Piasek w nerkach – objawy, badania, leczenie piasku na nerkach

Piasek w nerkach – kamienie nerkowe

Układ moczowy człowieka filtruje około 180 litrów krwi na dobę wyodrębniając substancje, które powinny być wydalone z organizmu. W ciągu całego dnia z moczem usuwane są toksyczne produkty przemiany materii, w tym kreatynina, mocznik, amoniak, jony pierwiastków oraz zmetabolizowane resztki leków i spożywanej chemii.

Niekiedy pojawiające się w zbyt wysokim stężeniu substancje litogenne powodują wytrącanie drobnych złogów w drogach moczowych na różnym ich poziomie, potocznie nazywanych piaskiem. Większe, widoczne gołym okiem osady, nazywamy kamieniami nerkowymi. Mogą one wywoływać wiele nieprzyjemnych objawów, stąd osoby z tendencją do wytrącania złogów, powinny dbać o skład moczu i przestrzegać odpowiednich zasad, które mogą uchronić je od napadów kolki nerkowej.

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Jak powstaje piasek na nerkach?

W trakcie filtracji krwi w nerkach powstaje ogromna ilość przesączu, który nazywa się moczem pierwotnym. Mocz ten ulega kolejno zagęszczeniu, a organizm odzyskuje z niego odpowiednie ilości pierwiastków (sód, potas) oraz wody. Jeśli w krwi znajdują się duże ilości substancji nierozpuszczalnych po zagęszczeniu moczu, dochodzi w nim do wytrącania złogów i stają się one tak zwanym „jądrem krystalizacji”. Kryształy powstające z tych substancji początkowo są drobnej wielkości i ich obecność w nerkach zwykle nie daje objawów. Piasek w nerkach po odpowiednim czasie prowadzi jednak do odkładania się większych złogów, określanych jako kamienie na nerkach, które tapetują wnętrze kielichów nerkowych, a z kolei utrudnienie odpływu moczu z narządu jest przyczyną wystąpienia silnego bólu, czyli ataku kolki nerkowej.

Substancjami kamicorodnymi (litogennymi) są:

• szczawiany,
• wapń,
• fosforany,
• kwas moczowy,
• cystyna.

Spożywanie wyżej wymienionych związków oraz zastój moczu i częste infekcje górnych dróg moczowych, sprzyja wytrącaniu się piasku w nerkach, a następnie powstawaniu większych złogów.

Objawy kamicy nerkowej

Obecność piasku w nerkach, a więc niewielkich złogów w dość sporej ilości, może być zaobserwowane przez pacjenta w trakcie oddawania moczu. Zwykle obecność takich kryształków nie daje dolegliwości i może być wykryty w wykonywanym z innych powodów badaniu ultrasonograficznym (USG jamy brzusznej) lub podczas badania ogólnego moczu.

Najczęściej tendencja do wytrącania się piasku nerkowego jest stwierdzana po wystąpieniu kolki nerkowej, wywołanej przemieszczaniem się kamieni przez moczowód. Typowe objawy kolki nerkowej to:

• ból w okolicy lędźwiowej w miejscu, gdzie są nerki, promieniujący do spojenia łonowego i wewnętrznych powierzchni ud,
• bolesne parcie na mocz,
• oddawanie często małych porcji moczu,
• obecność krwi w moczu,
• nudności i wymioty poprzedzające wystąpienie bólu nerek.

Rozpoznanie piasku w nerce

Jak wspomniano piasek w nerkach można zauważyć w trakcie badania USG lub w momencie badania ogólnego moczu. Jeśli chory zgłasza typowe objawy kolki nerkowej, zwykle nie ma wątpliwości z rozpoznaniem kamicy moczowej. Lekarz może potwierdzić obecność złogu, zlecając badanie radiograficzne – RTG przeglądowe jamy brzusznej, na którym ocenia się wielkość oraz wysokość, na jakiej znajduje się złóg. Niestety nie wszystkie kamienie nerkowe są zbudowane z kryształów cieniujących, a więc nie zawsze udaje się je uwidocznić na zdjęciu RTG. Badaniem pomocniczym jest wykonanie USG jamy brzusznej, w którym ocenia się stopień zastoju w drogach moczowych oraz ewentualne uszkodzenie miąższu nerki.

Uzupełnieniem diagnostyki piasku w nerkach jest badanie ogólne moczu, które w 75 proc. przypadków wskazuje na krwinkomocz lub krwiomocz oraz, w niektórych przypadkach, leukocyturię.

W razie nawracających ataków kolki nerkowej, osoby z tendencją do wytrącania się złogów powinny mieć wykonane badanie ogólne moczu po kilku miesiącach od napadu kolki. Badanie to pozwala ocenić obecność substancji litogennych oraz, podobnie jak analiza chemiczna wydalonego złogu, umożliwia wprowadzenie diety zmniejszającej ryzyko kolejnych napadów kolki nerkowej.

Leczenie kolki nerkowej

Jeżeli nie doszło jeszcze do wytrącenia dużych kamieni, warto podjąć próbę wypłukania piasku z nerek poprzez picie dużych ilości wody mineralnej, zwłaszcza w godzinach wieczornych. To, jak długo schodzi piasek z nerek, jest kwestią indywidualną, uzależnioną m.in. od ilości nagromadzonych złogów.

Podstawą terapii po rozpoznaniu napadu kolki nerkowej jest leczenie objawowe. Jeśli kamień w nerce jest niewielki (poniżej 10 mm), a chory ma obie zdrowe nerki, zwykle zmniejszając objawy można przeczekać do samoistnego wydalenia złogu. Większe ryzyko występuje u osób z objawami zapalenia układu moczowego, u chorych z bezmoczem oraz u osób z pojedynczą nerką. Stany te wymagają konsultacji urologicznej oraz hospitalizacji.

Stosowane jest leczenie objawowe:

• przeciwbólowe – zwykle wystarczają niesteroidowe leki przeciwzapalne (ketoprofen, diklofenak), które dodatkowo zmniejszając zapalenie dróg moczowych, ułatwiają przesuwanie złogu; w bardziej nasilonym bólu wskazane jest zastosowanie opioidów (petydyna, tramadol);
• rozkurczowe – wskazana jest duża dawka drotaweryny, hioscyny lub papaweryny;
• odpowiednie nawodnienie;
• leki przeciwwymiotne.

Obecnie możliwe jest leczenie inwazyjne, polegające na kruszeniu i rozbijaniu kamieni nerkowych na mniejsze, które mogą być wydalone z moczem (litotrypsja pozaustrojowa). W dobie badań endoskopowych możliwe jest także usuwanie kamieni nerkowych za pomocą endoskopu w trakcie nefrolitotrypsji przezskórnej oraz litotrypsji ureteroendoskopowej.

Piasek w nerkach – zapobieganie oraz rokowanie

Nawroty objawów kamicy nerkowej zdarzają się u około 50 proc. chorych w ciągu 10 lat. Stąd tak ważne jest, żeby dbać o odpowiednią dietę eliminując substancje odkładające się w postaci złogów. Każdy chory po epizodzie kolki nerkowej powinien wypijać odpowiednią ilość płynów (najlepiej wody), zachowując dobową diurezę powyżej 2 l. Po analizie składu chemicznego złogu możliwe jest eliminowanie substancji kamicorodnych z diety, ograniczając odpowiednie pokarmy:

• kamienie wapniowe – dieta z ograniczoną ilością soli, gdyż powoduje ona hiperkalciurię (zwiększone wydalanie wapnia z moczem);
• kamienie szczawianowe – koniecznie jest zmniejszenie spożywania czekolady, kawy, herbaty, szpinaku, orzechów, truskawek, soi oraz mięs;
• kamienie cystynowe – ograniczenie białka w diecie, szczególnie w postaci mięsa;
• kamienie struwitowe – powstają w trakcie infekcji układu moczowego, a więc ważne jest leczenie każdego zakażenia dróg moczowych.

Rokowanie, nawet w nawrotowych epizodach kolki nerkowej, jest na ogół pomyślne, jeśli pacjent stosuje się do zaleceń i dba o swoją dietę. Bardzo sporadycznie z powodu kamicy nerkowej dochodzi do uszkodzenia funkcji nerek.

W razie rozpoznania u siebie objawów kamicy lub piasku w nerce, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza, który będzie mógł zlecić odpowiednią diagnostykę i ustalić wspólnie z chorym, jak uniknąć kolejnych napadów kolki nerkowej.