Kompresjoterapia – jakie są wskazania, rodzaje, kiedy stosować i jaki stopień ucisku?

Czym jest kompresjoterapia?

Leczenie uciskowe stosuje się w niewydolności żył kończyn dolnych oraz w profilaktyce zakrzepicy żył głębokich. To najlepszy sposób na owrzodzenia żylne kończyn dolnych. Kompresoterapię żylaków należy odróżniać od wspomagania, tj. elastic support. Wspomaganie oznacza w praktyce wywieranie niewielkiego ucisku, który ujawnia się w czasie pracy mięśni nóg. Elastic compresion to ciągły ucisk tkanek. Jego siła nie zależy od wysiłku mięśni szkieletowych. Wybór odpowiedniego opatrunku zależy od typu leczenia ii stopnia uruchomienia pacjenta.

Stosowanie niewielkiej siły ucisku w zakrzepicy żył powierzchownych ma dobre zastosowanie w profilaktyce DVT, tj. zakrzepicy żył głębokich. Jeżeli chce się uzyskać ucisk na żyły głębokie to powinno się przekroczyć ciśnienie 60 mm Hg. Ciśnienie uzyskiwane w czasie kompresoterapii zależy od pozycji ciała – stojącej lub leżącej, aktywności fizycznej i rodzaju stosowanego materiału. Leczenie uciskiem można zaczynać już przy rozpoznaniu żylaków początkowym stadium (czyli takich, przy których nie ma zmian na skórze oraz wycofujących się przy uniesieniu kończyn).

Kompresjoterapia – jak działa bandaż uciskowy?

Kompresjoterapia to inaczej bandażowanie, forma leczenia, która wykorzystuje fakt, że ciśnienie wywierane przez bandaż elastyczny jest proporcjonalne do jego napięcia. Bandażowanie kompresyjne jest zatem tym większe i większa jest wypukłość leczonych powierzchni. Najlepiej leczą się wtedy kostki i ścięgno Achillesa, nieco słabiej uda. Bandaż uciskowy (kompresyjny) powierzchni wklęsłych w dołach pachowych wymaga dodatkowej powierzchni nacisku, co można uzyskać podając do zagłębienia dołu pachowego dodatkowe gaziki. Ucisk powinien być też większy u chorych otyłych, ponieważ większy jest obwód bandażowanej kończyny.

Ucisk koncentryczny powstaje wtedy kiedy bandaż uciskowy na żylaki równomiernie uciska kończynę lub wybiórczy, gdy podlega wzmocnieniom w okolicach zmienionych chorobowo w miejscu owrzodzeń żylaków – pod bandażem podkłada się opatrunki bawełniane, piankę lub silikon.

Sama elastyczność bandaża również wpływa na siłę ucisku. Opaski ( bandaże do kompresjoterapii ) o dużej elastyczności wywierają stały ucisk na kończynę, niezależnie od wysiłku.

Kompresjoterapia – jakie są efekty?

Kompresjoterapia kończyn dolnych dotyczy żył, tętnic, naczyń chłonnych, tkanek miękkich i układu odpowiadającego za rozpuszczanie skrzeplin. Ucisk zmniejsza przekrój żyły i przywraca czynność zastawek żylnych, przez zbliżanie ich płatków. Zmniejsza też ciśnienie żylne, przez co zapobiega cofaniu się krwi do stóp i hamuje powstawanie obrzęków. Poprawia się działanie pompy mięśniowej i zmniejsza objętość krążącej krwi w żyłach kończyn dolnych.

Dzięki wczesnej interwencji leczniczej z użyciem kompresjoterapii możliwe jest szybkie ustąpienie obrzęków kończyn, poprawę elastyczności żył, wycofanie niekorzystnych zmian histologicznych stwierdzanych pod mikroskopem. Tętnice pod wpływem ucisku zmniejszają przepływ krwi przez skórę. Jednak w miarę znikania obrzęków nóg, przepływ tętniczy paradoksalnie się zwiększa, przez co skóra jest zdecydowanie lepiej odżywiona. Ucisk na tkanki poprawia ciśnienie śródtkankowe, co stanowi opór do powstawania obrzęków. Powoduje częściową regresją lipodermatosklerozy (stwardnienia tłuszczowo-skórnego). Impregnacja, dodawanie ciekłego polimeru, mikro-kapsułkowanie poprawiają właściwości współczesnych opatrunków stosowanych w kompresjoterapii żylaków kończyn dolnych. Wykorzystywane materiały do produkcji pończoch uciskowych to bawełna, poliamidy, poliureatny, gumy.

Nowe technologie umożliwiają pokrycie włókien elastycznych bawełną, co jest dużo wygodniejsze w codziennym stosowaniu. Chorzy lepiej znoszą leczenie, zwłaszcza w porach letnich. Bawełna zmniejsza ryzyko uczuleń. Wyróżnia się opaski o małej, umiarkowanej i dużej rozciągliwości. Dostępne są opaski o różnej szerokości – 8cm, lepsze do stóp i szersze 10–12 cm na uda. Opaski elastyczne szybko się zużywają, zwłaszcza pod wpływem czynników mechanicznych, termicznych, w czasie noszenia i prania. W wodzie włókna elastyczne mogą pękać. Ważne jest aby pończochy wymieniać 2–3 razy do roku, a opaski 3–4 na rok.

Jak długo trzeba stosować bandaż po operacji żylaków? Opaski elastyczne są wykorzystywane do krótkiego leczenia (dni, tygodnie w zależności od przypadków) po zabiegach chirurgicznych, skleroterapii i po przebytym zakrzepowym zapaleniu żył powierzchownych. Leczenie trwa tak długo jak choroba. Opaski przywracają też równowagę krążenia po zespole pozakrzepowym i w lipodermatosklerozie. Mają zastosowanie w leczeniu owrzodzeń żylakowych. Może więc tak być, że leczenie uciskowe i przeciwkrzepliwe będzie trwać przewlekle.

Jak zakłada się opaski uciskowe na żylaki?

Istnieje kilka metod zakładania opasek. Opisy nie mają znaczenia, najlepiej zakładać je pod nadzorem i pomocą osoby przeszkolonej, która dobrze zna sposoby efektywnego bandażowania. Jak bandażować w kompresjoterapii? Najlepiej zakładać opaski rano, zaraz po obudzeniu i wstaniu z łóżka. W czasie założenia stopę należy kierować grzbietowo i zgiąć w stawie skokowym. W technice bandażowania zaczynamy od palców, potem coraz wyżej w kierunku kostki. Starannie owija się okolicę kostek parę razy w górę i w dół. Rodzaje bandażowania zależą od siły ucisku – reguluje się zmniejszając nacisk w kierunku kolan. Najmocniej bandażujemy wokół kostek, im bardziej w górę, tym mniejszy stosujemy nacisk bandaża. Obecnie stosuje się zestaw bandaży do kompresjoterapii z opaskami suchymi lub samoprzylepnymi, przylegającymi o różnej rozciągliwości oraz takie, które wydłużają się tylko w jednym lub w dwóch kierunkach.

Opatrunki adhezyjne. Bandażowanie nóg przy żylakach z użyciem tych opatrunków jest trudny do samodzielnego stosowania. Łatwo utrzymują się przez tydzień lub dwa, ale z konieczności zmienia się je częściej. W spoczynku wywierany ucisk jest minimalny lub żadem. W czasie sportu lub codziennej zwykłej aktywności ciśnienie jest dość wysokie. Zakładanie podlega pewnym zasadom:

• należy bandażować stopę w kierunku grzbietowym i w niewielkiej rotacji wewnętrznej,
• zabezpieczenie okolicy kostek tamponem,
• zdejmowanie opaski w czasie bólu lub zsinienia palców stóp.

Zakładanie opasek adhezyjnych stosuje się w zespole pozakrzepowym, lipodermatosklerozie, owrzodzeniach kończyn dolnych, w zakrzepicy żył głębokich oraz u niesprawnych i starszych pacjentów. Do głównych przeciwwskazań należy zaawansowana miażdżyca zarostowa kończyn dolnych. Zmiany skórne o typie wysiękowym również należą do głównych przeciwwskazań.

Elastyczne pończochy uciskowe

Ich wybór w leczeniu żylaków zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta. Stopnie ucisku w komprsjoterapii są następujące:

1 stopień; ciśnienie wynosi 18–25 mm Hg. Zastosowanie w profilaktyce DVT – zakrzepicy żył głębokich, w przypadkach mniejszych żylaków na nogach u pacjentów chodzących i w czasie niewielkich dolegliwości kończyn dolnych.

2. Umiarkowany ucisk – 26–34 mm Hg. Wskazania do klasy II są przy stanie po operacjach chirurgicznych, po skleroterapii i po przebytym zakrzepowym zapaleniu żył,

3. 37–49 mm Hg to już duży ucisk. Ma zastosowanie w przewlekłej niewydolności żylnej – w zaawansowanym stopniu i w nasilających się, ale odwracalnych obrzękach.

4. Bardzo duży ucisk powyżej 50 mm Hg zakłada się przy obrzęku chłonnym i w nieodwracalnych obrzękach. Do uzupełniających metod leczenia zachowawczego zalicza się uniesienie, czyli uniesienie kończyn dolnych w czasie spoczynku, leki flebotropowe przyjmowane doustnie i heparynę drobnocząsteczkową podawaną w sposób podskórny.

Pończochy przeciwżylakowe poszczególnych klas sięgają do różnej wysokości nóg – do kolan, do połowy lub do górnej części uda. Pacjenci najlepiej tolerują leczenie uciskiem pończochami do kolan. Pończochy o klasie III i IV nie maja zakończeń na palcach stop, by nie doprowadzić do ich niedokrwienia. Większość dostępnych na rynku opasek można swobodnie dopasować do rozmiaru i anatomii nóg. Zużyte pończochy należy regularnie wymieniać, najlepiej 2 razy w roku. Im wyższa klasa tym pończochy są trwalsze. Szybciej zużywają się pończochy II klasy ucisku niż III. Bardziej eleganckie pończochy mają większe walory estetyczne, ale są cieńsze i dlatego szybciej podlegają degradacji. Osoby starsze mają czasem duże trudności w zakładaniu pończoch, zwłaszcza tych o wyższej klasie III lub IV. Można sobie z tym poradzić zastępując III klasę kilkoma pończochami I klasy, zakładanymi jedna po drugiej. Na ogół na początku zapisuje się pończochy o słabszym ucisku, aby pacjent przekonał się co do sposobu leczenia. W miarę postępu w leczeniu zwiększamy klasę ucisku. Pierwszą parę należy dobierać rano w wyspecjalizowanym sklepie zaopatrzenia ortopedycznego, wypróbować je w pozycji stojącej i założyć jeszcze przed południem.

Pończochy należy zakładać przed wstaniem z łóżka, najpóźniej zaraz po porannym prysznicu. Łatwiej nakłada się na cienką skarpetę, którą usuwa się bez problemów zaraz po naciągnięciu rajstop, ponieważ są one obcięte na wysokości palców. Nie należy zdejmować pończoch przed krótką drzemką w ciągu dnia, a dopiero przed odpoczynkiem nocnym. Niestety w lecie także trzeba nosić pończochy, co jest trudno akceptowalne. W czasie upałów, poleca się przynajmniej nosić je od rana do południa, kiedy nie ma jeszcze znacznej temperatury powietrza. Ceny kompresjoterapii / bandażu uciskowego są różne w zależności od użytego materiału. Powinny jednak wszystkie być wykonane z materiału elastycznego. Na początek warto wybrać tańsze, ze względu na potrzebę zmian w zależności od tolerancji i dobrania właściwego rozmiaru dla pacjenta. Cena waha się od 25–100, nawet 150 zł. Warto uśrednić wydatki, by stosowane materiały były dobrej jakości (powinny wytrzymać około 6 miesięcy) i nie powodowały uczuleń (pończochy bawełniane).

Czytaj również: Niedokrwienie kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie niedokrwienia nóg

Kompresjoterapia – wskazania

Pończochy uciskowe dziane lub podkolanówki dziane w kompresjpterapii wywierają słaby nacisk nieco powyżej 6 mm Hg. Można je stosować w uczuciu ciężkich nóg i małych żylakach. Podobnie powinny działać też getry uciskowe przeciwżylakowe, choć mogą być gorzej tolerowane w miesiącach letnich. Legginsy przeciwżylakowe są elastyczne, bez szwów i wykonane z lekkiej tkaniny. Mają zastosowanie w leczeniu niewielkich i niepowikłanych żylaków kończyn dolnych.

W poczuciu ciężkich nóg wielu chorym pomagają wyroby dziewiarskie, rajstopy przeciwżylakowe lub pończochy, podkolanówki przeciwżylakowe, podkolanówki uciskowe. Klasę I kompresji poleca się w czasie długich podróży samolotowych. Zmniejsza ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej i tzw. "zespołu klasy ekonomicznej".

Większe żylaki ustępują zazwyczaj po II klasie ucisku. Większe zmiany są wskazanie do skleroterapii. W przewlekłej niewydolności żylnej należy zlecić nieduży ucisk, czasem wybiórczy (w lipodermatosklerozie), który powinno się stosować przez całe życie. W okresach pogorszenia można zastosować opatrunki samoprzylepne i bandaże o małej rozciągliwości, pod warunkiem samodzielnego i regularnego poruszania się. Po ustąpieniu obrzęków zaleca się wyższe klasy ucisku III i IV, które trzeba wymieniać 2–3 razy do roku.

Owrzodzenie kończyny dolnej należy stosować ucisk wybiórczy za pomocą bandaża samoprzylepnego. Nie należy go stosować przy wysiękowym zapaleniu skóry lub gdy zauważymy sączenie się z owrzodzenia żylnego. Zamiast tego można zalecić noszenie bandaża o małej rozciągliwości, ale tylko w tedy gdy chory jest w stanie samodzielnie chodzić. Należy przy tym podkreślić znaczenie ucisku na układ żył głębokich. Bandaże rozciągliwe zakłada się łatwo i mają taką zaletę, że wywierają korzystny ucisk na tkanki zarówno w spoczynku, jaki podczas wysiłku fizycznego. Po wyleczeniu owrzodzenia kompresjoterapii nie należy przerywać. Dotyczy to również szczupłych nóg, gdy obwód w kostkach nie przekracza 18 cm.

Żylaki kończyn dolnych w ciąży – tu stosuje się ucisk elastyczny w przypadku objawów wcześniejszej niewydolności żył, dodatniego wywiadu rodzinnego, aktualnych dolegliwości i ograniczonej aktywności fizycznej. Zaleca się stosowanie I i II klasy ucisku do kolan lub powyżej lub rajstop typowo ciążowych.

Pończochy przeciwżylakowe mają zastosowanie w profilaktyce zakrzepicy żył głębokich. Wywierają one ucisk rzędu 18 mm Hg w kostkach i 8 mm Hg na udzie. Główny mechanizm działania polega na zmniejszeniu średnicy dużych żył. Szczególne wskazania do zastosowania tych pończoch obejmują stany z długotrwałym unieruchomieniem (np. po złamaniach nóg lub dużych zabiegach chirurgicznych). W oddziałach chirurgicznych, chętnie łączy się kompresjoterapię z leczeniem heparyną drobnocząsteczkową. Kombinacja leczenia heparyną z kompresjoterapią znakomicie zmniejszyła ryzyko zakrzepicy żył głębokich jako powikłanie leczenia operacyjnego.

Kompresorownia – przeciwwskazania

Nie stosuje się terapii uciskiem w miażdżycy kończyn dolnych z zarastaniem naczyń, niedociśnieniu tętniczym, gdy ciśnienie skurczowe w okolicy kostek nie sięga 80 mm Hg. W wybranych przypadkach miażdżycy kończyn dolnych można zastanowić się nad opaskami samoprzylepnymi, o ile ciśnienie żylne w spoczynku zbytnio nie rośnie. Problemem w leczeniu opaskami i pończochami jest niewydolność krążenia. Opaski nogą zbytnio zwiększyć powrót krwi żylnej do serca doprowadzając do dekompensacji niewydolności krążenia. Z ucisku rezygnujemy chwilowo, gdy na skórze pojawia się mała zmiana ropna – czyrak lub ropień. Nigdy nie należy nosić nieprofilowanych pończoch uciskowych, które przycina się z metra do żądanej długości.