Zapalenie prostaty – jakie są objawy i leczenie zapalenia prostaty

Co to jest gruczoł krokowy?

Gruczoł krokowy (inne nazwy to prostata lub stercz) stanowi część męskiego układu moczowo-płciowego. Jest narządem wielkości kasztana, położonym u podstawy pęcherza moczowego. Tylna jego część przylega do odbytnicy. Przez prostatę przechodzą cewka moczowa i przewody wytryskowe, będące elementem dróg nasiennych. Podstawą strukturą budującą narząd jest sieć kanalików wyściełanych komórkami, odpowiedzialnymi za produkcję wydzieliny prostaty, podzielona na tzw. zraziki.

Płyn produkowany przez gruczoł krokowy jest bogaty w enzymy i substancje zapewniające odpowiednią jakość nasienia – stąd też stanowi kluczową jego część. Wydzielina ta uwalniana jest podczas wytrysku dzięki połączeniom prostaty z cewką moczową.

Położenie i budowa anatomiczna stercza tłumaczą podstawowe objawy towarzyszące dotykającym go chorobom – utrudnienie oddawania moczu i zaburzenia funkcji seksualnych. Warto dodać, że z uwagi na słabą dostępność prostaty dla leków, leczenie jej chorób (zwłaszcza przewlekłych) bywa utrudnione.

Jakie są przyczyny zapalenia prostaty?

Jak wcześniej wspomniano, zapalenie stercza może przebiegać jako zapalenie ostre lub przewlekłe.

Zapalenie ostre gruczołu krokowego

Zapalenie ostre gruczołu krokowego jest wynikiem infekcji bakteryjnej, przy czym w większości przypadków – podobnie jak w zakażeniach układu moczowego (np. pęcherza) – patogenem odpowiedzialnym za rozwój choroby jest pałeczka okrężnicy (E. coli). Bakterie innych typów wykrywane są znacznie rzadziej, a w bardzo nielicznych przypadkach ostre zapalenie stercza wywołane jest przez infekcję wirusową. Do gruczołu krokowego mikroorganizmy dostają się zazwyczaj z moczem.

Sytuacja taka może mieć miejsce m. in. w przypadku infekcji układu moczowego (np. pęcherza), pozostawienia na długi czas cewnika w cewce moczowej, przezcewkowych zabiegów urologicznych, obecności tzw. kamieni sterczowych czy w stanach powodujących utrudnienie odpływu moczu (np. w znacznego stopnia stulejce). Choroba może stanowić również powikłanie zakażenia przenoszonego drogą płciową, np. rzeżączki.

W rzadkich przypadkach bakterie dostają się do gruczołu przez krew lub chłonkę (gdy źródło infekcji znajduje się w innej części organizmu). Warto zaznaczyć, że ostre zapalenie prostaty jest poważną chorobą, nierzadko przebiegającą z obecnością bakterii w krwi (tzw. bakteriemią) i wymagającą szybkiego podjęcia leczenia.

Przewlekłe zapalenie prostaty

Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może mieć różne przyczyny, często nie do końca poznane. Pod względem czynnika wywołującego dzieli się je na zapalenie przewlekłe bakteryjne i zapalenie przewlekłe niebakteryjne.

Przewlekłe bakteryjne zapalenie prostaty rozwija się zazwyczaj wskutek nieskutecznego leczenia zapalenia ostrego. Wywoływane jest więc zwykle przez mikroorganizmy podobne jak w zapaleniu ostrym. Zdarza się również (chociaż bardzo rzadko), że występuje jako powikłanie innych chorób, np. gruźlicy.

Przyczyny przewlekłego niebakteryjnego zapalenia prostaty nie są znane, mimo że jest to najczęstsza postać zapalenia gruczołu krokowego. Wywołane jest ono prawdopodobnie przez nakładanie się wielu niezwiązanych z infekcją czynników, w tym zaburzeń regulacji nerwowej i napięcia mięśni prostaty i cewki moczowej.

Jakie są objawy ostrego zapalenia prostaty?

Aby rozpoznać zapalenie prostaty, w pierwszej kolejności konieczne jest stwierdzenie charakterystycznych objawów. Różnią się one w przypadku postaci ostrej i przewlekłej choroby. Diagnozę potwierdza się za pomocą badań dodatkowych.

Ostre zapalenie gruczołu krokowego

Dla ostrego zapalenia prostaty charakterystyczne są:

• wysoka gorączka, której często towarzyszą dreszcze, nudności i wymioty oraz ból mięśni i stawów;
• ból w okolicy krocza, pachwin, prącia, odbytu, części krzyżowej kręgosłupa;
• zaburzenia funkcji seksualnych;
• dolegliwości charakterystyczne dla zakażenia układu moczowego, czyli częste oddawanie moczu, nagłe uczucie parcia na mocz, ból podczas oddawania moczu;
• może dojść do zatrzymania moczu wskutek obrzęku gruczołu i ucisku na cewkę moczową;
• w badaniu per rectum (palcem przez odbyt) lekarz stwierdza dużą bolesność gruczołu i jego obrzęk.

Ponieważ ostre zapalenie prostaty jest chorobą o podłożu bakteryjnym, dla potwierdzenia rozpoznania wykonuje się badanie moczu na obecność bakterii z jednoczesnym określeniem ich wrażliwości na antybiotyki. Z uwagi na duże ryzyko przedostania się bakterii do krwi, wykonuje się również posiew krwi.

Jakie są objawy przewlekłego zapalenia prostaty?

Objawy zapalenia przewlekłego są mniej nasilone i występują okresowo. Podstawowe z nich to ból krocza, zewnętrznych narządów płciowych i okolicy nadłonowej utrzymujący się przynajmniej przez 3 miesiące. Objawom tym towarzyszyć mogą m. in.:

• zaburzenia erekcji i popędu seksualnego,
• ból podczas wytrysku,
• utrudnione bądź bolesne oddawanie moczu,
• częste uczucie parcia na pęcherz.

Zaburzenia te składają się na tzw. zespół bólowy miednicy mniejszej (ang. CPP – Chronic Pelvic Pain syndrome). Z uwagi na uciążliwość objawów, po pewnym czasie mogą pojawić się zaburzenia psychiczne (np. depresja). W badaniu per rectum prostata okazuje się miękka i bolesna.

Aby potwierdzić diagnozę i określić typ zapalenia przewlekłego (jest to ważne dla zaplanowania leczenia), wykonuje się tzw. test czterech próbek (test czterech szklanek). Badanie to wymaga pobrania czterech próbek moczu z jednego oddania moczu (w tym jedna próbka po masażu stercza palcem przez odbyt, co umożliwia uzyskanie wydzieliny prostaty) i ich analizy – w tym wykonania posiewu. Dzięki temu możliwe jest wykrycie ewentualnego zakażenia i dość dokładne określenie jego lokalizacji.

Do dalszej oceny choroby stosuje się badanie USG (w tym ultrasonografię przezodbytniczą), oznaczenie stężenia tzw. markeru prostaty (PSA) i inne.

Leczenie ostrego zapalenia prostaty

Z uwagi na różny przebieg i przyczyny zapaleń ostrych i przewlekłych gruczołu krokowego, konieczne jest zastosowanie odmiennej strategii leczenia.

Zapalenie ostre prostaty może mieć poważny przebieg, stąd też konieczne jest szybkie wdrożenie skutecznego postępowania. Wskazane jest przyjmowanie dużej ilości płynów i odpoczynek. W celu opanowania bólu stosuje się leki przeciwbólowe i rozkurczowe.

Podstawą leczenia zapalenia prostaty jest stosowanie antybiotyków. W większości przypadków wystarczy przyjmować je doustnie, jednak u osób w ciężkim stanie może być konieczne podawanie dożylne. W przebiegu choroby zdarza się nagłe zatrzymanie moczu. W takich przypadkach wprowadza się do pęcherza moczowego cewnik (zwykle bezpośrednio, przez okolicę nadłonową). Prawidłowo leczone ostre zapalenie gruczołu krokowego pozwala uniknąć przejścia w zapalenie przewlekłe i rozwoju innych powikłań.

Leczenie przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego

Leczenie przewlekłego zapalenia stercza jest trudne i długotrwałe. W zależności od przyczyny choroby i czasu jej trwania, stosować można środki takie jak antybiotyki (w przewlekłym bakteryjnym zapaleniu prostaty, chociaż są one skuteczne również w niektórych przypadkach zapalenia niebakteryjnego), leki powodujące rozkurcz mięśni gładkich, przeciwzapalne, przeciwbólowe, rozluźniające mięśnie czy blokujące wpływ testosteronu na gruczoł krokowy (przyczyniają się one do zmniejszenia rozmiarów gruczołu). Bywa jednak, że leczenie farmakologiczne okazuje się nieskuteczne. Stąd też zaleca się jednoczesne stosowanie innych metod, jak gorące nasiadówki i modyfikacja diety (unikanie alkoholu, kofeiny i pikantnych pokarmów). Ostateczną metodą, stosowaną w przypadku braku efektów leczenia i utrzymywania się uciążliwych objawów, jest usunięcie gruczołu krokowego.

Powikłania zapalenia gruczołu krokowego

W przypadku ostrego zapalenia stercza, niewłaściwe jego leczenie grozi przejściem w postać przewlekłą, znacznie słabiej poddającą się terapii. Powikłaniu temu zapobiega się stosując leki przez długi czas (ok. 4 tygodnie) i zalecając regularne kontrole po zakończeniu leczenia. Podczas ostrego zapalenia gruczołu krokowego możliwy jest rozwój skupiska ropy w obrębie narządu – tzw. ropnia. Może być on przyczyną utrzymywania się objawów zapalenia, mimo odpowiedniego leczenia. Szczególnie często powikłanie to występuje u osób z osłabionym układem odpornościowym, chorych na cukrzycę lub z niewydolnością nerek oraz u osób z umieszczonym w cewce moczowej cewnikiem (zwłaszcza gdy nie zmieniano go przez dłuższy czas). Ropień sam w sobie jest źródłem zakażenia, stąd konieczne jest jego usunięcie.

Ciężkim, zagrażającym życiu powikłaniem ostrego zapalenia stercza jest przedostanie się bakterii do krwi, rozwój sepsy i wstrząsu septycznego. Aby tego uniknąć, w fazie ostrej choroby nie wykonuje się masażu gruczołu krokowego (mógłby on spowodować „wypchnięcie” bakterii do krwi), ani zabiegów przez cewkę moczową.

W niektórych przypadkach choroba powoduje rozwój zapaleń innych narządów – w tym najądrzy, jąder i odmiedniczkowego zapalenia nerek.