Agorafobia – co to jest, jakie są przyczyny i objawy, jak sobie radzić oraz leczyć?

Agorafobia – co to jest?

Agorafobia (lęk przestrzeni) to zaburzenie nerwicowe, krótki okres intensywnego irracjonalnego lęku lub dyskomfortu, któremu towarzyszą poznawcze i fizyczne objawy pobudzenia przy przebywaniu w otwartych przestrzeniach, np w górach, podczas podróży samochodem, w czasie jazdy na rowerze czy przy przebywaniu na tarasie z otwartym widokiem. Osoba cierpiąca na agorafobię odczuwa lęk przed wyjściem z domu i nie chce samotnie podróżować. Strach przed wyjściem z domu znacznie obniża jakość życia i utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Do klasycznych objawów w czasie napadu lęku zalicza się: szybsze bicie serca serca, pocenie się, duszność, czasem ucisk lub ból w klatce piersiowej, uczucie dławienia, zawroty głowy, oszołomienie, depersonalizację i derealizację, ból w nadbrzuszu w rzucie żołądka, obawy przed śmiercią, ataki paniki.

Agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią) może przebiegać jako izolowane schorzenie lub współistnieć z innymi zaburzeniami lękowymi (w tym z atakami paniki) i zespołem zachowań obsesyjno-kompulsyjnych (OCD), depresją. Agorafobia ze współistniejącą depresją może źle rokować, wymaga zatem pomocy specjalisty.

Agorafobia związana jest z lękiem w czasie przebywania w otwartych przestrzeniach lub miejscach, z których ucieczka może być trudna lub kłopotliwa. Terapia poznawczo-behawioralna jest dość skuteczna w leczeniu tego stanu, podobnie jak w innych stanach związanych z lękiem: fobii społecznej, napadach nocnej paniki, depresji.

To też może Cię zainteresować: Lęk separacyjny u dorosłych

Terapia poznawczo-behawioralna może stanowić realną alternatywę dla leczenia farmakologicznego. Terapia obejmuje przy tym złożony zestaw procedur. CBT (terapia poznawcza) jest skutecznym sposobem leczenia u wielu chorych, ale niestety nie u wszystkich pacjentów z zaburzeniami lękowymi. Może też być z powodzeniem stosowana w leczeniu lęku napadowego bez agorafobii.

Lęk przestrzeni – przyczyny – skąd się bierze?

Agorafobia należy do schorzeń lękowych. Ogólnie zaburzenia lękowe występują u 14–25 proc. ogółu populacji. Zaburzenia lękowe wiążą się z łagodnymi lub ciężkimi zaburzeniami społecznymi, zawodowymi i fizycznymi. Mogą być równie bolesne jak przewlekła choroba fizyczna. Większość chorych poszukuje pomocy w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). W tych przypadkach agorafobia w większości współistnieje z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami lęku napadowego i zespołem stresu pourazowego.

Sprawdź też: Jak działa wenlafaksyna?

Adrenalina wydzielana w przypadku lęku napadowego powoduje szereg zmian metabolicznych i fizjologicznych w organizmie, takich jak: kołatanie serca, nadmierne pocenie się, drżenie i ból głowy. Pacjent z lękiem społecznym lub lękiem panicznym reaguje na objawy i zaczyna odczuwać lęk przed objawami, co znacznie nasila problem. Etiologia zaburzeń panicznych z agorafobią w dotychczasowych badaniach klinicznych skupiała się w dużej mierze na analizie odczuć somatycznych, co mogło skutkować błędami w terapii.

Zobacz też: Jak działa paroksetyna?

Przyczyny rozwoju agorafobii nie są do końca poznane. Lęki i fobie to naturalne mechanizmy obronne, które wykształciły się w toku ewolucji. Odpowiadały one za odruch lęku, walki i ucieczki nawet w błahych sytuacjach życiowych, które tylko z pozoru stanowiły zagrożenie. Objawy lękowe i tzw. fobie prawdopodobnie są efektem ubocznym tych mechanizmów adaptacyjnych. Indukowane są przy większych emocjach i przejawiają się zwiększoną aktywnością układu współczulnego.

"Bywa że lęk jest tak silny, że uniemożliwia wychodzenie z domu"

Lęk przed tłumem – objawy

Jeśli chodzi o agorafobię, jej objawy związane są z panicznym lękiem przed otwartą przestrzenią i strachem. Niektórzy pacjenci zgłaszają objawy przy każdej sytuacji społecznej. Osoby cierpiące na agorafobię odczuwają bóle głowy, kołatanie serca, uczucie osłabienia w kończynach dolnych (poczucie „galaretowatych” nóg), duszności, nerwowość, zawroty głowy, utratę kontroli nad sobą, poczucie nadchodzącego omdlenia mogące skutkować napadami paniki.

Pacjenci chcą pozostawać w izolacji, tracą koncentrację i panowanie nad swoim życiem zawodowym. Objawy chorobowe pacjenta dotyczą również członków rodziny, ponieważ chory może mieć objawy urojeniowe odnoszące się do bliskich (obwinianie członków rodziny za nasilenie dolegliwości).

Przeczytaj też: Zoloft – wskazania do stosowania

Przykładowe leczenie w przypadku agorafobii obejmuje CBT i przyjmowanie leków z grupy SSRI lub anksjolitycznych z grupy benzodwuazepin (np. relanium). CBT polega na wytłumaczeniu pacjentowi natury choroby i roli myśli przepełnionych strachem w wytworzeniu objawów i tego, jak wydzielana jest adrenalina w czasie aktywacji układu współczulnego. System współczulny aktywowany jest w reakcji na walkę lub ucieczkę, bez względu na to, czy strach jest realny czy nie.

W przypadku panicznego lęku osoba chora może mieć przerażającą myśl, która w dużej mierze jest lękiem wyimaginowanym. Chory może być przekonany o swojej chorobie i związanym z nią brakiem bezpieczeństwa. Jest pewny, że nie ma ani bezpiecznego miejsca w życiu, ani osoby godnej zaufania, od której nie można spodziewać się ataku.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Podsumowując, objawy lęku w agorafobii to:

• uczucie silnego, nierównego lub przyspieszonego bicia serca;
• pocenie się;
• drżenie lub trzęsienie się;
• uczucie spłycenia oddechu lub duszności;
• wrażenie dławienia się;
• ból lub dyskomfort w klatce piersiowej;
• nudności lub ból brzucha;
• zawroty głowy, niepewność, poczucie zbliżającego się omdlenia, zasłabnięcia;
• dreszcze lub uczucie gorąca;
• parestezje (poczucie odrętwienia lub mrowienia);
• derealizacja (poczucie odrealnienia) lub depersonalizacja (poczucie bycia „obok” samego siebie);
• obawa przed utratą kontroli, „szaleństwem”.

Pacjentowi towarzyszy czasem poczucie nadchodzącej śmierci mogące spowodować atak paniki.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Agorafobia – jak sobie radzić, co robić?

Podstawą rozmowy z chorym z objawami lęku przed przestrzenią jest uświadomienie go o bezpieczeństwie miejsca, w którym się znajduje i bezpieczeństwie osobistym. Slogan „jesteś w bezpiecznym miejscu i jesteś bezpieczny” może mieć kluczowe znaczenie.

Przydatne zwroty kierowane do chorego to:

• powodem twoich myśli jest lęk i przerażenie;
• lęk jest rezultatem uwolnienia adrenaliny w układzie nerwowym, co wynika z twojej choroby i nie ma przyczyn w świecie zewnętrznym;
• nie musisz czuć przerażenia, ponieważ straszne myśli są tylko w twoim umyśle i nie szkodzą ci, a objawy wynikają z uwolnienia adrenaliny w układzie nerwowym;
• jeżeli przyjmiesz i zrozumiesz przyczynę choroby, nie będziesz miał zaostrzeń schorzenia.

Terapia agorafobii przyjmuje formę sesji terapeutycznych i może trwać wiele tygodni. Do pomocy można wykorzystać łagodnie działające leki przeciwlękowe. Chory następnie jest eksponowany na źródło lęku – początkowo na krótki czas, potem stopniowo coraz dłużej.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?

Jak samemu radzić sobie z agorafobią?

Modyfikacja stylu życia ma niebagatelne znaczenie w redukcji objawów lękowych. Aktywność fizyczna wykazuje korzystny współczynnik efektywności kosztów w leczeniu napadów lęku związanych z przestrzenią. Wykazano, że odczuwanie lęku przestrzennego zmniejsza się pod wpływem ćwiczeń, podczas których osiąga się 60–90 proc. maksymalnego tętna, wykonywanych przez 20 minut 3 razy w tygodniu. Skuteczna jest również joga.

Leczenie wspomagające obejmuje:

• regularny wysiłek fizyczny,
• odpowiednie odżywianie,
• higienę snu,
• unikanie stresu,
• zaprzestanie palenia tytoniu,
• nieprzyjmowanie nadmiaru kofeiny i alkoholu.

To, jak walczyć z lękiem, może wymagać pomocy specjalistycznej. Skierowanie do psychiatry może być wskazane w razie: niedostatecznej odpowiedzi na leczenie, nietypowych objawów klinicznych lub obaw o współwystępowanie istotnych zaburzeń psychicznych.

Zobacz też: Czym są napady lęku?

Agorafobia – leczenie i terapia

Psychologiczne formy leczenia są przede wszystkim związane z metodami psychoterapii poznawczo- behawioralnej. Chodzi w nich o wyuczenie pewnych umiejętności (na przykład trening relaksacyjny) i wygaszanie lękowej reakcji przez stopniowe „wystawianie” na taką sytuację (oczywiście pod opieką doświadczonego i znającego się na rzeczy psychoterapeuty). Pomocna jest również edukacja o typowych, związanych z lękiem reakcjach organizmu. Pozwala to na zmianę błędnego myślenia (na przykład, że kołatanie serca oznacza zbliżający się zawał) – to, co znane, przestaje być tak bardzo groźne.

Leczenie agorafobii może trwać nawet 9 tygodni podzielonych na kilka sesji terapeutycznych. CBT obejmuje rozwijanie umiejętności w zakresie restrukturalizacji poznawczej i ekspozycji behawioralnej celem zmniejszenia lęku napadowego i konfrontacji z podstawowymi objawami. Zazwyczaj obejmuje 10–15 sesji indywidualnych lub grupowych, które mogą obejmować psychoedukację, samokontrolę, trening relaksacyjny, rekonstytucję poznawczą.

Czas trwania leczenia oraz jego wynik zależą od nasilenia objawów, współwystępowania chorób psychicznych lub biologicznych, odporności pacjenta na leczenie, umiejętności opanowania koncepcji CBT, utrzymania umiejętności po leczeniu, kompetencji psychoterapeuty.

Restrukturyzacja poznawcza pomaga na identyfikowaniu i modyfikowaniu katastroficznych interpretacji zdarzeń, które przyczyniają się do niepokoju i zachowań nieprzystosowawczych w strachu przed przestrzenią. CBT koncentruje się na wzorcach myślenia i zachowaniach, które podtrzymują lub wywołują napady paniki. Pomaga to spojrzeć na objawy w bardziej realistyczny sposób. CBT postrzega lęk jako rezultat nieadaptacyjnych nawyków myślenia i zachowania, zwykle obejmujących tendencje do przeceniania możliwości wystąpienia czegoś negatywnego i unikania tego, co wywołuje niepokój.

Obecnie badania kliniczne dowodzą, że zastosowanie CBT wykazuje znaczące korzyści i przewagę nad SSRI, ponieważ leczenie farmakologiczne wiąże się z wysokim ryzykiem nawrotów. Stosowane w skojarzeniu z lekami przeciwdepresyjnymi, pochodne benzodiazepiny mogą przyspieszyć ustąpienie objawów związanych z lękiem, ale nie przynoszą poprawy w zakresie długoterminowych wyników leczenia. Ponieważ stosowanie tych leków wiąże się z występowaniem tolerancji, powinny być podawane krótkotrwale i jedynie w sytuacjach kryzysowych.

Zobacz też: Escitil – wskazania do stosowania

Lęk przestrzeni – jakie leki są stosowane?

Doraźnie działające przeciwlękowo leki z grupy benzodiazepin raczej nie są wskazane w leczeniu agorafobii z uwagi na związane z nimi wysokie ryzyko uzależnienia i brak docelowej skuteczności – oprócz tego, że na chwilę zmniejszają objawy lęku, nie są w stanie wyleczyć choroby.

Podstawą farmakologicznego leczenia lęku przed przestrzenią są leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny – na przykład escitalopram albo sertralina. Skuteczne mogą być również leki przeciwdepresyjne z innych grup, na przykład trójpierścieniowy lek amitryptylina albo działająca selektywnie w układzie serotoniny i noradrenaliny wenlafaksyna.

Leki pierwszego rzutu stosowane w lęku przed otwartymi przestrzeniami to:

• wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny: escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina;
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny: duloksetyna, wenlafaksyna w postaci o przedłużonym uwalnianiu;
• azapirony: buspiron.

Leki na agorafobię należy używać pomocniczo razem z terapią poznawczą i modyfikacją stylu życia. Tłumią one natomiast uczucie lęku w momentach najbardziej krytycznych dla chorego.