Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych – przyczyny, objawy, badania, leczenie

Czym jest zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych?

Zapalenie żył powierzchownych (powierzchniowych) może mieć różne postacie. Najczęściej mamy do czynienia z zapaleniem w obrębie żylaków, zatem to właśnie ich obecność jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju choroby.

W obrębie żylaków kończyn dolnych, czyli poszerzonych splotów żylnych, dochodzi do zastoju krwi,co pociąga za sobą zakrzepicę i zapalenie ściany naczynia. Rzadziej stwierdzane jest samoistne zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych, zapalenie żył powierzchownych na tle chorób naczyniowych, takich jak: choroba Buergera czy też choroba Behceta, zapalenie żył powierzchownych po cewnikowaniu naczyń, ropne zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych.

Jest to zapalenie żył zlokalizowane nad powięzią mięśni z procesem zakrzepowym o różnym umiejscowieniu. Większość, tj. około 90 proc. wszystkich przypadków stanowi zapalenie żylaków, częściej dotyczy żyły odpiszczelowej, znacznie rzadziej odstrzałkowej (żyły w nogach). W żylakach dochodzi do uszkodzenia aparatu zastawek żylnych co prowadzi do zastoju krwi i poszerzenia naczyń żylnych.

Zastawki w żyłach są niezbędne do zapobiegania cofania się krwi z nóg w kierunku grawitacyjnym. Spowolnienie przepływu krwi w naczyniach pobudza krzepnięcie, a dalszym etapie wykrzepianie się wewnątrz naczynia żylnego. Zakrzepica żył powierzchownych drażni śródbłonek (element ściany naczynia) co powoduje zapalenie. Konsekwencją może być silny ból, a nawet trudności w poruszaniu się. Zakrzepy w żyłach mogą być potencjalnym źródłem powikłań płucnych. Stan zapalny pojawia się nagle i związany jest z pojawieniem się skrzepliny. Zapalenie żylaków może mieć przebieg łagodny, ale nie należy go bagatelizować.

Powierzchowne zapalenie żył często ustępuje samoistnie, co nie zmienia faktu, że bezwzględnie wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ może powikłać się zapaleniem żył głębokich.

Zakrzepica żył powierzchownych objawia się powstaniem bolesnego stwardnienia, zgrubienia na nodze z zaczerwienieniem skóry ponad nim. Objawem alarmowym jest obrzęk nogi – świadczy on bowiem o powikłaniu w postaci zapalenia żył głębokich.

Zapalenie żył powierzchownych – przyczyny

Nawracające zapalenie żył powierzchniowych może być zwiastunem (tzw. zespół paraneoplastyczny) choroby nowotworowej. Zapalenie wędrujące ma przyczynę autoimmunologiczną, co spotykane jest w rzadkiej chorobie Behceta i chorobie Breugera.

Objaw Trousseau (wędrujące zakrzepowe zapalenie żył na brzuchu w okolicy pępka) występuje w raku trzustki (rokowania na ogół złe). Prawdopodobieństwo współistnienia zapalenia powierzchniowego i zakrzepicy żył głębokich jest niewielkie.

W szpitalu zapalenie żył powierzchownych może być spowodowane założonym do naczynia cewnikiem (kaniulą) i dotyczy żył centralnych – udowej i szyjnych (są to przyczyny jatrogenne). Cewnikowanie żył centralnych (np. szyjnych lub podobojczykowej) jest potrzebne do zapewnienia dostępu do żyły głównej u chorych w ciężkim stanie ogólnym, którzy potrzebują szybkiego działania leków, np. na serce lub płuca. Do czynników predysponujących do zapalenia żył powierzchownych po włożeniu cewnika zaliczamy:

• dużą średnicę stosowanego cewnika,
• nieprawidłowe położenie cewnika,
• zakażenie,
• stany nadkrzepliwości,
• leczenie hormonalne w wywiadzie,
• podawane leki drażniące.

Ropne zakrzepowe zapalenie żył w nodze związane jest z obecnością bakterii we krwi powyżej 3 dni, pomimo dotychczasowej antybiotykoterapii. Przyczyną są: gronkowce, paciorkowce, pałeczki.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie

Zapalenie żył powierzchownych – objawy i czynniki ryzyka

Objawy zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych są dość charakterystyczne. Najczęściej w obrębie istniejącego już wcześniej poszerzonego naczynia (pot. żylaka) dochodzi do zastoju krwi żylnej, rozwoju stanu zapalnego i tworzenia się skrzepliny. W tym miejscu pojawia się ograniczony, bolesny obrzęk z zaczerwienieniem skóry, a lekarz badając palpacyjnie chorego, może wyczuć guzkowate, twarde zgrubienie pod skórą w przebiegu naczynia. Zakrzepowe zapalenie żył dotyka najczęściej żyły odpiszczelowej i przechodzi na tkanki ją otaczające – skórę, nerwy i naczynia chłonne.

W zapaleniu żył powierzchownych kończyn dolnych przede wszystkim dokucza obrzęk, ograniczony z bolesnością przy dotyku. Pacjenci skarżą się na bóle żył. Zgrubienie jest wydłużone lub guzkowate. Przy zakażeniu bakteryjnym występuje gorączka. U chorych z założonym cewnikiem w przypadku zapalenia zakrzepowego nie da się pobrać krwi do badania, jak również nie ma możliwości efektywnego podawania leków dożylnych.

Jak wygląda – zapalenie żył powierzchownych zdjęcia

zakrzepowe zapalenie żył zdjęcia pochodzą z fotolia.com

Nieleczona zakrzepica żył powierzchownych ustępuje po kilku dniach lub tygodniach. Po kilku miesiącach żylaki potrafią się same odetkać, co wynika z aktywności wewnętrznego układu fibrynolitycznego (rozpuszczjącego skrzepliny). Istnieje ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, które daje powikłania płucne. Największe jest przy proksymalnym (bliższym) umiejscowieniu zapalenia na kończynach w obrębie ud. Pacjenci wiążą (czynniki ryzyka) wystąpienie objawów ostrych (zapalenie żył) z podwyższoną temperaturą otoczenia w lecie,

• długotrwałymi podróżami, szczególnie w pozycji stojącej,
• przebywaniem w pozycji ze zgiętymi kończynami – układanie podłóg, klęczenie,
• uraz,
• po obliteracji żył,
• po ukąszeniu owada,
• w czasie ciąży.

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych – badania

W przypadku pojawienia się wyżej wymienionych objawów konieczna jest weryfikacja rozpoznania przez lekarza. Tylko on w oparciu o badanie przedmiotowe i wywiad z chorym może postawić wstępną diagnozę i zaplanować leczenie. W przypadku wątpliwości lub niejednoznacznego obrazu klinicznego wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) mogące dokładnie uwidocznić zajęty układ żylny i ewentualne poszerzeniem chorego naczynia oraz obecną wewnątrz niego skrzeplinę. U pacjentów z żylakami i zakrzepowym zapaleniu żył należy wykonać USG żył kończyn dolnych aby zlokalizować czoło skrzepliny (jej początek) i określić odległość do spływu żył głębokich. Nawracające objawy zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych powinny skłonić do badania w kierunku chorób trzustki (czujność onkologiczna).

Wykonanie USG jest przede wszystkim uzasadnione w przypadku podejrzenia zakrzepicy ujścia żyły odpiszczelowej. Taka lokalizacja może nieść za sobą poważne komplikacje, ponieważ stanowi istotny czynnik ryzyka szerzenia się procesu do układu żył głębokich.

Rozpoznanie zakrzepowego zapalenia żył wymaga dokładnego badania okolicy zmienionej chorobowo. Ustalamy je na podstawie obrazu klinicznego. W szpitalu u pacjentów z cewnikiem wewnątrz naczynia należy go usunąć i skierować do badania mikrobiologicznego.

U pacjentów z żylakami i zakrzepowym zapaleniu żył należy wykonać USG żył kończyn dolnych aby zlokalizować czoło skrzepliny (jej początek) i określić odległość do spływu żył głębokich. Nawracające objawy zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych powinny skłonić do badania w kierunku chorób trzustki (czujność onkologiczna).

Zapalenie żył powierzchownych – leczenie

Celem leczenia jest łagodzenie bólu i zmniejszenie stanu zapalnego, a także zapobieganie powikłaniom i nawrotom. W przypadku istnienia potencjalnej przyczyny mogącej powodować stan zapalny z zakrzepicą, dąży się do jej wyeliminowania (np. cewnik w żyle). Sposób leczenia jest uzależniony od: lokalizacji, obecności żylaków, nadkrzepliwości, liczby podobnych epizodów. W terapii stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, miejscowo lub w postaci doustnej, które wykazują działanie przeciwbólowe. W leczeniu zachowawczym stosuje się także opatrunki uciskowe z użyciem bandaża elastycznego.

W leczeniu zakrzepicy żył powierzchownych stosuje się: eliminację czynnika wywołującego, jeśli to możliwe (np. usunięcie cewnika), leczenie przeciwbólowe i przeciwzapalne (NLPZ), antybiotyk w ropnym zakrzepowym zapaleniu żył powierzchownych, kompresjoterapię (opaski, pończochy uciskowe) oraz leki przeciwzakrzepowe.

Leczenie zapalenia żył powierzchownych w szpitalu u chorych z cewnikiem w naczyniu polega na ewakuacji narzędzia z żyły, miejscowym podaniu leków przeciwzapalnych i heparyny w żelu aż do ustąpienia objawów, ale nie dłużej niż 2 tygodnie.

Jak leczyć? W terapii ważne są leki przeciwzapalne, stosuje się:

• celekoksyb,
• deksketoprofen,
• etofenamat w żelu lub maść na zapalenie żył,
• indometacynę w areozolu.
• salicylan dietyloaminy w żelu.

Niektóre leki są dostępne bez recepty. Domowe leczenie najlepiej stosować przy niewielkim nasileniu zmian i nieobecności czynników ryzyka. Warto jednak zasięgnąć opinii lekarskiej przed leczeniem na własną rękę. Naturalne leczenie przy nasilonych zmianach zakrzepowych jest nieskuteczne, gdyż wymaga podania heparyn. Naturalnym lekiem przeciwkrzepliwym jest natomiast hirudyna, produkowana przez pijawkę lekarską. Hirudyna również może rozpuścić skrzepliny i leczyć zapalenie żył powierzchniowych w nodze.

W ropnym zapaleniu żył należy usunąć źródło zakażenia (cewnik) i zastosować antybiotykoterapię. Najlepsza jest celowana do czynnika zakaźnego. W przypadku nieskuteczności żyłę można naciąć i zdrenować.

Zakrzepica i zapalenie żył w nogach wymaga podania leków rozpuszczających skrzepliny – głownie zastosowanie ma heparyna. Alternatywą jest fondaparynux podawany podskórnie 2,5 mg/d, choć w warunkach szpitalnych ten lek może być w Polsce trudno dostępny.

Zakrzepica żył powierzchniowych – zapobieganie i rokowanie

Zapobieganie chorobie jest ważniejsze nawet niż leczenie. Aby skutecznie uchronić się przed zakrzepicą, zakrzepowym zapaleniem żył należy utrzymywać prawidłową masę ciała, regularnie wykonywać ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza dynamiczne, które poprawiają funkcję zastawek żylnych, co efektywnie zapobiega zapaleniu żył na nodze. Optymalne jest spacerowanie lub lekki bieg od 150 minut tygodniowo. Przed długą podróżą samochodem lub samolotem może być potrzebna profilaktyka przeciwkrzepliwa (heparyna podskórnie), zwłaszcza u pacjentów z przewlekłymi chorobami lub czynnikami ryzyka:

• otyłość,
• żylaki kończyn dolnych,
• choroba niedokrwienna serca,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• zatorowość lub zakrzepica w wywiadzie,
• stany nadkrzepliwości.

Jakie jest rokowanie? Zwykle po kilku tygodniach objawy choroby mijają, a zajęte procesem zapalnym i zakrzepicą żyły ulegają przynajmniej częściowej rekanalizacji (przywróceniu prawidłowego przepływu w niedrożnym wcześniej naczyniu). W przypadku zapalenia ujścia żyły odpiszczelowej istnieje ryzyko przejścia zakrzepicy do żyły udowej powierzchownej (tj. proksymalnej zakrzepicy żył głębokich). W takiej sytuacji skrzepliny obecne w układzie żył głębokich mogą ulec fragmentacji (oderwaniu) i być przyczyną groźnej w skutkach zatorowości płucnej.

Doustne leki przeciwkrzepliwe

Leczenie przeciwkrzepliwe doustnie jest również możliwe: acenokumarol, warfaryna. Są to leki starszej generacji, ale bardzo skuteczne, które blokują działanie witaminy K co hamuje krzepnięcie i dobrze rozpuszcza skrzepliny. Konieczne jest przy tym regularne badanie krzepnięcia – tzw. INR, które mówi o skuteczności leczenia. Przedawkowanie może być groźne, dlatego najlepiej aby współczynnik INR nie przekraczał 4. (docelowe wartości 2–3). Leczenie przeciwkrzepliwe jest szczególnie wskazane w następujących sytuacjach:

• rozległa zakrzepica,
• lokalizacja zmian powyżej kolana,
• ciężkie objawy kliniczne,
• zajęcie żyły odpiszczelowej,
• czynna choroba nowotworowa,
• niedawno przebyta operacja.

Podwiązanie żyły odpiszczelowej to zabieg chirurgiczny, który jest wskazany przy zapaleniu żyły odpiszczelowej szerzącej się proksymalnie (tj. w kierunku do brzucha z kończyny dolnej). Przy czym nie trzeba unieruchamiać chorego, ale konieczny jest opatrunek uciskowy na kończynę dolną z bandaża elastycznego. Po ustąpieniu ostrych dolegliwości należy stosować pończochy uciskowe z odpowiednio dobraną klasą ucisku, najlepiej pod kontrolą poradni chirurgii naczyniowej.

Ograniczona zakrzepica żył powierzchownych do 5 cm prawdopodobnie nie wymaga leczenia przeciwkrzepliwego. Stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne miejscowo lub per os (doustnie) w celu łagodzenia objawów.

Zakrzepowe zapalenie żył – podsumowanie