Ciśnienie skurczowe – wysokie i niskie ciśnienie skurczowe – przyczyny

Kiedy ciśnienie skurczowe jest za wysokie?

O optymalnym ciśnieniu tętniczym mówi się gdy wartość ciśnienia skurczowego krwi jest mniejsza niż 120 mmHg, a rozkurczowego mniejsza niż 80 mmHg. Nadciśnienie tętnicze może tak naprawdę występować w kilku wariantach:

• wysokie ciśnienie skurczowe i niskie rozkurczowe,
• wysokie ciśnienie skurczowe i wysokie rozkurczowe,
• niskie ciśnienie skurczowe i wysokie rozkurczowe.

O nadciśnieniu tętniczym mówi się już gdy ciśnienie górne jest większe niż 139 mmHg lub dolne większe niż 89 mmHg. Oznacza to, że nawet jeśli tylko pierwsze ciśnienie jest podwyższone, a drugie jest w normie, można rozpoznać nadciśnienie tętnicze. Jest to tzw. izolowane nadciśnienie skurczowe.

Wysokie ciśnienie skurczowe i niskie rozkurczowe (lub prawidłowe) może oznaczać wysokie ciśnienie tętna. Wówczas obserwowana jest duża różnica między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym. Prawidłowa wartość ciśnienia tętna wynosi od 30 do 50 mmHg.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Dlaczego ciśnienie skurczowe jest wysokie?

Wartość ciśnienia skurczowego głównie zależy od sztywności naczyń krwionośnych i pojemności minutowej serca. Drugie pojęcie oznacza objętość krwi wyrzucanej w trakcie jednej minuty pracy serca. Tętnice stają się mniej elastyczne wraz z wiekiem. U dorosłych są one bardziej sztywne niż u dzieci. Dlatego też nadciśnienie tętnicze częściej rozwija się w wieku 40–50 lat, a dla dzieci i osób młodych bardziej typowe jest niskie ciśnienie tętnicze lub np. epizody hipotonii. Jest to proces naturalny ale niekorzystny z powodu większego ryzyka chorób sercowo naczyniowych. Dodatkowo sztywność naczyń zwiększa także miażdżyca.

Do zwiększenia objętości krwi wyrzucanej z serca w trakcie skurczu dochodzi np. w czasie wysiłku fizycznego, gdy zapotrzebowanie organizmu na krew jest większe. Jest to proces fizjologiczny. Natomiast patologiczne zwiększenie pojemności minutowej ma miejsce w przypadku chorób takich jak nadczynność tarczycy czy niedomykalność zastawki aortalnej.

Zobacz też: Podwyższone ciśnienie u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Wysokie ciśnienie skurczowe a niskie rozkurczowe

Obecnie uznaje się, że zarówno ciśnienie skurczowe jak i rozkurczowe są tak samo istotne. Zaburzenia poszczególnych wartości oraz różne ich kombinacje wskazują na różne patologie, a czasami na zmiany fizjologiczne.

Ważne jest spojrzenie całościowe. Należy zwrócić uwagę czy za wysokie ciśnienie pojawia się w spoczynku czy w czasie wysiłku. Podczas wzmożonego wysiłku serce jest zmuszone do pompowania z każdym skurczem większej ilości krwi. Rośnie więc ciśnienie skurczowe. Jednocześnie tętnice zaopatrujące mięśnie poszerzają się, aby dostarczyć do mięśni więcej krwi. To z kolei powoduje spadek ciśnienia drugiego z parametrów. Zbyt wysokie ciśnienie może być również wynikiem stresu. Przed rozpoznaniem nadciśnienia zawsze powtarza się pomiar, aby uniknąć takiego błędu. Ważna jest również zależność między ciśnieniem skurczowym, a tętnem. Bardzo wysokie ciśnienie tętna w połączeniu z szybkim pulsem to typowe elementy tzw. krążenia hiperkinetycznego. Jest ono typowe dla nadczynności tarczycy.

Niedomykalność zastawki aortalnej może być przyczyną stanu kiedy stwierdza się za wysokie ciśnienie skurczowe i niskie rozkurczowe. Z kolei mała różnica między ciśnieniem skurczowym, a drugim z parametrów jest typowa dla tamponady serca.

Zobacz też: Wysokie ciśnienie i niski puls – przyczyny

Izolowane nadciśnienie skurczowe

Wysokie ciśnienie skurczowe jest typowe dla nadciśnienia tętniczego u starszych osób. Ma na to wpływ głównie postępujący z wiekiem wzrost sztywności naczyń krwionośnych oraz rozwój miażdżycy. Izolowane nadciśnienie skurczowe podobnie jak inne rodzaje nadciśnienia jest czynnikiem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych takich jak zawał serca czy udar mózgu. Istnieje również ryzyko powikłań naczyniowych, np. retinopatii nadciśnieniowej i przewlekłej choroby nerek. Leczenie i badania kontrolne są zalecane tak jak w przypadku każdego innego rodzaju nadciśnienia. Uważa się jednak, że w przypadku izolowanego nadciśnienia skurczowego zbyt duże obniżenie ciśnienia rozkurczowego może zwiększać ryzyko powikłań. Dlatego w wyniku leczenia nie powinno ono być niższe niż 60 mmHg.

Jak obniżyć skurczowe?

Osoby z ciśnieniem wysokim prawidłowym lub z nadciśnieniem tętniczym I-go stopnia i niskim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Mogą w celu obniżenia ciśnienia wprowadzić modyfikacje stylu życia. Naturalne sposoby na obniżenie ciśnienia obejmują m.in. zmianę diety i zmniejszenie spożycia soli do 5–6 gram na dobę. Dieta powinna zawierać więcej produktów roślinnych, zwłaszcza bogatych w potas. Powinno się natomiast ograniczyć spożywanie mięsa i produktów odzwierzęcych bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol. Zmniejszenie ciśnienia krwi można osiągnąć także stosując regularną aktywność fizyczną kilka razy w tygodniu. Dotyczy to głównie ćwiczeń wytrzymałościowych. Nie zaleca się natomiast dźwigania ciężarów. Zalecane jest także zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu, a także redukcja masy ciała.

Wysokie górne ciśnienie – jakie leki się stosuje?

Osoby obciążone większym ryzykiem lub takie, u których zmiana stylu życia nie przyniosła oczekiwanych efektów powinny stosować leczenie farmakologiczne. Leki stosowane w izolowanym nadciśnieniu skurczowym nie różnią się istotnie od leków używanych ogólnie w nadciśnieniu tętniczym. Zastosowanie mają blokery kanałów wapniowych, inhibitory konwertazy angiotensyny i sartany, diuretyki, a dodatkowo także beta-blokery. Jednakże w przypadku wysokiej różnicy między ciśnieniem skurczowym, a rozkurczowym zawsze trzeba brać pod uwagę potencjalne przyczyny takie jak nadczynność tarczycy i niedomykalność zastawki aorty. Leczenie tych zaburzeń może doprowadzić do normalizacji ciśnienia.

Podwyższone ciśnienie skurczowe w ciąży

Osobnym zagadnieniem jest leczenie nadciśnienia w ciąży. Do wzrostu ciśnienia dochodzi najczęściej w III. trymestrze ciąży. Ciśnienie skurczowe większe niż 170 mmHg lub rozkurczowe większe niż 110 mm Hg wymagają leczenia w warunkach szpitalnych. Ze względu na bezpieczeństwo dziecka wybór leków jest bardziej ograniczony. Zastosowanie mają metylodopa, labetalol, metoprolol i blokery kanału wapniowego. U pacjentek z nadciśnieniem tętniczym w ciąży istnieje ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego i rzucawki. Dlatego konieczna jest regularna kontrola stężenia białka w moczu, morfologii i aktywności enzymów wątrobowych.

Dlaczego ciśnienie skurczowe jest niskie?

Ciśnienie skurczowe zależy głównie od objętości wyrzutowej serca, akcji serca i sztywności naczyń krwionośnych. Jeśli tętnice są elastyczne, to nawet przy bardzo wytężonej pracy serca mogą się one rozciągnąć uniemożliwiając znaczny wzrost ciśnienia krwi. Jest to normalne u dzieci i osób młodych. Odwrotnie sytuacja wygląda u dorosłych i osób starszych lub osób z zaawansowanymi zmianami miażdżycowymi.

Za dolną granicę normy prawidłowego ciśnienia krwi, poniżej którego mówi się o hipotonii, uznaje się 90/60mmHg. Niektórzy funkcjonują zupełnie normalnie przy takich lub jeszcze bardziej obniżonych wartościach ciśnienia. Dla innych osób nawet ciśnienie powyżej tej granicy jest zbyt niskie. Wszystko zależy od tego czy spadek górnego ciśnienia nastąpił nagle czy „zawsze takie było”. Istotne są również objawy towarzyszące oraz czynniki wywołujące spadek. Niskie górne ciśnienie oznacza generalnie zbyt małe wypełnienie łożyska naczyniowego w czasie skurczu. Może to mieć miejsce w wyniku:

• spadku siły skurczu serca,
• utrudnionego odpływu krwi z lewej komory serca,
• zmniejszonej objętości krwi docierającej do serca w czasie rozkurczu,
• zmniejszonej objętości krwi w naczyniach obwodowych.

Do typowych objawów niskiego ciśnienia krwi należą omdlenia i zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, słaba tolerancja wysiłku i in.

Bardzo niskie ciśnienie skurczowe będące skutkiem np. wstrząsu grozi niedokrwieniem kluczowych dla życia narządów takich jak mózg czy mięsień sercowy.

Niskie ciśnienie tętna

Niskie wartości pierwszego ciśnienia przy prawidłowym lub wysokim rozkurczowym mogą oznaczać niskie ciśnienie tętna. Jest to różnica pomiędzy ciśnieniem skurczowym, a rozkurczowym. Prawidłowo powinna się ona zawierać w przedziale 30-50mmHg. Osłabienie skurczu serca może świadczyć o jego niewydolności. Może ona być powikłaniem choroby niedokrwiennej, przebytych zawałów mięśnia sercowego lub kardiomiopatii. Pogorszenie funkcji serca jako pompy powoduje zastój krwi w naczyniach żylnych. Objawy takiego zastoju to m.in. obrzęki kostek i wodobrzusze. Zastój krwi w płucach powoduje wysięk do jamy opłucnowej oraz obrzęk płuc, któremu często towarzyszy kaszel i duszność.

Niskie lub nawet niemożliwe do zmierzenia na tętnicach obwodowych ciśnienie jest jednym z objawów wstrząsu. To taki stan, w którym ukrwienie narządów jest zbyt małe aby zaspokoić ich zapotrzebowanie. Dochodzi wówczas do centralizacji krążenia, która ma na celu poprawę dopływu krwi do najważniejszych narządów takich jak mięsień sercowy i mózg. Organizm ogranicza wtedy dopływ krwi do pozostałych narządów, czego efektem jest np. słaby lub nieobecny puls. Za występowanie wstrząsu może odpowiadać niewydolność serca, reakcja alergiczna, ciężka infekcja lub utrata krwi.

Za niskie ciśnienie tętna może być odpowiedzialne także zwężenie zastawki aortalnej. Część siły skurczu mięśnia sercowego jest zużywana na pokonanie oporu przepływu krwi przez zwężone ujście lewej komory, co oznacza mniejsze ciśnienie skurczowe w tętnicach. Również tętno może być wówczas słabo wyczuwalne.

Innym zaburzeniem mogącym powodować niskie ciśnienie skurczowe jest tamponada serca. Polega ona na gromadzeniu się w worku osierdziowym płynu. Może nim być np. krew lub płyn wysiękowy. Szybki wzrost objętości płynu uniemożliwia prawidłowy rozkurcz mięśnia sercowego. Mniejsza ilość krwi napływająca do serca w czasie rozkurczu jest równoznaczna z mniejszą ilością krwi pompowaną w czasie skurczu. Tamponada serca może się rozwinąć w wyniku choroby nowotworowej, niewydolności nerek, urazu lub zapalenia osierdzia. Do rzadszych przyczyn należą: choroby zapalne tkanki łącznej, niedoczynność tarczycy lub rozwarstwienie aorty. Tamponada jest także jednym z powikłań operacji kardiochirurgicznych.

Spadek ciśnienia skurczowego może być także jednym z objawów krwotoku wewnętrznego. Nie jest to jednak przyczyna, którą należy podejrzewać u każdej osoby. Na krwawienie np. do jamy brzusznej są narażone ofiary wypadków, osoby z rozpoznanymi tętniakami aorty, chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy, z chorobami nowotworowymi, itd.

Niskie ciśnienie skurczowe w ciąży

Ciśnienie tętnicze zmienia się w przebiegu ciąży. Najczęściej spadek obserwuje się w II. trymestrze, tzn. między 14., a 27. tygodniem ciąży. Jest to spowodowane bardzo gwałtownym powiększeniem się układu naczyniowego. Później najczęściej ciśnienie wraca do normy. Czasami rozwija się także nadciśnienie ciążowe. O ile spadek ciśnienia nie jest zbyt duży i nie daje istotnych objawów, nie stanowi zagrożenia dla dziecka. Należy jednak regularnie poddawać się badaniom kontrolnym i stosować się do zaleceń w czasie ciąży aby wykluczyć inne przyczyny spadku ciśnienia. Niskie ciśnienie skurczowe może być także wynikiem: odwodnienia (np. z powodu uporczywych wymiotów), krwawienia, zaburzeń endokrynologicznych, infekcji.

Spadek ciśnienia skurczowego będący wynikiem krwotoku wewnętrznego może być także powikłaniem ciąży pozamacicznej. Najczęstszą lokalizacją nieprawidłowego zagnieżdżenia zarodka jest bańka jajowodu. Jajowód, w przeciwieństwie do macicy nie jest przystosowany do tak znacznego poszerzenia. W miarę wzrostu zarodka rośnie więc ryzyko pęknięcia jajowodu i groźnego krwotoku.

Jak podnieść ciśnienie skurczowe?

W sieci można znaleźć wiele sposobów na to jak podnieść ciśnienie. Do bezpiecznych zalicza się zwiększenie spożycia soli oraz przyjmowania wody. Należy pamiętać, że zalecane dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 5-6 gramów. Pojemność minutowa serca zwiększa się także pod wpływem stresu czy wysiłku fizycznego, jednak nie powodują one długotrwałego wzrostu ciśnienia. Inaczej jest np. w przypadku ćwiczeń siłowych. Nie powinny być one jednak stosowane przez pacjentów obciążonych kardiologicznie.

W warunkach szpitalnych niskie ciśnienie skurczowe np. w przebiegu wstrząsu, leczy się podając pacjentowi płyny oraz stosując leki zwiększające siłę skurczu mięśnia sercowego oraz napięcie naczyń krwionośnych. Do używanych leków należą m.in.: noradrenalina, adrenalina, dobutamina, dopamina.

Jeśli podczas pomiaru ciśnienia wartości są nietypowe, np. za niskie, zawsze warto taki pomiar powtórzyć. Może to być kwestia źle ustawionego mankietu lub błędu ciśnieniomierza. Ważne żeby pomiar ciśnienia był wykonywany w spoczynku, najlepiej po kilku minutach siedzenia w wygodnej pozycji. Niektóre urządzenia pomiarowe mogą również podawać fałszywie niskie wyniki w przypadku arytmii takich jak migotanie przedsionków.