Jak zapobiegać zakażeniom układu moczowego?

Czym jest ZUM?

Układ moczowy można podzielić kierując się „ku górze” na cewkę moczową, pęcherz moczowy, parzyste moczowody oraz nerki. Drogi moczowe od poziomu pęcherza moczowego w warunkach prawidłowych są jałowe, a mocz nie zawiera żadnych patogenów. Zakażenie układu moczowego to nic innego jak obecność bakterii, wirusów lub grzybów w układzie moczowy poczynając od poziomu pęcherza moczowego. Obecność czynników chorobotwórczych może przebiegać bezobjawowo, najczęściej mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym. Bądź też wywoływać dolegliwości i wtedy nazywana jest objawowym zakażeniem układu moczowego. ZUM jest zdecydowanie domeną kobiet.

Przyjmuje się, że kobiety uprawiające seks wielokrotnie częściej cierpią na infekcje układu moczowego niż mężczyźni. Najczęstszą przyczyną zakażeń jest bakteria Escherichia coli . O nawracającym ZUM mówimy, kiedy objawy wystąpią po raz kolejny w czasie nie dłuższym niż dwa tygodnie od zakończenia leczenia przyczynowego (najczęściej przeciwbakteryjnego) poprzedniego zakażenia układu moczowego.

Warunkiem stwierdzenia nawrotowego ZUM jest spowodowanie go przez ten sam czynnik chorobotwórczy, który był przyczyną poprzedniej infekcji. Przyczyną pojawienia się nawrotu jest przetrwanie patogenu w układzie moczowym mimo wdrożonej terapii. Czym innym jest tzw. reinfekcja. W tej sytuacji przyczyną jest na ogół inny patogen, a objawy pojawiają się po czasie dłuższym niż dwa tygodnie od zakończenia leczenia poprzedniej choroby.

Naturalna ochrona układu moczowego

Układ moczowy człowieka wyposażony jest w wiele mechanizmów broniących przed inwazją patogenów. Ochronę umożliwia między innymi perystaltyka moczowodów, czyli takie ich skurcze, które umożliwiają przepływ moczu tylko w jednym kierunku z nerek do pęcherza moczowego. Kolejny ważny element to zakwaszenie moczu w nerkach. Duże znaczenie ma również sama długość cewki moczowej. U kobiet jest ona dużo krótsza niż u mężczyzn stąd między innymi tak duża dysproporcja w częstości zachorować między kobietami i mężczyznami. Istotnym czynnikiem ochronnym jest obecność fizjologicznej flory bakteryjnej, która dzięki swojej obecności uniemożliwia, bądź przynajmniej utrudnia rozwój bakterii patogennych. Osadzaniu się chorobotwórczych bakterii zapobiega również warstwa tak zwanych mukopolisacharydów, czyli cząstek śluzowocukrowych wyściełających błonę śluzową od strony światła pęcherza moczowego.

Czynniki ryzyka zakażeń układu moczowego

Do stanów, które mogą zwiększać szanse infekcji dróg moczowych należą:

• ciąża,
• cukrzyca,
• kamica moczowa,
• połóg,
• przerost gruczołu krokowego,
• stan po diagnostyce inwazyjnej układu moczowego,
• starszy wiek,
• zaburzenia statyki narządu rodnego,
• zastój moczu.

Objawy zakażenia układu moczowego

Obraz choroby zależy od stanu ogólnego chorego, chorób towarzyszących i czynnika, który wywołał zakażenie. Najczęstszymi objawami zakażenia układu moczowego są:

• bolesność w okolicy nadłonowej,
• ból i pieczenie podczas oddawania moczu,
• częste oddawanie moczu,
• niekontrolowane oddawanie moczu,
• obecność krwi w moczu,
• uczucie parcia na mocz.

W przypadku powikłań mogą wystąpić gorączka, dreszcze, wymioty, bóle głowy i brzucha. Bezzwłocznie należy zgłosić występowanie tych dodatkowych objawów lekarzowi.

Diagnostyka nawracających ZUM

Do rozpoznania ZUM wystarczy badanie lekarskie oraz badanie ogólne moczu. W trakcie badania bardzo istotne jest, aby podczas zbierania wywiadu medycznego odpowiadać lekarzowi zgodnie z prawdą. Bardzo często sam wywiad pozwala na odpowiednie pokierowanie procesem diagnostyczno-leczniczym co doprowadza w efekcie do szybkiego wyleczenia. Duże znaczenia mogą mieć również współistniejące choroby przewlekłe dlatego na wizytę u specjalisty warto wziąć swoją dokumentację medyczną. Jeżeli w moczu będą obecne w zwiększonej ilości leukocyty, czyli białe krwinki, bakterie oraz nabłonki płaskie może to razem z występowaniem objawów klinicznych przemawiać za aktywnym stanem zapalnym spowodowanym bakteriami. Jeżeli objawy utrzymują się mimo leczenia lub powracają należy rozszerzyć diagnostykę. Podstawowym elementem jest wtedy badanie mikrobiologiczne moczu, czyli tzw. posiew.

Wykonanie tego badania pozwala na dokładne zidentyfikowanie chorobotwórczego drobnoustroju (chociaż są organizmy, których obecności tą metodą nie można wykryć) oraz określenie jakie leki są w stanie go zwalczyć. Mocz na posiew należy oddać do jałowego pojemnika (do nabycia w każdej aptece). Pobrana powinna zostać próbka z tzw. środkowego strumienia. Oznacza to, że mocz należy pobrać do pojemnika w trakcie mikcji, a nie na samym jej początku. Mocz należy oddać rano, bezpośrednio po wstaniu z łóżka. Ponadto, wykonuje się badanie krwi w celu wykrycia wykładników stanu zapalnego: wzrostu ilości leukocytów we krwi, podniesionego OB czy wzrostu stężenia białka C-reaktywnego, w skrócie CRP. Bardzo pomocna może być diagnostyka obrazowa. Nieoceniona jest w tym wypadku ultrasonografia. Jako badanie dostępne, tanie i nieinwazyjne idealnie nadaje się do wykrycia zaburzeń w strukturze układu moczowego np. zastoju moczu w układzie kielichowo-miedniczkowym, torbieli czy kamicy. Oczywiście w niektórych przypadkach diagnostykę obrazową trzeba poszerzyć o RTG, tomografię komputerową czy urografię.

Jak zminimalizować ryzyko nawrotu ZUM?

Sposoby redukcji ryzyka nawrotowego zakażenia układu moczowego możemy podzielić na farmakologiczne i niefarmakologiczne. Leczenie farmakologiczne może być ukierunkowane na zwalczanie bakterii poprzez długotrwałe podawanie leków przeciwdrobnoustrojowych bądź w przypadku związku przyczynowo-skutkowego między współżyciem płciowym a pojawienie się objawów tylko po stosunku. Inną możliwością jest zakładanie do pochwy kapsułek, globulek bądź tabletek z bakteriami Lactobacillus, czyli pałeczkami kwasu mlekowego. Profilaktykę farmakologiczną zaleca się tylko u niektórych chorych. Natomiast wszyscy borykający się z problemem nawrotowych infekcji układu moczowego, powinni stosować profilaktykę niefarmakologiczną. Polega ona na spożywaniu dużych ilości płynów, jeżeli nie jest to przeciwwskazane ze względu na choroby współistniejące. Duże spożycie płynów powoduje częste oddawanie moczu, co ułatwia „wypłukiwanie” patogenów z dróg moczowych.

Kolejną zasadą powinno być oddawanie moczu niezwłocznie po pojawieniu się uczucia parcia na mocz. Zapobiega to zbędnemu, przedłużonemu kontaktowi bakterii z błona śluzową dróg moczowych. Kobiety powinny w razie możliwości unikać stosowania podpasek. Nie zaleca się również korzystania z kąpieli bąbelkowych z zamkniętym obiegiem, czyli jacuzzi, szczególnie w miejscach ogólnodostępnych, jak baseny publiczne. Rekomendowane jest również codzienne spożywanie preparatów, soków zawierających żurawinę. Po pierwsze, zakwasza ona mocz, a poza tym postuluje się, że utrudnia kontakt bakterii Escherichia coli z błoną śluzową dróg moczowych.