Życie po zawale serca – badania, leki, rehabilitacja kardiologiczna, sport, dieta

Jakie badania po zawale serca wykonać?

Pacjent po zawale mięśnia sercowego powinien pozostawać pod stałą opieką poradni kardiologicznej, a w dalszej kolejności lekarza rodzinnego. Ma to na celu nie tylko optymalny dobór farmakoterapii i jej modyfikację, ale także systematyczne wykonywanie szeregu badań monitorujących stan chorego. Często pacjent ma też wiele pytań, np. o seks po zawale czy aktywność fizyczną.

Badania po zawale, jakie powinien przejść chory, to m.in.:

• badanie echokardiograficzne – wykonywane jest już w pierwszych dniach po zawale, zwykle jeszcze podczas hospitalizacji. Ma ono na celu przede wszystkim ocenę stopnia uszkodzenia mięśnia sercowego. Badanie to jest całkowicie nieinwazyjne i pozwala na oszacowanie frakcji wyrzutowej (czyli ilości krwi wypompowywanej z komory serca w czasie jednego skurczu) oraz ocenę dysfunkcji skurczowej lewej komory, będącej wynikiem martwicy (bądź tzw. ogłuszenia lub hibernacji kardiomiocytów) w obrębie ściany mięśnia sercowego. Pacjent z frakcją wyrzutową < 35 proc, jest pacjentem wysokiego ryzyka zdarzeń sercowych. Celem odróżnienia czy obszar niewykazujący funkcji skurczowej jest martwy czy uległ ogłuszeniu lub hibernacji (a więc istnieje szansa na powrót kurczliwości w takim obszarze) echokardiografista może wykonać echokardiograficzne badanie obciążeniowe z użyciem dobutaminy;
• elektrokardiograficzna próba wysiłkowa – może być wykonana od 4dnia choroby i ma na celu oszacowanie rokowania chorych po świeżo przebytym zawale a także ocenę ich wydolności wysiłkowej, co pozwala na zalecenie odpowiedniej dla chorego aktywności po wyjściu ze szpitala (w domu, pracy i podczas rehabilitacji kardiologicznej). Do oceny tolerancji wysiłku stosuje się tzw. równoważnik metaboliczny – MET. Pacjenci wysokiego ryzyka to m.in tacy, których wydolność fizyczna jest niska lub bardzo niska (nie przekracza 5 MET);
• badania krwi – wykonywane podczas hospitalizacji i ambulatoryjnie, swoim zakresem powinny obejmować lipidogram i pomiar glikemii oraz jonogram;
• lipidogram jest badaniem, które dostarcza informacji na temat stężenia we krwi cholesterolu całkowitego, jego frakcji HDL i LDL, a także trójglicerydów. Jego wykonanie jest konieczne celem monitorowania skuteczności terapii lekami z grupy statyn oraz zapobiegania skutkom miażdżycy (takim jak kolejny zawał serca); ważnym elementem diagnostyki jest tzw. cholesterol nie-HDL;
• pomiar glikemii – pomiar stężenia glukozy we krwi jest niezwykle istotny w kontekście wykrycia współistniejącej cukrzycy u pacjentów po zawale mięśnia sercowego. W wielu badaniach udowodniono, że współistnienie cukrzycy i choroby niedokrwiennej serca pogarsza rokowanie pacjentów przez zwiększenie ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego, a także z powodu wyższej niż w populacji ogólnej śmiertelności w wyniku ostrego zespołu wieńcowego. Stąd tak ważne jest wykrycie zaburzeń metabolizmu glukozy i wdrożenie terapii, która zapobiegnie rozwojowi powikłań cukrzycy.

Pacjent po zawale mięśnia sercowego powinnien wykonac również jonogram. Badanie to obejmuje m.in. pomiar stężenia sodu i potasu we krwi. Zaburzenia w gospodarce tymi jonami mogą wystąpić w wyniku stosowania niektórych leków zalecanych pacjentom po zawale. Należą do nich inhibitory konwertazy angiotensyny, a także leki moczopędne (zalecane często przy współistniejącym z chorobą niedokrwienną serca nadciśnieniu tętniczym lub przewlekłej niewydolności serca).

Leki po zawale – nie tylko kwas acetylosalicylowy

Po zawale mięśnia sercowego zaleca się stosowanie m.in. kwasu acetylosalicylowego (aspiryny). To lek przeciwzapalny, który w kardiologii stosowany jest dzięki swojemu działaniu przeciwpłytkowemu. Jego stosowanie zapobiega powstawaniu skrzeplin wewnątrz naczyń wieńcowych, a także we wszczepionych podczas zabiegu rewaskularyzacji stentach. Często przez pierwsze 12 miesięcy po zawale serca zalecana jest tzw. podwójna terapia przeciwpłytkowa złożona z kwasu acetylosalicylowego i klopidogrelu lub tiklopidyny, celem zapobiegania ponownym incydentom niedokrwiennym i zakrzepicy w stencie. Aspiryna jest jednak przeciwwskazana w przypadku współistnienia schorzeń, takich jak: choroba wrzodowa i astma aspirynowa.

Inne leki to:

• beta-blokery – są to leki zwalniające czynność serca, poprawiające przepływ w tętnicach wieńcowych, wydłużające czas rozkurczu i odciążające serce poprzez zmniejszenie jego kurczliwości. Obniżają także ciśnienie krwi;
• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I) – np. ramipril, perindopril – działają kardioprotekcyjnie, zapobiegają przebudowie serca, obniżają ciśnienie krwi, poprawiają tolerancję wysiłku. U pacjentów, którzy nie tolerują inhibitorów ACE, należy stosować leki z grupy blokerów receptora angiotensyny (ARB).

Leki stosowane po zawale serca to również statyny, czyli leki obniżające poziom cholesterolu we krwi, poprzez hamowanie jego syntezy w wątrobie. Zapobiegają one także pękaniu blaszki miażdżycowej, a więc są elementem prewencji wtórnej zawału.

Celem leczenia po zawale jest zmniejszenie stężenia cholesterolu frakcji LDL poniżej 70 mg/dl. Wg wytycznych European Society of Cardiology parametry lipidowe należy skontrolować po 4-6 tygodniach od wystąpienia ostrego zespołu wieńcowego, aby ustalić, czy osiągnięte zostały ich docelowe wartości, a także ocenić, czy nie ma problemów dotyczących bezpieczeństwa leczenia.

Rehabilitacja kardiologiczna po zawale serca

Rehabilitacja kardiologiczna ma na celu ułatwienie powrotu chorego do pełnej aktywności fizycznej, a także redukcję ryzyka zdarzeń sercowo–naczyniowych. Składa się z trzech etapów.

Pierwszy z nich obejmuje działania mające na celu stopniowe uruchomienie chorego, udzielenie wsparcia psychicznego i ocenę stanu klinicznego przed rozpoczęciem kolejnego etapu rehabilitacji. Trwa on od kilku do kilkunastu dni (w zależności od stanu pacjenta) i jest elementem postępowania wewnątrzszpitalnego. Zakres pierwszego etapu rehabilitacji kardiologicznej obejmuje ćwiczenia oddechowe, rozluźniające, dynamiczne ćwiczenia kończyn, a także spacery po korytarzu i wchodzenie po schodach do pierwszego piętra. Kończy go zazwyczaj przeprowadzenie próby wysiłkowej.

Drugi etap ma zapobiegać ewentualnej niepełnosprawności wynikającej z przebytej choroby, a także zmniejszać ryzyko wystąpienia kolejnego zawału serca. Jest to rehabilitacja prowadzona stacjonarnie lub ambulatoryjnie, trwająca od 4 do 12 tygodni. Obejmuje indywidualnie dobrany trening wytrzymałościowy, oporowy i ćwiczenia ogólnorozwojowe. Rodzaj i intensywność ćwiczeń uzależniona jest od grupy ryzyka, do której został zakwalifikowany pacjent m.in. na podstawie wyniku próby wysiłkowej i badania echokardiograficznego.

Trzeci etap rehabilitacji kardiologicznej trwa do końca życia pacjenta po zawale mięśnia sercowego i uwzględnia treningi i zwiększenie aktywności fizycznej także wg upodobań samego chorego.

Ćwiczenia i sport po zawale serca

European Society of Cardiology zaleca wykonywanie 30-minutowych umiarkowanie intensywnych ćwiczeń aerobowych co najmniej 5 razy w tygodniu. Wg najnowszych doniesień każdy wzrost wydolności fizycznej o jeden równoważnik metaboliczny (MET) wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka zgonu z dowolnej przyczyny o 8-14 proc. Szacuje się, że obciążenie podczas treningu powinno stanowić od 40 do 70 proc. maksymalnego obciążenia ustalonego w MET podczas próby wysiłkowej. Najbardziej polecaną formą ćwiczeń po zawale jest marsz, pływanie rekreacyjne lub jazda na rowerze. Istotne jest, aby wysiłek był regularny i nigdy nie wyczynowy.

Co ważne, pacjent powinien zaprzestać wysiłku fizycznego i skontaktować się z lekarzem, jeśli podczas wykonywania ćwiczeń odczuwa kołatania serca lub ból w klatce piersiowej – jest to wskazanie do wykonania dalszej diagnostyki. Ćwiczenia fizyczne są nie tylko istotnym elementem powrotu do zdrowia chorych po zawale serca, ale także częścią profilaktyki kolejnego zawału serca.

Regularny, zgodny z zaleceniami lekarskimi trening, poprawia bowiem ukrwienie mięśnia sercowego, jak również pomaga obniżyć stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi, obniża stężenie glukozy oraz pomaga zredukować i utrzymać prawidłową masę ciała, pozytywnie wpływa też na samopoczucie pacjentów po ostrych zespołach wieńcowych i zmniejsza poczucie lęku, które często im towarzyszy. Ruch jest nieodłącznym elementem powrotu do zdrowia chorego po zawale serca.

Dieta po zawale – co można jeść, a czego unikać?

Dieta po zawale serca powinna być dobrana indywidualnie i uwzględniać ewentualne schorzenia współistniejące (np. cukrzycę). Jej stosowanie powinno sprzyjać utrzymywaniu prawidłowej masy ciała (lub jej redukcji, jeśli to konieczne).

Należy także ograniczyć podaż cholesterolu (zawarty jest on m.in. w tłustym mięsie, smalcu, maśle, żółtych serach) a także soli (co sprzyja normalizacji ciśnienia tętniczego).

Ograniczeniu podlegać powinien także alkohol. Dieta chorego po zawale mięśnia sercowego powinna być bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, które pomagają obniżyć stężenie trójglicerydów i podwyższyć stężenie frakcji HDL cholesterolu we krwi (tzw. „dobrego cholesterolu”). Bogatym źródłem kwasów omega-3 są ryby morskie, orzechy włoskie i olej lniany.

Co jeść po zawale? Zaleca się także spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, a także owoców i warzyw.

Jak powinno wyglądać życie po zawale?

Modyfikacja stylu życia po zawale i stentach jest bardzo ważna dla powrotu do zdrowia pacjentów po zawale mięśnia sercowego. Obejmuje ona nie tylko regularne przyjmowanie leków, wysiłek fizyczny i zmianę nawyków żywieniowych, ale także rezygnację z nałogów, w szczególności z palenia tytoniu. Wg niektórych badań palenie papierosów (1 paczki dziennie) zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca aż 4-krotnie. Nikotynizm znacznie przyspiesza rozwój miażdżycy – głównego czynnika odpowiedzialnego za występowanie ostrych zespołów wieńcowych, a także zmniejsza elastyczność ścian naczyń. W rzuceniu palenia pomocne dla pacjentów mogą być dostępne na rynku środki lub zasięgnięcie porady lekarza, który może zalecić farmakoterapię wspierającą walkę z nałogiem.

Dla pacjentów po zawale serca istotna jest systematyczna kontrola ciśnienia tętniczego. Wg zaleceń European Society of Cardiology ciśnienie tętnicze nie powinno przekraczać wartości 140/90 mmHg.

Pacjent po zawale mięśnia sercowego powinien także co roku szczepić się przeciwko grypie, gdyż jednym z jej powikłań jest zaostrzenie choroby wieńcowej i zawał mięśnia sercowego. Jest to zatem element prewencji wtórnej zawału serca. Ponadto, szczepienie przeciwko grypie jest szczepieniem zalecanym przez Ministerstwo Zdrowia osobom przewlekle chorym, w tym pacjentom z niewydolnością serca.

Szeroko pojęta modyfikacja stylu życia i ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich to jedne z najważniejszych elementów wpływających na rokowanie. Życie po rozległym zawale ulega zmianom, ale u wielu chorych z czasem możliwy jest powrót do dawnej aktywności.