Kamica pęcherza moczowego – czym jest, jak się ją leczy?

Czym jest kamica moczowa?

Kamica moczowa – to obecność nierozpuszczalnych kamieni (złogów) w drogach odprowadzających mocz lub w samych nerkach. Do wytworzenia złogów dochodzi gdy stężenie pewnych substancji chemicznych, zawartych w moczu, przewyższa swój próg rozpuszczalności- substancje te ulegają wytrąceniu.
W zależności od lokalizacji złogu wyróżniamy:

• kamicę nerkową (miedniczkową, kielichową),
• kamicę moczowodową,
• kamicę pęcherza moczowego,
• kamicę cewki nerkowej czy kamicę stercza.

Na występowanie kamicy ma wpływ: rasa, płeć, status socjoekonomiczny, nawyki żywieniowe oraz czynniki genetyczne. Kamica moczowa częściej występuje u mężczyzn ale wzrost ryzyka obserwuje się również u otyłych kobiet. Niewielki procent przypadków jest uwarunkowany genetycznie (np. choroba Denta i pierwotna hiperoksaluria typu 1).

Kamica moczowa jest chorobą o charakterze nawrotnym. Ryzyko nawrotu wzrasta gdy:

• kamica występuje w młodym wieku,
• dodatni wywiad rodzinny,
• kamica występuje na podłożu zakażenie układu moczowego (ZUM),
• kamica ma charakter wtórny (np. przy pierwotnej nadczynności przytarczyc).

Występowanie kamieni moczowych

Kamienie moczowe mogą powstać w każdym odcinku dróg moczowych. Do najczęstszych lokalizacji złogów można zaliczyć: kielichy i miedniczki nerkowe. Złogi lokalizują się również w pęcherzu moczowym.

Kamica pęcherza moczowego może mieć charakter pierwotny – u pacjentów z zakażeniem dróg moczowych i przeszkodą w odpływie moczu (rozrost gruczołu krokowego, pęcherz neurogenny) lub wtórny – jako powikłanie kamicy wyższych pięter układu moczowego. Do wytworzenia kamienia w pęcherzu może również dojść w sytuacji gdy pacjent jest zacewnikowany czy też w wyniku obecności szwów chirurgicznych.

Przeszkoda w odpływie moczu, zlokalizowana poniżej pęcherza moczowego (łagodny rozrost gruczołu krokowego), stanowi główną przyczynę kamicy pęcherza moczowego.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Rodzaje kamieni moczowych

Większość złogów jest zbudowana z soli wapnia- najczęściej jest to szczawian wapnia (wawelit, wedelit). Rzadziej występują kamienie fosforanowo-wapniowe (apatyt, bruszyt). Łącznie kamienie złożone ze szczawianów i fosforanów wapnia stanowią ok. 80% wszystkich złogów.

Mogą się również pojawić kamienie złożone z kwasu moczowego, fosforanu magnezowo-amonowego (struwit) oraz z cystyny.

Wyjątkowo mogą występować kamienie ksantynowe (przy wrodzonym niedoborze oksydazy ksantynowej), a przy przewlekłych biegunkach i obniżonym stężeniu potasu mogą pojawić się kamienie z kwaśnego moczanu amonowego. Złogi o mieszanym składzie (np. szczawian fosforan-wapnia) występują bardzo rzadko.

Na powstawanie konkretnych rodzajów złogów ma także wpływ pH moczu. W kwaśnym pH zwykle wytrącają się złogi cystynowe i moczanowe. Wytworzeniu złogów, które zawierają fosforan magnezowo- amonowy sprzyja zasadowe pH moczu.

Mechanizm powstawania kamieni moczowych

Prawidłowy mocz jest roztworem wielu elektrolitów. Fizjologicznie jest to roztwór, który może być okresowo przesycony. Ze względu na obecność inhibitorów krystalizacji (tj. cytrynianów magnezu, pirofosforanów, białka Tamma Horsfalla, nefrokalcyny, uropontyny) do wytrącania złogów dochodzi dopiero po znacznym przekroczeniu progu rozpuszczalności substancji zawartych w moczu.

Do czynników sprzyjającym powstawaniu kamieni moczowych możemy zaliczyć:

• chorobę nowotworową,
• zakażenia układu moczowego (ZUM),
• zaburzenia odpływu moczu (zastój moczu),
• choroby układu kostno-stawowego (osteoporoza, dna moczanowa),
• choroby układu pokarmowego,
• dostarczanie niewielkiej ilości płynów,
• dietę- bogatą w białko, w szczawiany, dietę bogatosodową.
• leki- witaminę D, witaminę C (w wysokich dawkach >1gr/dobę), sulfonamidy.

Kluczowym procesem w powstawaniu kamieni moczowych jest wytworzenie jądra krystalizacji. Jest to warunek konieczny ale nie wystarczający do wytworzeni złogu. Jądro krystalizacji stanowi swego rodzaju „podkładkę”/„podłoże”, na którym zaczynają się odkładać substancje zawarte w moczu – jeśli dodatkowo zaistnieją inne czynniki sprzyjające. Aby mogło dojść do wytworzenia złogu musi zaistnieć stan zaburzonej równowagi pomiędzy czynnikami hamującymi krystalizację (inhibitory krystalizacji) a czynnikami sprzyjającymi krystalizacji(np. ZUM, zmiana prawidłowego pH moczu, zwiększone stężenia wapnia w moczu).

Złogi mogą się powiększać zarówno przez odkładanie substancji wokół pojedynczego jądra lub poprzez połączenie kilku jąder krystalizacji. Często jądro krystalizacji zbudowane jest z innego rodzaju kryształu niż pozostała część złogu – np. na apatytowym jądrze mogą odkładać się szczawiany. Jądrem krystalizacji mogą być również bakterie Gram ujemne, mające zdolność do wytwarzania apatytu na powierzchni.

Objawy kamicy moczowej pęcherza moczowego

W kamicy pęcherza moczowego złóg występuje w obrębie pęcherza. Dolegliwości wynikają z drażniącego działania złogu na ścianę pęcherza. Pojawiający się ból ulega nasileniu przy ruchach ciała natomiast słabnie w pozycji leżącej. Często dochodzi do promieniowania bólu do ujścia zewnętrznego cewki moczowej. Może pojawić się również bolesne oddawanie moczu (dysuria) połączone z przerywanym strumieniem moczu. Po wykonywaniu ruchów, w kamicy pęcherza moczowego, może wystąpić krwinkomocz lub krwiomocz. Pojawia się również częste oddawanie moczu (częstomocz) występujący głównie w dzień(nagłe parcie na mocz zwłaszcza podczas chodzenia) niż w nocy, może dojść także do zastoju moczu. U dzieci natomiast może wystąpić nietrzymanie moczu oraz moczenie nocne. Kamicy pęcherza moczowego mogą towarzyszyć, trudne w leczeniu, zakażenia układu moczowego.

Diagnostyka kamicy moczowej

Rozpoznanie jest stawiane na podstawie zgłaszanych objawów, badań obrazowych (USG, RTG, spiralne TK bez podania środka kontrastowego – coraz częściej stosowane) oraz badania ogólnego moczu.

W kamicy pęcherza moczowego może dojść do postawienia rozpoznania na podstawie badania fizykalnego u osób szczupłych z dużym kamieniem. Kamień może być wyczuwalny u mężczyzn przy badaniu dwuręcznym przez odbytnicę lub u kobiet w badaniu przez pochwowym. Kamień w pęcherzu moczowym, w badaniu radiologicznym, aż u połowy pacjentów jest niewidoczny (tzw. kamień bezcieniowy). Obecnie kamicę pęcherza moczowego najczęściej rozpoznajemy podczas badania USG.

Leczenie i profilaktyka kamicy moczowej

Celem leczenia jest usunięcie złogu i zapobieganie nawrotom kamicy.

Kamienie są usuwane z pęcherza moczowego podczas nadłonowego nacięcia pęcherza (cystolitotomia). Mogą być również usuwane na drodze endoskopowej przy jednoczesnym zlikwidowaniu przeszkody w odpływie moczu. W niektórych przypadkach może być konieczne usunięcie złogów poprzez rozkruszenie kamieni (litotrypsja) a następnie przez wydalenie ich przezcewkowo.

Niezależnie od rodzaju kamicy kluczowe jest dostarczanie takiej ilości płynów aby diureza wynosiła > 2l/dobe. Niewielka ilość płynów zwiększa stężenie substancji kamicorodnych (litogennych) w moczu. Znaczenie ma również rodzaj przyjmowanych płynów:

• herbata, kawa, wino, piwo, sok pomarańczowy – przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka kamicy wapniowej,
• sok pomidorowy, jabłkowy, grejpfrutowy – zwiększają ryzyko kamicy wapniowej.

W profilaktyce kamicy ważne jest unikanie produktów bogatych w związki szczawianowe, purynowe oraz ograniczenie spożycia białka zwierzęcego (białko przyczynia się do wzrostu wydalania wapnia i kwasu moczowego z moczem, a zmniejsza wydalanie cytrynianów – inhibitor krystalizacji).

Natomiast nie zaleca się zmniejszenia spożycia wapnia. Wapń wiąże w przewodzie pokarmowym szczawiany – zmniejsza przez to ich wchłanianie i tym samym zmniejsza ich wydalanie z moczem.

Sól kuchenna jest źródłem sodu w diecie. Dieta bogatosodowa przyczynia się do wzrostu wydalania wapnia z moczem i do spadku zawartości cytrynianów w moczu. Nasiona roślin strączkowych (np. bób, fasola) oraz ciemne pieczywo, ze względu na obecność fitynianów, przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka kamicy. W ramach profilaktyki kamicy moczowej zaleca się unikanie: szpinaku, rabarbaru, buraków ćwikłowych, czekolady, mocnej kawy i mocnej herbaty.