Kamica nerkowa – objawy, leczenie, domowe sposoby

Czym jest kamica nerkowa?

Kamica nerkowa to powstawanie w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów tworzących się z substancji chemicznych zawartych w moczu. Złogi te są przyczyną objawów. Najczęstszym jest kolka nerkowa – ból okolicy lędźwiowej, często promieniujący. Kamica nerkowa bywa również bezobjawowa i jest rozpoznawana przypadkowo podczas badań obrazowych wykonywanych z innego powodu. Leczenie jest zazwyczaj zachowawcze, choć niekiedy konieczne jest zabiegowe usuwanie złogów z dróg moczowych.

U większości chorych występuje pojedynczy epizod kamicy nerkowej w życiu i tylko u niektórych choroba ma przewlekły charakter. Częstość występowania kamicy nerkowej szacuje się na nawet 15 proc. ogółu społeczeństwa. Mężczyźni chorują na kamicę nerkową częściej niż kobiety (nawet trzy razy częściej).

W zależności od lokalizacji złogów, kamicę dzieli się na:

• kamicę nerkową (złogi obecne są w miedniczce i kielichach nerkowych),
• kamicę moczowodową,
• kamicę pęcherza moczowego.

Co sprzyja powstawaniu kamicy nerkowej?

Kamienie w układzie moczowym powstają najczęściej ze szczawianu wapnia, rzadziej z fosforanu wapnia, moczanów, cystyny czy struwitu. Najczęściej tworzą się w kielichach lub miedniczce nerkowej skąd przedostają się do moczowodu i pęcherza moczowego.

Główne przyczyny kamicy nerkowej i czynniki, które sprzyjają powstawaniu złogów układu moczowego to duże stężenie wybranych substancji w moczu z których powstają złogi. Są to szczawiany, wapń, fosforany, cystyna, kwas moczowy spowodowane nieprawidłową dietą lub chorobami powodującymi zaburzenia wchłaniania czy wydalania substancji z których tworzą się złogi. Schorzenia te to na przykład nadczynność przytarczyc, choroba Crohna, zaburzenia wchłaniania jelitowego, sarkoidoza, nadczynność tarczycy, nowotwory i przerzuty nowotworów do kości. Również przyjmowanie niektórych leków takich jak preparaty wapnia i witaminy D, acetazolamid, sulfonamidy może powodować zaburzenia wydalania lub nadmierne wchłanianie tych substancji.

Kolejna przyczyna kamicy nerkowej to zastój moczu (odwodnienie spowodowane na przykład zbyt małą podażą płynów czy przewlekłą biegunką, przeszkody w odpływie moczu na przykład wrodzone lub nabyte nieprawidłowości anatomiczne utrudniające prawidłowy odpływ moczu, przebywanie w gorącym klimacie.

Zakażenia układu moczowego zwłaszcza przewlekłe lub często powtarzające się także mogą powodować kamicę nerkową.

Oprócz wysokiego stężenia wymienionych czynników, kamicy sprzyja:

Jako przyczynę wskazuje się także obecność tzw. jąder krystalizacji oraz spadek stężenia czynników działających ochronnie – magnezu, cytrynianów, pirofosforanów oraz swoistych białek.

Złóg powstaje nawarstwiając się wokół wspomnianych jąder krystalizacji, najczęściej są to bakterie lub nierozpuszczalne kryształy związków mineralnych. Istnieją dodatkowo predyspozycje uwarunkowane genetycznie, związane z obecnością nowotworu, osteoporozy i dny moczanowej, a także chorób zapalnych jelit. Wreszcie nieprawidłowa dieta, niedostateczna ilość przyjmowanych płynów i stosowanie niektórych leków dopełniają listę niekorzystnych czynników zwiększających ryzyko powstania kamienia nerkowego.

Ból – pierwszy objaw kamicy moczowej

Kamica nerkowa bywa całkowicie bezobjawowa lub skąpoobjawowa. Najczęstszym objawem jest ból okolicy lędźwiowej (lub gdy złóg moczowy blokuje cewkę moczową jest to ból okolicy nadłonowej), często promieniujący do okolicy spojenia łonowego, narządów płciowych czy nawet do uda. Jest to tak zwana kolka nerkowa.

Bólowi mogą towarzyszyć inne objawy takie jak nudności, wymioty, gorączka i dreszcze (jeśli współistnieje zakażenie dróg moczowych). Często występuje wzmożone parcie na mocz oraz trudności z oddawaniem moczu, ból i pieczenie podczas mikcji czy częste oddawanie moczu w małych ilościach.Czasem występuje krwiomocz (gdy kamień drażni ściany moczowodu powodując drobne krwawienie). Wszystkie te objawy związane z oddawaniem moczu to tak zwane objawy dyzuryczne.

U ponad połowy pacjentów napady nie stanowią pojedynczego epizodu, ale powtarzają się co kilka miesięcy lub lat, wynika to najczęściej z istnienia indywidualnych predyspozycji do odkładania się złogów i powstawania kamieni moczowych. Kamica nerkowa stanowi wobec tego schorzenie przewlekłe i wymagające stałej kontroli.

Jakie są objawy kamicy nerkowej?

Objawami kamieni w nerkach jest:

• wspomniany wyżej ból o typie kolki nerkowej – ból przerywany, który może promieniować do całej jamy brzusznej, do pleców (okolicy lędźwiowej),
• parcie na mocz,
• częste oddawanie niewielkich ilości moczu,
• uczucie pieczenia w cewce moczowej i ból w cewce,
• dreszcze,
• stan podgorączkowy lub gorączka,
• osłabienie i uczucie rozbicia,
• nudności i wymioty,
• krwiomocz (wynik uszkodzenia nabłonka wyścielającego drogi moczowe),
• pieniący się mocz,
• wtórne zakażenie dróg moczowych,
• w najcięższych przypadkach ataku kolki nawet omdlenie.

Jakie mogą być powikłania i konsekwencje?

Niekiedy złogi osiągają znaczne rozmiary tak, że wypełniają niemal całą miedniczkę nerkową (tak zwane kamienie odlewowe) i mogą doprowadzić do uszkodzenia nerki. Kamica może doprowadzić do zaburzeń w odpływie moczu (zastój) i w konsekwencji do zakażenia układu moczowego (odmiedniczkowe zapalenie nerek).

W cięższych przypadkach, w sytuacji zastoju moczu może rozwinąć się wodonercze, roponercze.

Jakie badania wykonać przy kamicy nerkowej?

Diagnozę kamicy nerkowej najczęściej ustala się na podstawie objawów klinicznych i wyniku badań, choć czasem rozpoznaje się przypadkowo bezobjawową kamicę nerkową w badaniach obrazowych wykonywanych z innego powodu.

W badaniu ogólnym moczu w większości przypadków kamicy stwierdza się czerwone krwinki w moczu. Gdy występuje również zakażenie układu moczowego także leukocyty i bakterie. W badaniach krwi często nie ma nieprawidłowości. Sprawdza się np. stężenie kreatyniny w moczu, którego zwiększenie świadczyłby o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu nerek. Wzrost liczby białych krwinek i stężenia parametrów stanu zapalnego takich jak białko CRP może wskazywać na zakażenie układu moczowego. Niekiedy wykonuje się badanie elektrolitów by ocenić poziomy np. wapnia i fosforanów we krwi.

Badania obrazowe

Jako pierwsze na ogół wykonuje się USG i przeglądowe RTG jamy brzusznej. Oba badania uzupełniają się m. in. ze względu na fakt, że kamieni z kwasu moczowego nie można uwidocznić na zdjęciu rentgenowskim, ponieważ przepuszczają one promienie X. Ultrasonografia jest natomiast badaniem pierwszego wyboru u kobiet w ciąży, z powodu obecności przeciwwskazań do wykonania RTG. W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej lub urografii.

Wykonuje się badania obrazowe w celu zobrazowania złogów i oceny ewentualnego poszerzenia dróg moczowych. W RTG. przeglądowym jamy brzusznej można ocenić ilość i wielkość kamieni oraz ich lokalizację. USG z kolei pozwala uwidocznić również kamienie niecieniujące, których nie da się zobrazować w rentgenie jamy brzusznej, umożliwia ocenę morfologiczna nerki i określenie stopnia zastoju moczu. Wadą USG jest to, że małe złogi a także złogi zlokalizowane w środkowej części moczowodu są bardzo trudne do uwidocznienia z powodów technicznych.

Skład usuniętych kamieni można zbadać przy pomocy krystalografii rentgenowskiej lub spektroskopii. Może być to pomocne w ustaleniu przyczyny powstawania złogów w drogach moczowych.

Metody leczenia kamicy nerkowej

Podstawą terapii jest leczenie zachowawcze. W ataku kolki stosuje się leki przeciwbólowe: niesteroidowe leki przeciwzapalne, kodeinę, w przypadkach bardzo silnego bólu nawet opioidowe leki przeciwbólowe. Stosuje się leki rozkurczowe działające na mięśniówkę gładką, takie jak papaweryna i drotaweryna oraz leki z grupy alfa1-adrenolityków. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie chorego.

Kiedy zgłosić się do lekarza z kolka nerkową? Leczenie kamicy nerkowej może wymagać specjalistycznej pomocy i leczenia szpitalnego:

• u chorych, u których mimo leczenia zachowawczego objawy utrzymują się,
• u chorych u których wystąpiła wysoka gorączka, uporczywe wymioty oraz odwodnienie,
• w przypadku stwierdzenia skąpomoczu bezmocz a także,
• u chorych z jedną nerką,
• u kobiet w ciężarnych.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatu przez dłużej niż 4–6 tygodni również należy zwrócić się do lekarza, oznacza to bowiem, że konieczne może być leczenie zabiegowe.

Zobacz też: Milurit – co wiemy o tym leku?

Usuwanie kamieni

Jedną z najczęściej stosowanych metod pozwalających na usunięcie kamienia jest tak zwana litotrypsja. Jest to zabieg, który polega na rozkruszeniu kamienia w pęcherzu moczowym, moczowodzie lub nerce. Kruszenie kamieni możliwe jest dzięki ultradźwiękom. Zabieg wykonuje się w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym (dożylnym). Ten sposób leczenia kamicy nerkowej sprawdza się w przypadku małych kamieni.

Kamienie z dróg moczowych usuwa się zabiegowo gdy mają one średnicę większą niż 6–7 milimetrów. Rozważa się takie postępowanie również w przypadku mniejszej średnicy kamieni jeśli u chorego występują utrzymujące się lub nawracające dolegliwości bólowe, zakażenia układu moczowego, zagrożenie sepsą lub wystąpieniem roponercza, utrudnienie odpływu moczu prowadzące do upośledzenia czynności nerki, jedna zdrowa nerka. Wybór metody usunięcia kamieni moczowych zależy od ich wielkości, kształtu oraz umiejscowienia.

Pozaustrojowa litotrypsja (w skrócie ESWL) to metoda polegająca na rozkruszaniu złogów, będących w drogach moczowych, przy użyciu energii fali uderzeniowej, która powstaje w specjalnym urządzeniu poza organizmem chorego. Fala ta przechodzi do wnętrza ciała bez potrzeby jego rozcinania. Najczęściej używa się fali ultradźwiękowej. Zasada działania polega na rozdrobnieniu kamienia, co umożliwia jego wydalenie z moczem. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do ESWL jest ciąża. Przed zabiegiem lekarz może polecić odstawienie na kilka dni leków zmniejszających krzepliwość krwi (przed wykonaniem zabiegu należy koniecznie poinformować lekarza o przyjmowaniu takich leków). Wśród możliwych powikłań znajduje się m. in. krwiak nerki i krótkotrwały białkomocz.

Litotrypsja ureterorenoskopowa (URSL) należy do zabiegów endoskopowych. Przez cewkę moczową do pęcherza i dalej do moczowodu zakłada się odpowiedni cewnik. Przez kanał cewnika wprowadzane jest zminiaturyzowane narzędzie, dzięki któremu możliwe jest usunięcie złogu z moczowodu lub rozbicie go przy użyciu fali uderzeniowej lub lasera. W niektórych przypadkach przeciwwskazaniem może być ciąża. Lekarza kierującego na zabieg i tego, który go wykonuje należy poinformować o przyjmowanych lekach i innych chorobach. Dzięki ciągłemu unowocześnianiu sprzętu do powikłań dochodzi dość rzadko. Może jednak zdarzyć się przejściowy krwiomocz oraz zwężenie moczowodu czy jego przebicie.

Przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL) to zabieg usunięcia złogu z miedniczki nerkowej cewnikiem wprowadzonym bezpośrednio do nerki przez małe nacięcie skóry. Zabieg może być powikłany zakażeniem, uszkodzeniem narządów sąsiednich czy krwawieniem.

Ostatnią możliwą drogą usunięcia złogu jest klasyczna operacja. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Chirurg urolog po dotarciu do nerki nacina strukturę, w której znajduje się kamień i usuwa go. Następnie zaszywa miejsce, przez które wydobył złóg. Następnie kontroluje czy nie ma krwawienia i zamyka ranę. Na ogół w ranie pooperacyjnej zastawia się dren.

Jak zapobiegać?

Jedną z najważniejszych metod zapobiegania kamicy nerkowej jest odpowiednie nawodnienie (picie co najmniej 2 litrów płynów dziennie). Ważne jest też ograniczenie spożycia pokarmów mających w składzie substancje, z których powstają złogi takie jak szczawiany, ograniczenie spożycia soli kuchennej (sód przyspiesza formowanie złogów niezależnie od ich składu).