Sercowy zespół X – co to jest, jak się leczy, jakie są rokowania?

Co to jest zespół CSX?

Sercowy zespół X, zwany też kardiologicznym zespołem X lub CSX (z ang. cardiac syndrome X), jest stosunkowo młodą jednostką chorobową. Wyodrębniono ją i zdefiniowano po raz pierwszy dopiero w 1973 roku. Jest to odmiana niezwykle popularnej dzisiaj choroby niedokrwiennej serca z grupy stabilnych zespołów wieńcowych. W odróżnieniu jednak od większości schorzeń z tej grupy, w badaniu koronarograficznym chorych z CSX nie obserwuje się istotnych zwężeń w tętnicach wieńcowych. Na skutek różnych czynników dochodzi do nadmiernego kurczenia bądź niewystarczającego rozkurczania tętniczek, czego konsekwencją staje się niedokrwienie mięśnia sercowego.

Zespół ten charakteryzuje się bólem w klatce piersiowej związanym z wysiłkiem lub występującym w spoczynku.

Przyczyny zespołu sercowego X

Wśród przyczyn dolegliwości bólowych towarzyszących schorzeniu wymienia się również niekontrolowane wydzielanie substancji wazoaktywnych (działających bez/pośrednio na średnicę naczyń). Taką substancją jest np. adenozyna, która wydzielona w zbyt dużych ilościach pobudza receptory bólowe. Podobnie na nocyceptory (receptory bólowe) może działać nadmierna stymulacja układu adrenergicznego bądź jego nieadekwatna odpowiedź.

Układ adrenergiczny, to część autonomicznego układu nerwowego, który odpowiada za regulację ciśnienia tętniczego krwi. Swoją nazwę bierze od jednej z głównych substancji przekaźnikowych – adrenaliny. W momencie wyrzutu do krwi zbyt dużej ilości adrenaliny, u chorych z sercowym zespołem X dochodzi do zwiększonej reakcji serca w postaci nadmiernego skurczu tętniczek wieńcowych i stymulacji receptorów bólowych.

Dowiedziono, że u ponad 30 proc. osób cierpiących na CSX, zdiagnozowano zaburzenia psychiczne nasilające dolegliwości bólowe.

Kardiologiczny zespół X – objawy

Nie można wskazać żadnych charakterystycznych objawów CSH. Zwykle ból sercowy przypomina ból dławicowy, jednakże istnieje kilka istotnych różnic.

• Przede wszystkim ból pojawia się podczas i po wysiłku, ale też w czasie spoczynku. Nasila go stres, odwodnienie, niektóre leki.
• Trwa dłużej niż w przypadku dławicy piersiowej, bowiem nawet powyżej 30 minut od zaprzestania aktywności.
• Trudno dokładnie zlokalizować miejsce bólu i jego zasięg.
• Nitrogliceryna podana podjęzykowo, nie przynosi ulgi.
• Podczas napadów bólowych u części pacjentów pojawiają się ataki lęku i paniki.

Symptomy zespołu sercowego najczęściej dotykają kobiet (ponad 70 proc.). Choroba występuje jest głównie u pań po i w okresie okołomenopauzalnym, czyli około 50 roku życia. To nieznacznie ułatwia różnicowanie z innymi schorzeniami układu krążenia.

Jak rozpoznać sercowy zespół X?

Podstawowa diagnostyka opiera się na wykluczeniu innych chorób układu sercowo-naczyniowego, a przede wszystkim stabilnej dławicy piersiowej związanej z miażdżycą naczyń wieńcowych. Sposób rozpoznawania zespołu wynika już jego definicji. Zdradza go:

• pojawiający się okresowo ból dławicowy;
• obniżenie odcinków ST w badaniu EKG podczas trwania próby wysiłkowej (na bieżni, rowerku stacjonarnym lub na ergometrze);
• prawidłowa budowa i średnica tętnic wieńcowych w koronarografii (brak zwężeń, blaszek miażdżycowych wewnątrz tętnic);
• brak skurczu tętnic wieńcowych nasierdziowych podczas podawania acetylocholiny lub ergonowiny w trakcie koronarografii (tzw. ujemna próba prowokacyjna)

Podsumowując, aby rozpoznać sercowy zespół X konieczny jest wywiad z pacjentem, z którego dowiemy się o częstotliwości, okolicznościach i charakterze bólu w klatce piersiowej. Następnie warto wykonać standardowe lub 24-godzinne EKG (zwłaszcza w trakcie trwania dolegliwości), gdyż często już w tym badaniu pojawiają się zmiany odcinka ST sugerujące sercowe pochodzenie bólu.

Najważniejszym badaniem wykluczającym typową chorobę niedokrwienną o etiologii miażdżycowej jest koronarografia. Badanie to polega na dostaniu się za pomocą specjalnego cewnika do tętnic wieńcowych serca poprzez tętnicę promieniową (na przedramieniu) lub udową (okolice pachwiny). Do cewnika podawany jest tzw. kontrast, czyli substancja umożliwiająca dokładne zobrazowanie tętnic w aparacie rentgenowskim. Brak zwężeń w badaniu koronarograficznym stanowi podstawę do wykluczenia stabilnej dławicy piersiowej.

Sercowy zespół X – leczenie

W zależności od podłoża choroby, leczenie dobieramy indywidualnie do pacjenta. Istotą terapii jest zmniejszenie lub całkowite zlikwidowanie napadów dławicowych. W tym celu stosuje się typowe leki przeciwdławicowe:

• azotany (niektórym pacjentom przynoszą nieznaczną ulgę);
• blokery kanału wapniowego (antagoniści wapnia np. aplodypina, nifedypina, lacydypina);
• ß-blokery (np. atenolol, bisoprolol, karwedilol)

W razie potrzeby można zalecić pacjentowi leki uspokajające i/lub przeciwlękowe.

Jakie są rokowania?

Warto również zwrócić uwagę chorego na zmianę stylu życia. Ogromny nacisk kładzie się na utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny i unikanie stresowych sytuacji. Tym, co pozwala patrzeć optymistycznie w przyszłość, jest bardzo dobre rokowanie dotyczące tej choroby. Nie spotyka się zawałów serca, niewydolności czy nagłej śmierci sercowej u osób, u których zdiagnozowano jedynie sercowy zespół X. 7–letnie przeżycie od momentu rozpoznania choroby, u chorych nieleczonych wynosi ponad 96 proc.