpsychotyczne, metoklopramid, niektóre leki przeciwalergiczne),
• depresja maskowana, czyli sytuacja, w której objawy depresji ujawniają się jako choroby somatyczne,
• inne choroby, takie jak neuropatie obwodowe, stwardnienie zanikowe boczne, niedobory witaminowe, migrena, otyłość.

Przyczyny drżenia samoistnego mają czasami podłoże genetyczne – w niektórych przypadkach jest to choroba dziedziczna spowodowana mutacjami w obrębie genów. Występuje też postać o nieznanej etiologii.

Przyczyny drżenia ortostatycznego są nieznane – sugeruje się podobne zmiany, jakie występują w chorobie Parkinsona (zaburzenia pracy układu dopaminergicznego).

Przeczytaj również: Skurcze stóp – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Drżenie nóg – badania i diagnostyka

W celu postawienia odpowiedniej diagnozy lekarz zbiera z pacjentem szczegółowy wywiad dotyczący choroby, przeprowadza badania fizykalne w celu ustalenia najbardziej prawdopodobnej przyczyny drżenia nóg. Rozpoznanie ułatwia obecność innych objawów (np. przy chorobie Parkinsona) lub cecha charakterystyczna choroby (występowanie drżenia tylko w jednej pozycji ciała – drżenie ortostatyczne). Znacznie więcej trudności diagnostycznych nastręcza rozpoznanie zespołu niespokojnych nóg. Wymagana jest ocena pacjenta pod kątem kryteriów choroby.

A. Kryteria podstawowe:

• przymus poruszania nogami, często razem z lub spowodowany przez nieprzyjemne doznania pojawiające się w kończynach dolnych; czasami chęć poruszenia nogami nie jest spowodowana nieprzyjemnymi doznaniami, a w niektórych przypadkach dotyczy także ramion lub innych części ciała;
• większość objawów rozpoczyna się lub nasila podczas odpoczynku/siedzenia/leżenia;
• poruszanie kończynami całkowicie lub częściowo znosi nieprzyjemne doznania;
• przymus poruszania nogami lub nieprzyjemne doznania wzmagają się wieczorem lub w nocy bądź występują wyłącznie w nocy lub w godzinach wieczornych;
• objawy nie są związane z inną chorobą fizyczną lub psychiczną, np. skurczami łydek lub natręctwami w przebiegu choroby obsesyjno-kompulsywnej.

B. Kryteria dodatkowe:

• dodatni wywiad w kierunku RLS w rodzinie;
• odpowiedź na leki dopaminergiczne;
• bezsenność lub trudności z zasypianiem;
• okresowe ruchy kończyn podczas wybudzania lub snu obiektywnie ocenione w badaniu polisomnograficznym;
• przewlekłość choroby.

W przypadku podejrzenia RLS lekarz może dodatkowo zlecić oznaczenie stężenia parametrów gospodarki żelazowej, by wykluczyć najczęstszą przyczynę wtórnej postaci tej choroby. Należy pamiętać, że sam pomiar stężenia żelaza we krwi nie jest wystarczający – wiarygodnym badaniem jest zbadanie stężenia ferrytyny w surowicy krwi.

Leczenie drżenia nóg

Po ustaleniu przyczyny drżenia nóg, konieczne jest zastosowanie leczenia z uwagi na objawy poważnie zakłócające codzienne funkcjonowanie chorego.

Gdy rozpoznaniem jest RLS, lekarz zwykle zaleca modyfikację stylu życia, czyli unikanie stresu, spożywanie ostatniego posiłku w godzinach wieczornych zamiast w nocy, ćwiczenia odprężające, unikanie alkoholu, kofeiny i palenia papierosów. Dodatkowo, w przypadku stwierdzenia niedoborów żelaza w organizmie, należy je uzupełnić dietetycznie lub poprzez odpowiednią suplementację. Gdy te działania nie przynoszą skutku, możliwe jest zastosowanie leczenia farmakologicznego.

Przeczytaj też: Drętwienie i mrowienie palców u nóg – przyczyny

Lekami skutecznymi w RLS są:

• substancje wpływające na układ dopaminergiczny (stosowane też między innymi w leczeniu choroby Parkinsona), takie jak lewodopa z inhibitorem dekarboksylazy, ropinirol, pramipeksol i pergolid,
• benzodiazepiny i agoniści receptora benzodiazepinowego (stosowane ostrożnie z uwagi na ryzyko uzależnienia),
• gabapentyna (lek przeciwpadaczkowy),
• słabe leki opioidowe (np. kodeina),
• silne leki opioidowe (np. oksykodon).

Silne leki opioidowe są zarezerwowane dla pacjentów, u których inne metody leczenia zawiodły. Zawsze należy rozpoczynać terapię od pojedynczego leku, a w razie jego nieskuteczności dołączyć drugi preparat.

Zwykle nie podejmuje się leczenia farmakologicznego RLS u kobiet w ciąży – objawy ustępują samoistnie po porodzie, a leki mogłyby toksycznie zadziałać na płód.

Gdy drżenie nóg powoduje choroba Parkinsona, to leczeniem z wyboru są leki stosowane w tej chorobie (głównie te, które wpływają na układ dopaminergiczny). Znacznie mniej sposobów leczenia lekarz może zalecić w przypadku drżenia samoistnego – stosuje się w zasadzie jedynie propranolol oraz prymidon. Trudności w leczeniu występują w przypadku terapii drżenia ortostatycznego – dostępne leki są często nieskuteczne. Lekiem pierwszego rzutu w tej chorobie jest klonazepam, ale próbuje się również stosować gabapentynę i leki przeciwparkinsonowskie.