Zapalenie pęcherza u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie pęcherza moczowego – ZUM u dzieci

Zakażenia układu moczowego (ZUM) to drugie pod względem częstości, po infekcjach dróg oddechowych, zakażenia występujące u dzieci. Ze względu na anatomię infekcje układu moczowego dzieli się na:

• zakażenia górnego odcinka układu moczowego, tzn. nerek lub moczowodów (przewodów łączących pęcherz moczowy z nerkami);
• zakażenia dolnego odcinka układu moczowego, tzn. pęcherza moczowego lub cewki moczowej (przewodu wyprowadzającego mocz z pęcherza moczowego na zewnątrz) – zapalenie pęcherza moczowego u dziecka należy właśnie do tej grupy.

Infekcje dróg moczowych można podzielić również na powikłane i niepowikłane. O infekcjach powikłanych mówi się, gdy towarzyszą im zaburzenia anatomiczne lub czynnościowe układu moczowego, ciąża, osłabienie odporności, antybiotykoterapia w nieodległym czasie, cewnik w pęcherzu moczowym, stan po zabiegu w obrębie układu moczowego.

W zależności od tego, czy infekcja pojawia się po raz pierwszy, czy kolejny, wyróżnia się zakażenia pierwszorazowe i nawracające.

Przeczytaj też: Nieprzyjemny zapach moczu – przyczyny

Bakteria E. coli i inne przyczyny zapalenia pęcherza u dziecka

Aż 80–85% ZUM u dzieci jest konsekwencją zakażenia przez E. coli w moczu (Escherichia coli). Zakażenie może być wywołane także przez inne bakterie Gram-ujemne, rzadziej Gram-dodatnie, grzyby czy wirusy. Bakterie zazwyczaj zasiedlają układ moczowy drogą wstępującą (tzn. „pną” się ze skóry w głąb dróg moczowych).

Znacznie rzadziej dochodzi do infekcji drogą krwiopochodną. W przypadku infekcji u nastolatków należy dyskretnie zapytać o aktywność seksualną, której rozpoczęcie może wiązać się z występowaniem zapalenia pęcherza po stosunku.

U dziewczynek infekcje ginekologiczne mogą czasem objawami przypominać zapalenie dróg moczowych, stąd może być wskazana ocena ginekologa – nawet u niewspółżyjących nastolatek.

Należy wspomnieć, że zapalenie pęcherza moczowego może mieć również przyczyny nieinfekcyjne, których leczenie jest inne i różni się od terapii zakażenia dróg moczowych.

Do nieinfekcyjnych przyczyn zapalenia pęcherza moczowego należą:

• leki (stosowane np. podczas chemioterapii), radioterapia,
• śródmiąższowe zapalenie pęcherza,
• nadwrażliwość na kosmetyki lub środki plemnikobójcze czy chemiczne (żele do kąpieli),
• ciało obce (np. cewnik w pęcherzu moczowym),
• choroby towarzyszące, takie jak cukrzyca, kamica nerkowa, urazy rdzenia kręgowego, rozrost prostaty.

Zapalenie dróg moczowych u dzieci – objawy zapalenia pęcherza

Im mniejsze dziecko, tym objawy ZUM są mniej specyficzne, a jego konsekwencje cięższe. Ze względu na ten fakt, u dzieci poniżej 2. roku życia ZUM powinno być brane pod uwagę jako przyczyna każdego epizodu gorączki.

Zapalenie pęcherza u niemowlaka poniżej 3. miesiąca lub noworodka może przejawiać się jako niepokój, zahamowanie przyrostu masy ciała, wielomocz, niechęć do jedzenia, żółtaczka, gorączka, rozdrażnienie, osłabienie, wymioty i biegunka.

Zaburzenia świadomości, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz wstrząs mogą pojawić się w przypadku uogólnienia infekcji, tzn. przedostania się jej poza układ moczowy. U dzieci pomiędzy 3. miesiącem a 5. rokiem życia w przebiegu ZUM najczęściej obserwuje się gorączkę i zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Takim objawom zapalenia pęcherza u dziecka może towarzyszyć mętny mocz o nieprzyjemnym zapachu, rozdrażnienie i płacz spowodowany szczypaniem oraz pieczeniem cewki moczowej i bólem przy oddawaniu moczu.

U dzieci dopiero około 3.–5. roku życia pojawiają się objawy zapalenia pęcherza moczowego charakterystyczne dla wieku dorosłego – tzn. częstomocz, bolesne, naglące parcie na mocz, pieczenie i szczypanie przy oddawaniu moczu (dysuria), ból podbrzusza, stan podgorączkowy lub niewielka gorączka, oddawanie mętnego moczu o intensywnym zapachu.

U dzieci poniżej 1. roku życia wymienione objawy obserwuje się wyjątkowo rzadko. Jeśli towarzyszy im gorączka powyżej 38,5^oC, bóle zlokalizowane w okolicy lędźwiowej, dodatni objaw Goldflama (ból przy uderzeniu w miejsce odpowiadające lokalizacji nerki), świadczy to o infekcji dotyczącej już nie tylko pęcherza moczowego. Mówimy wtedy o ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek.

Przeziębiony pęcherz u dziecka – badanie moczu

Zakażenie układu moczowego rozpoznaje się na podstawie dodatniego posiewu moczu u dziecka. Posiew prawidłowo pobranej próbki to badanie, w którym diagnosta ocenia wzrost bakterii oraz ich wrażliwość na antybiotyki.

Zaleca się, aby mocz do badania pobierany był z nakłucia nadłonowego (u noworodków oraz niemowląt poniżej 3. miesiąca życia), poprzez cewnikowanie pęcherza lub (najczęściej) ze środkowego strumienia moczu – po wcześniejszym, dokładnym umyciu okolic intymnych.

W przypadku infekcji układu moczowego antybiotyk na zapalenie pęcherza włącza się empirycznie, tzn. nie czekając na wynik posiewu moczu.

Nie każda ilość bakterii w moczu u dziecka jest równoznaczna z ZUM – normy zależą m.in. od płci oraz metody pobrania próbki. Na ZUM w badaniu moczu wskazuje również leukocyturia (ropomocz, obecność krwinek białych).

W niektórych przypadkach infekcji może towarzyszyć niewielki białkomocz u dziecka oraz mikro- lub makrohematuria, tzn. obecność krwinek czerwonych, zauważalna jedynie pod mikroskopem lub gołym okiem.

Obecność krwi w moczu u dziecka jest również dość charakterystyczna dla krwotocznego zapalenia pęcherza, które może wystąpić przy zakażeniach wirusowych oraz radioterapii lub chemioterapii.

U młodszych dzieci oraz starszych z bardziej nasilonymi objawami (m.in. gorączka powyżej 38.5^oC) wykonuje się również badania krwi (morfologię, CRP, parametry funkcji nerek). Aby różnicować ZUM dolnego i górnego odcinka, niekiedy oznaczana jest prokalcytonina. Ponadto u noworodków, jako że są grupą szczególnie delikatną i mają osłabioną odporność, wykonuje się posiew krwi, aby sprawdzić, czy we krwi również namnażają się bakterie.

U niektórych dzieci, celem wykluczenia problemów anatomicznych (np. refluks pęcherzowo-moczowodowy, zastawka tylna cewki moczowej) lub czynnościowych (np. zaparcia, wstrzymywanie moczu), może być konieczne wykonanie badań obrazowych.

Należą do nich: badanie USG, cystouretrografia mikcyjna, scyntygrafia statyczna oraz dynamiczna. Badania takie powinno się wykonać w poniżej wymienionych grupach dzieci:

• niezależnie od płci, do 5 lat z ZUM oraz gorączką;
• u dziewczynek do 3 lat z pierwszorazowym ZUM;
• u chłopców do 1 roku życia z pierwszorazowym ZUM;
• u dzieci z nawracającymi ZUM;
• u dzieci niepodatnych na leczenie ZUM, pomimo odpowiedniej antybiotykoterapii.

U niektórych dzieci może być wskazana profilaktyka antybiotykowa, tzn. stosowanie antybiotyków nie w celu leczenia, ale w celu zapobiegania nowym infekcjom, w jednorazowej dawce, każdego wieczoru, tak długo, aż jest to konieczne według lekarza.

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Zapalenie pęcherza – leczenie infekcji dróg moczowych u dzieci

Celem leczenia bakteryjnego zapalenia pęcherza u dzieci jest uśmierzenie bólu, usunięcie bakterii oraz niedopuszczenie do uszkodzenia nerek. Dobór leków na zapalenie dróg moczowych zależy od wieku, stanu klinicznego, obecności wymiotów u dziecka oraz danych epidemiologicznych, tzn. jaka bakteria najczęściej odpowiada za ZUM w danej grupie wiekowej i jaka jest jej wrażliwość na antybiotyki.

Dzieci – w ogólnym dobrym stanie klinicznym (niegorączkujące lub gorączkujące lekko, bez bólu w okolicy nerek, dreszczy, wymiotów i nudności), przyjmujące płyny drogą doustną, będące pod troskliwą opieką i mieszkające w pobliżu poradni – mogą być leczone antybiotykoterapią doustną, w lecznictwie ambulatoryjnym, gdyż najpewniej cierpią na niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego.

W celu uśmierzenia bólu pęcherza (w podbrzuszu) u dziecka można podawać paracetamol i leki z grupy NLPZ, trzymając się przy tym wszystkich zaleceń producenta (dawkowanie, przeciwwskazania, dostępność dla dzieci itp.). W uśmierzeniu bólu mogą być również pomocne nasiadówki, intensywne nawadnianie dziecka oraz położenie termoforu na podbrzuszu.

Hospitalizacja w celu podania antybiotyku na pęcherz jest konieczna u pacjentów z ZUM w przypadku:

• sepsy lub obecności toksyn bakteryjnych we krwi;
• towarzyszącej ZUM przeszkody w drodze odpływu moczu;
• obciążenia chorobami dodatkowymi;
• osłabienia odporności;
• nietolerancji płynów czy leków podawanych doustnie;
• dzieci poniżej 2. miesiąca życia, gorączkujących;
• dzieci poniżej 1. miesiąca życia, przy każdym podejrzeniu ZUM, nawet jeśli nie gorączkują.

W przypadku zapalenia pęcherza czy nawracających infekcji dróg moczowych u dorosłych stosowana jest furgaina (furaginum, furazydyna), jednak u dzieci do 2. roku życia może być ona stosowana wyłącznie po konsultacji z lekarzem.

Zapalenie pęcherza moczowego u dziecka – jak zapobiec?

Wyróżnia się wiele sposobów, które w mniejszym lub większym stopniu mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakażenia dróg moczowych. Metody zapobiegające pojawieniu się objawów chorego pęcherza u dziecka zostały opisane poniżej.

• Wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia (o ile matka ma wystarczającą ilość pełnowartościowego pokarmu) – wzmocni to naturalną odporność dziecka oraz zmniejszy ryzyko zaparć.
• Picie dużej ilości płynów, szczególnie wody – jest to szczególnie istotne u pacjentów, także dzieci, podczas chemioterapii i/lub radioterapii.
• Branie prysznica zamiast kąpieli.
• Delikatne, codzienne mycie okolic intymnych – bez silnego pocierania czy szorowania.
• Noszenie luźnej, bawełnianej bielizny.
• Regularne oddawanie moczu – nie należy go wstrzymywać, ponieważ zwiększa to ryzyko dostania się bakterii do układu moczowego oraz refluksu pęcherzowo-moczowodowego.
• Niwelowanie zaparć, m.in. poprzez odpowiednie nawodnienie.
• Unikanie silnie perfumowanych mydeł czy płynów do higieny intymnej, dezodorantów, chusteczek odświeżających – mogą one podrażniać cewkę moczową.
• Dzieci powinny być poinstruowane o odpowiedniej technice podcierania pupy po skorzystaniu z toalety – od przodu do tyłu, tak, aby nie przenosić bakterii z okolicy odbytu do okolicy cewki moczowej.

Domowym sposobem na zapalenie pęcherza – stosowanym zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu zapalenia dróg moczowych – jest suplementacja preparatów z żurawiny (soki, tabletki). Badania naukowe w kwestii skuteczności tej terapii są sprzeczne – niektóre przemawiają na korzyść preparatów z żurawiną na pęcherz, inne nie przypisują im wartości ochronnych.

Należy ponadto pamiętać, że osoby przyjmujące leki z zawartością warfaryny nie mogą przyjmować preparatów z żurawiny, gdyż taka kombinacja może nasilić u nich ryzyko krwawienia.