Nietrzymanie moczu u mężczyzn a choroby prostaty

Przyczyny nietrzymania moczu u mężczyzn

Problem mimowolnego oddawania moczu u mężczyzn nie jest tak częsty jak u kobiet – mężczyźni mają bowiem od nich sprawniejsze mechanizmy zapobiegające wypływowi moczu w niewłaściwym momencie. Przyczyn nietrzymania moczu jest wiele, zaś u mężczyzn najczęściej obserwuje się:

• Nadreaktywność mięśnia wypieracza – mięśnia ściskającego pęcherz moczowy i wytwarzającego uczucie parcia na mocz, pojawia się między innymi, gdy na drodze odpływu moczu z pęcherza znajduje się przeszkoda, np. powiększony gruczoł krokowy (diagnozowany jako łagodny rozrost gruczołu krokowego);
• Nietrzymanie moczu z przepełnienia – zazwyczaj pojawiające się w wyniku przewlekłej obecności przeszkody w odpływie moczu, obserwowane również w przypadku powiększonej prostaty;
• Nietrzymanie moczu po operacjach – zwłaszcza po zabiegach wycięcia gruczołu krokowego;
• Neurogenną dysfunkcję dolnych dróg moczowych – polegającą na nieprawidłowej kontroli nerwowej działania pęcherza i innych mięśni biorących udział w magazynowaniu i wydalaniu moczu, występujące u osób cierpiących na przykład na chorobę Parkinsona.

U małych chłopców nietrzymanie moczu może występować w niektórych wadach anatomicznych dróg moczowych (zastawka cewki tylnej) czy nieprawidłowości w synchronizowanej pracy poszczególnych elementów składowych całego mechanizmy trzymania i wydalania moczu (tzw. dyssynergizm szyi pęcherza).

Łagodny rozrost gruczołu krokowego

Objaw nietrzymania moczu u mężczyzn powinien od razu nakierowywać na szerszą diagnostykę gruczołu krokowego. Mówi się, że około połowa mężczyzn w wieku do 60. roku życia i prawie wszyscy (90 %) w wieku do 85. roku życia mają łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH – z ang. benign prostatic hyperplasia). Polega on na przerastaniu gruczołów i strefy wokół nich. Narząd wówczas się powiększa i zaczyna uciskać cewkę moczową (jej część przebiegającą przez gruczoł), tworząc przeszkodę w odpływie moczu. Głównymi objawami zatem są:

• częstomocz (zarówno w dzień jak i w nocy),
• wąski strumień moczu, oddawanie moczu kroplami, z przerwami,
• wydłużenie czasu oddawania moczu (mikcji) z trudnościami w jego rozpoczęciu,
• nagłe parcie na pęcherz.

Nagłe parcie na pęcherz (spowodowane nadreaktywnością mięśnia wypieracza) może doprowadzać do trudności w trzymaniu moczu. Przewlekła przeszkoda w dolnych drogach moczowych doprowadza do niepełnego opróżniania pęcherza podczas mikcji, ponieważ mięsień wypieracz staje się mniej wydolny. Mocz zbiera się w coraz większych ilościach a pęcherz się rozszerza - może być tak duży, że dochodzi do całkowitego zatrzymania moczu w pęcherzu. Po czasie jednak dochodzi do stałego bezwiednego oddawania moczu, ponieważ pojemność pęcherza jest stale przekraczana.

Diagnostyka

Diagnostyka obejmuje:

• dokładny wywiad medyczny z użyciem punktowej oceny objawów, tzw. IPSS – International Prostate Score System, dzięki któremu można w bardziej obiektywny sposób ocenić nasilenie objawów występujących u pacjenta,
• dokładne badanie kliniczne – z badaniem prostaty per rectum (przez odbyt) włącznie,
• badanie ogólne moczu, w celu wykluczenia krwiomoczu i ewentualnych zakażeń,
• poziom PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego – wartość prawidłowa nie przekracza 4,0 ng/ml, badanie wykonuje się w celu wykluczenia raka prostaty (występuje wzrost stężenia antygenu nawet w obrębie normy), ale mimo nazwy nie jest to badanie swoiste (u 25% mężczyzn z BPH stwierdza się podwyższone wartości PSA),
• badanie USG układu moczowego w celu oceny ilości zalegającego moczu po mikcji, a także oceny ścian pęcherza czy wykluczenia kamicy, która może być przyczyną nietrzymania moczu,
• badania urodynamiczne.

Leczenie prostaty

Leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego obejmuje leczenie farmakologiczne i chirurgiczne. Stosowanymi lekami są substancje rozluźniające mięśnie gładkie pęcherza moczowego, czyli tamsulosyna, doksazosyna i inne z grupy leków blokujących receptory α-adrenergiczne. Ułatwiają opróżnianie pęcherza. Mogą być stosowane przewlekle, jednak nie zmniejszają objętości gruczołu krokowego. W tym celu można stosować leki hormonalne z grupy inhibitorów 5-α-reduktazy (finasteryd, dutasteryd). Obie grupy można łączyć, a badanie wykazują, że zastosowanie dwóch leków z różnych grup na raz, może w dużej mierze zapobiec leczeniu chirurgicznemu. Metody zabiegowe stosuje się, gdy leki nie przynoszą zamierzonego rezultatu albo stan jest na tyle zaawansowany, że podawanie ich niewiele by zmieniło. Stosuje się wiele różnych sposobów, zarówno metody małoinwazyjne (laserowe, termiczne) jak i usuwanie prostaty (prostatektomię) metodami klasycznej chirurgii. Protatektomię wykonuje się także u chorych z rakiem prostaty. Jednym z głównych powikłań po zabiegach chirurgicznych jest nietrzymanie moczu.

Nietrzymanie moczu po leczeniu chorób prostaty

Częstość występowania powikłania w postaci nietrzymanie moczu po zabiegach usunięcia gruczołu krokowego waha się od 1% do 12%. Najmniej powikłań niesie ze sobą przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego (TURP – transurethral resection of the prostate), największe zaś klasyczna prostatektomia. Nietrzymanie moczu po zabiegu wiąże się m.in. z uszkodzeniem zwieraczy cewki moczowej, ale także ze włóknieniem tkanek w okolicy cewki moczowej czy z uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za prawidłową funkcję dolnych dróg moczowych. Nietrzymanie moczu może również wynikać ze zmian w układzie dolnych dróg moczowych powstałych przed operacją w wyniku długotrwałej obecności przeszkody w odpływie moczu, a także z pooperacyjnych przykurczy szyi pęcherza czy nadreaktywności wypieracza. Trzeba także pamiętać, że uszkodzenia dolnych dróg moczowych w postaci włóknienia mogą powstawać także w wyniku naświetlania tych okolic (radioterapia jest stosowana w leczeniu raka prostaty). Pacjent po zabiegu musi znajdować się pod regularną kontrolą urologiczną i mieć wykonywane dodatkowe badania, jeśli tylko pojawi się problem z prawidłowym trzymaniem moczu.

Leczenie nietrzymania moczu

Leczenie skupia się na usunięciu przyczyn dolegliwości, a zatem leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, korekcie wad anatomicznych czy leczeniu neurologicznym. Ważne jest, by zapewnić pacjentowi odpowiednie leczenie zachowawcze do czasu uzyskania efektów leczenia farmakologicznego lub do momentu wykonania operacji. U mężczyzn stosuje się:

• zacisk Cunninghama – nieinwazyjne urządzenie, którego pacjent używa na czas, gdy nie chce oddawać moczu,
• cewniki założone na stałe – są to worki z rurką zakładane do cewki moczowej przez lekarza, niosą ze sobą zwiększone ryzyko zakażeń i muszą być regularnie zmieniane,
• cewnik typu prezerwatywa – metoda uchodzi za najskuteczniejszą formę leczenia zachowawczego,
• zbiornik na mocz McGuire’a – jest to worek przyczepiany do pasa biodrowego, polecany pacjentom z nietrzymaniem moczu w stopniu umiarkowanym,
• środki wchłaniające – stosowane głównie przez kobiety w postaci wkładek, podpasek i pieluchomajtek, możliwe jednak do stosowania przez mężczyzn w celu ochrony bielizny przed zabrudzeniem i pochłaniania zapachów przez coraz to nowsze technologie użyte w produkcji.